Ένας έλληνας ποιητής της διασποράς

 

Κουζέλη Λαμπρινή  

Στα ίχνη του Ανδρέα Κάλβου 

Με αφορμή το αφιέρωμα στον έλληνα ποιητή, στο Λάουθ της Αγγλίας, το Σάββατο 21 Ιουνίου

Σκίτσο του 30χρονου Κάλβου από τον Κωνσταντίνο Παπαμιχαλόπουλο.

Μια έκθεση με βιογραφικό υλικό, αποκαλυπτήρια της αναμνηστικής ταφικής πλάκας του στη νέα θέση της στο Μουσείο του Λάουθ, επίσκεψη στην εκκλησία της Αγίας Μαργαρίτας στο Κέντινγκτον όπου είχε αρχικά ταφεί κι ένα κυνήγι αναζήτησης του προσώπου του Κάλβου σε παλιές φωτογραφίες και οικογενειακά άλμπουμ περιλαμβάνει το αφιέρωμα στον Ανδρέα Κάλβο που διοργανώνει η Louth Naturalists', Antiquarian & Literary Society και το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού. Οι εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν το Σάββατο 21 Ιουνίου, στο Μουσείο του Λάουθ, της μικρής πόλης στο Λινκολνσάιρ της ανατολικής Αγγλίας όπου ο Ανδρέας Κάλβος πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Η γνωριμία με τη Σάρλοτ και η εγκατάσταση στην Αγγλία

Γεννημένος στη Ζάκυνθο το 1792, ο Κάλβος έζησε στην Ιταλία του καρμποναρισμού, τύπωσε τις πατριωτικές Ωδές του στη Γενεύη και στο Παρίσι, δίδαξε για χρόνια στην Ιόνιο Ακαδημία στην Κέρκυρα και από το 1852 εγκαταστάθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, ακολουθώντας τη δεύτερη σύζυγό του, Σάρλοτ Ογκάστα Γουάνταμς. Ο Κάλβος είχε γνωρίσει την κατά είκοσι χρόνια νεότερή του Σάρλοτ στην Κέρκυρα, όταν εκείνη διηύθυνε ένα σχολείο θηλέων στο νησί.

Στην Αγγλία το ζευγάρι εγκαταστάθηκε αρχικά στο Λονδίνο. Παντρεύτηκαν στις 5 Φεβρουαρίου του 1853 και από το 1857 ως το 1865 διηύθυναν ένα σχολείο θηλέων στην πολύ μοδάτη για την εποχή λεωφόρο Σάδερλαντ, στο Μέιντα Βέιλ του δυτικού Λονδίνου. Στα τέλη του 1865 μετακομίζουν από το ζωηρό Λονδίνο στην ήσυχη επαρχία του Λάουθ -για λόγους που παραμένουν αδιευκρίνιστοι-, όπου η Σάρλοτ αναλαμβάνει τη διεύθυνση ενός σχολείου θηλέων στην οδό Χάι Χολμ.

Ο Κάλβος πέθανε το 1869 και η Σάρλοτ το 1888. Τάφηκαν και οι δύο στον περίβολο της εκκλησίας της Αγίας Μαργαρίτας στο Κέντινγκτον. Το 1960 έγινε εκταφή των λειψάνων του Κάλβου και της Σάρλοτ και μεταφέρθηκαν με τιμές στη Ζάκυνθο. Τον επαναπατρισμό των λειψάνων φροντίζει ο Γιώργος Σεφέρης, πρέσβης τότε της Ελλάδας στην Μεγάλη Βρετανία και τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς αποθέτει στο κενοτάφιο του Κάλβου στην εκκλησία της Αγίας Μαργαρίτας αναμνηστική πλάκα, στην οποία αναγράφονταν τα εξής:

"ANDREAS KALVOS

GREEK POET

BORN ZANTE 1792 - DIED LOUTH 1869

WHO LAY HERE IN ENGLISH EARTH

HOSPITABLE TO HIM IN DEATH AS IN LIFE

TOGETHER WITH HIS WIFE CHARLOTTE AUGUSTA

ON MARCH 16 1960

THEIR REMAINS WERE TAKEN TO REST IN HIS

NATIVE ISLAND BY GREECE NOT FORGETFUL OF HIS WORDS....

