Στέφανος Κωνσταντινίδης*
Για την επόμενη μέρα, μετά την πανδημία, κάποιοι προβάλλουν τη δυναμική επάνοδο του εθνικού κράτους και το τέλος της παγκοσμιοποίησης. Όπως έχω ξαναγράψει, εκλαμβάνουν μάλλον τις επιθυμίες τους για πραγματικότητα. Η παγκοσμιοποίηση είναι συνδεδεμένη με τη λογική του καπιταλισμού και αυτήν της τεχνολογικής επανάστασης. Ούτε ο καπιταλισμός ούτε η τεχνολογική επανάσταση βολεύονται σε περιχαρακωμένα εθνικά σύνορα. Αλλαγές βεβαίως θα υπάρξουν και ενδεχομένως το κράτος-έθνος θα εξέλθει ενισχυμένο της παρούσας κρίσης. Άλλωστε ήταν πάντα παρόν, παρά τον πόλεμο που δέχτηκε από τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Το σημαντικό για την επόμενη μέρα είναι να τεθεί υπό έλεγχο η παγκοσμιοποίηση με κάποιους κανόνες που να περιορίζουν την ασυδοσία της, ειδικά την ακραία νεοφιλελεύθερη μορφή της. Αυτό θα επιτευχθεί, υπό τις παρούσες συνθήκες, εφόσον δεν αναμένεται αλλαγή του κοινωνικού συστήματος, με την ενίσχυση του εθνικού κράτους το οποίο θα ενεργεί και θα δραστηριοποιείται ως αντίβαρό της. Για να συμβεί όμως αυτό θα χρειαστεί να υπάρξουν πολιτικοί κάποιου αναστήματος και όχι οι σημερινοί που ενεργούν ως λογιστές-διαχειριστές του συστήματος. Το ιδανικό επίσης θα ήταν να δημιουργηθούν και κάποιοι διεθνείς μηχανισμοί ελέγχου των ασύδοτων αγορών. Εξυπακούεται επίσης η εισαγωγή κεϋνσιανών πολιτικών που θα επιτρέψουν μεγαλύτερο ρόλο του κράτους στην οικονομία, την ίση κατανομή βαρών και την απαραίτητη κοινωνική δικαιοσύνη υπέρ των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων, με περιορισμό των κοινωνικών ανισοτήτων και των ολιγαρχικών προνομίων. Και φυσικά την ενίσχυση των εθνικών συστημάτων υγείας που τα προηγούμενα χρόνια παραδόθηκαν στον ιδιωτικό τομέα.
Ο σημερινός κόσμος, είτε το θέλουμε είτε όχι, είναι ένα πλανητικό χωριό, είναι μια Οικουμένη. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, όπως αυτό της επιδημίας σήμερα ή αυτό της κλιματικής αλλαγής, αλλά και πολλά άλλα, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο σε εθνικό επίπεδο, χρειάζεται και η πλανητική-οικουμενική αντιμετώπισή τους μέσα σε ένα πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης. Για την ώρα δεν φαίνεται στον ορίζοντα ένα τέτοιο πνεύμα. Βλέπουμε και αυτό που συμβαίνει στην ταλαίπωρη αυτή Ευρώπη με τη γερμανική αλαζονεία να δυναμιτίζει το οικοδόμημά της.
Η επιδημία δημιούργησε επίσης ένα πνεύμα αγέλης και αποδοχής χωρίς κριτικό πνεύμα όλων όσων αποφασίζονται από πολιτικές μετριότητες αυτού του κόσμου, από την Ουάσινγκτον ώς το Λονδίνο, το Παρίσι, το Βερολίνο, την Αθήνα και τη Λευκωσία. Η παραβίαση όμως των δημοκρατικών ελευθεριών και της πολιτικής ηθικής δεν είναι δυνατόν να γίνει αποδεκτή ακόμη και σε περίοδο κρίσης. Ο κίνδυνος όμως είναι αυτή η παραβίαση να συνεχιστεί και την επόμενη μέρα. Το κριτικό πνεύμα χαλαρώνει σε περιόδους κρίσης, ο φόβος οδηγεί σε συμπεριφορά αγέλης και εκστασιασμό μπροστά στους ηγέτες από τους οποίους αναμένεται η σωτηρία, αφού αγιοποιηθούν καταλλήλως και από τα καθεστωτικά ΜΜΕ. Όμως, η δημοκρατία δεν θα πρέπει να είναι η παράπλευρη απώλεια της επιδημίας.