ΕΙΝΑΙ ΓΛΥΚΥΣ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΜΟΝΟΝ ΟΤΑΝ ΚΟΙΜΩΜΕΘΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ"

«Η γενέθλια Ελλάδα θυμάται», σημειώνεται στην επιγραφή, «τα λόγια του». Επ' ακριβώς, στην ωδή «Ο φιλόπατρις» της πρώτης συλλογής Λύρα (1924) ο Κάλβος έγραφε: «Ας μη μου δώση η μοίρα μου/ εις ξένην γην τον τάφον·/ είναι γλυκύς ο θάνατος/ μόνον όταν κοιμώμεθα/ εις την πατρίδα». Παρότι η μοίρα τού επεφύλαξε θάνατο στην ξενιτιά, το χώμα της Αγγλίας τον δέχτηκε φιλόξενα -γράφουν τα μπλε γράμματα στο λευκό ελληνικό μάρμαρο- όπως φιλόξενα τον είχε δεχτεί η χώρα όσο ζούσε. Η αναμνηστική πλάκα έχει μεταφερθεί και θα εκτίθεται πλέον στο Μουσείο του Λάουθ.

Το άγνωστο πρόσωπο του Κάλβου

Σήμερα, 145 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Κάλβος παραμένει μια αινιγματική φυσιογνωμία, μια φωνή που διαφεύγει, ένα πρόσωπο χωρίς χαρακτηριστικά. Δεν πρόκειται περί μεταφορικής έκφρασης - παρ' ότι αληθεύει, όπως γράφει και ο νεοελληνιστής Νάσος Βαγενάς σε πρόσφατη κριτική του στο «Βήμα της Κυριακής», ότι ο Κάλβος είναι πολύ περισσότερα πράγματα από την ετικέτα του φιλόπατρι ποιητή που τον συνοδεύει, πολύ περισσότερα πράγματα, που ακόμη αγνοούμε. Εντυπωσιάζει και προβληματίζει η πολύτροπος αρμονία των ωδών του, παραμένει μυστήριο η αφετηρία του νεοκλασικισμού του, γοητεύει η σκοτεινή σχέση του με τη μυστική κοινωνία των επαναστατών καρμπονάρων στην Ιταλία. Το πρόσωπό του όμως είναι άγνωστο κυριολεκτικά. Δεν σώζεται κάποια φωτογραφία του, δεν έχουμε ένα αυθεντικό πορτρέτο του.

Το μυστήριο της μορφής απελευθερώνει τους καλλιτέχνες και ενεργοποιεί τη δημιουργική φαντασία τους προκειμένου το διαφεύγον πρόσωπο να αποκτήσει χαρακτηριστικά. Εντελώς πρόσφατες, του τελευταίου διμήνου, είναι δυο απόπειρες σύλληψης του Κάλβου, μία λογοτεχνική και μία εικαστική. Ο αιγιώτης συγγραφέας Βλάσσης Τρεχλής εξέδωσε μια μυθιστορηματική βιογραφία του ζακύνθιου ποιητή με τίτλο «Ανδρέας Κάλβος: Το χαμένο πορτρέτο» (Κέδρος, 2014) ενώ ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος έδωσε με το πενάκι του στα τελευταία δύο τεύχη της Athens Review of Books μια σειρά σκίτσων με τίτλο «Σπουδή στον Κάλβο». Απομακρυνόμενος από την εικόνα του Κάλβου που φαντάζεται ο Οδυσσέας Ελύτης στα Ανοιχτά Χαρτιά («ένας γέροντας μικροκαμωμένος και φαλακρός, με μύτη μεγάλη και ρούχα κατάμαυρα»), ο καλλιτέχνης παρουσιάζει τη δική του εκδοχή, μια εικόνα του δυναμικού, νεαρού Κάλβου της εποχής της Λύρας (1824) και των Λυρικών (1826).