Στα καθ' ημάς θα πρέπει να πιστωθεί στις κυβερνήσεις Αθήνας και Λευκωσίας, παρά τις όποιες αδυναμίες, η σωστή σε γενικές γραμμές διαχείριση της κρίσης. Όμως, αυτό δεν σημαίνει πως δεν παρουσιάστηκαν και σοβαρά προβλήματα, ελλείψεις και πολιτική ανεπάρκεια. Η δε πολιτική επικοινωνιακή εκμετάλλευση της κρίσης χτύπησε κόκκινο και δεν αποφεύχθηκε ούτε στην Αθήνα, ούτε στη Λευκωσία. Αχρείαστη, για παράδειγμα, ανάμεσα σε πολλά άλλα, η πομπώδης παρουσία του Μητσοτάκη στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» για την παραλαβή του ιατρικού υλικού που στάληκε από την Κίνα. Στην Κύπρο βέβαια η επίσκεψη Αβέρωφ Νεοφύτου στο νοσοκομείο και το επικοινωνιακό σόου του, ξεπέρασε κάθε όριο σοβαρότητας. Να πούμε, επίσης, για να αποφύγουμε την αυτοαγιοποίηση, ότι Ελλάδα και Κύπρος βρίσκονται στον ίδιο περίπου μέσο όρο με άλλες χώρες της περιοχής όσον αφορά στην αντιμετώπιση της κρίσης. Με τη Σερβία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, τη Βόρεια Μακεδονία και άλλες βαλκανικές χώρες, κατά πολύ μάλιστα φτωχότερες. Στα τελευταία στατιστικά μάλιστα στοιχεία που είδα, αν δεν έχουν αλλάξει στο μεταξύ, η Βουλγαρία βρίσκεται σε καλύτερη θέση από την Ελλάδα και την Κύπρο.
Το μεγάλο πρόβλημα της επόμενης μέρας και για την Ελλάδα και για την Κύπρο είναι τι κοινωνία θέλουμε. Είμαστε έτοιμοι να υιοθετήσουμε ένα κοινωνικό συμβόλαιο για μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία που να σέβεται τον άνθρωπο, τη φύση και τον πολιτισμό; Είμαστε έτοιμοι να αλλάξουμε το παραγωγικό μοντέλο μονοκαλλιέργειας, βασισμένο στον τουρισμό, που αποδεικνύεται καταστροφικό; Ή θα συνεχίσουμε να χτίζουμε επαύλεις πολυτελείας πάνω από τις θαλασσινές σπηλιές, πύργους στη Λεμεσό και καζίνα στο Ελληνικό στην Αθήνα; Αυτή δεν είναι ανάπτυξη, είναι οικονομία του παρασιτισμού. Με πήλινα πόδια. Που θα καταρρεύσει ξανά και πολύ σύντομα. Ύστερα, δεν είναι μόνο η οικονομία. Είναι και ο άνθρωπος. Που δεν είναι μόνο βιολογικό όν, δεν είναι μόνο καταναλωτής, είναι κα τόπος πολιτισμού. Είμαστε έτοιμοι για μια κοινωνία πολιτισμού, πέρα από τον άκρατο καταναλωτισμό; Ο χρόνος θα δείξει. Αν με ρωτάτε προσωπικά, έχω πολλές αμφιβολίες. Αλλά, κατά το γνωστό κοινότοπο, η ελπίδα πεθαίνει τελευταία.
*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019
stephanos.constantinides@gmail.com