Τα ντοκουμέντα και το κυνήγι στα ίχνη του Kάλβου

Τι έχουμε από ντοκουμέντα: Ένα φωτογραφικό πορτρέτο της Σάρλοτ, από τον Πλάμτρι, γνωστό φωτογράφο του Λάουθ. Η φωτογραφία τραβήχτηκε κάπου μεταξύ 1865 και 1870 και εικονίζει μια επιβλητική γυναίκα με βικτωριανή ενδυμασία, μια σοβαρή μητριαρχική φιγούρα. Με αφορμή το αφιέρωμα στον Ανδρέα Κάλβο, το Μουσείο του Λάουθ καλεί τους κατοίκους της πόλης να ξεθάψουν οικογενειακές φωτογραφίες από τα μπαούλα στις σοφίτες τους και να προσπαθήσουν να εντοπίσουν τη Σάρλοτ σε κάποια από αυτές, με την ελπίδα πως ίσως δίπλα της εντοπιστεί και ο άγνωστος σύζυγός της Ανδρέας Κάλβος. Τις τυχόν φωτογραφίες θα παραλάβουν οι υπεύθυνοι του μουσείου στην εκδήλωση της 21ης Ιουνίου ή μπορεί να αποσταλούν σε ψηφιακή μορφή στην ηλεκτρονική διεύθυνση events@greeceinbritain.org.uk.

Οι εκδηλώσεις στο Λάουθ στις 21 Ιουνίου

Το αφιέρωμα στον Κάλβο αποτελεί μέρος του τοπικού ετήσιου φεστιβάλ Zero Degrees Festival 2014 και διοργανώνεται με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί τη ευκαιρία της Ελληνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ιανουάριος-Ιούνιος 2014).

Στη διάρκειά του θα φιλοξενηθεί στο Μουσείο του Λάουθ η έκθεση «Andreas Kalvos - George Seferis: Two Greek Poets in Louth». Θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια της αναμνηστικής πλάκας Κάλβου που είχε δωρηθεί από τον Σεφέρη στην εκκλησία της Αγίας Μαργαρίτας στο Κέντινγκτον το 1960 με την ευκαιρία της ανακομιδής των οστών του ζεύγους Κάλβου στη Ζάκυνθο και θα πραγματοποιηθεί επίσκεψη στο κενοτάφιο των Κάλβων στο Κέντινγκτον, του οποίου μόλις ολοκληρώθηκε η συντήρηση από παραδοσιακό λιθοξόο.

Ο Κάλβος είναι γνωστός στο Λάουθ, συγκαταλέγεται μάλιστα στις σημαίνουσες προσωπικότητες της πόλης. «Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τις εκδηλώσεις από τους δημότες του Λάουθ και κυρίως από εκπαιδευτικούς, που επιθυμούν να δανειστούν την έκθεση "Andreas Kalvos - George Seferis" προκειμένου να διοργανωθούν εκπαιδευτικά προγράμματα» λέει στο «Βήμα» η Βικτωρία Σολομωνίδου, σύμβουλος Μορφωτικών Υποθέσεων της Ελληνικής Πρεσβείας στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία επιμελήθηκε την έκθεση και είχε την έμπνευση και τη διοργάνωση των εκδηλώσεων. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα αναμένεται να ξεκινήσουν από τη δημοτική βιβλιοθήκη του Λάουθ, έναν «εξαιρετικά δημοφιλή προορισμό», σχολιάζει η Βικτωρία Σολομωνίδου.

Στην εκδήλωση για τα αποκαλυπτήρια της πλάκας του 1960, αντί άλλου κειμένου, η ίδια θα διαβάσει τον λόγο που είχε εκφωνήσει ο Σεφέρης κατά την αποκομιδή των οστών, τον οποίο εντόπισε στο Αρχείο Σεφέρη στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη ενώ στην επίσκεψη στο κενοτάφιο στο Κέντινγκτον θα διαβάσει τη «συγκινητικότατη προσευχή που είχε "συνθέσει" ειδικά για την περίσταση ο τότε επίσκοπος του καθεδρικού ναού του Λίνκολν».