Ένας κόσμος σε αναταραχή. Τεράστιες οι κοινωνικές ανισότητες

Στέφανος Κωνσταντινίδης*

Ζούμε σ' ένα κόσμο σε αναταραχή και με βαθιές κοινωνικές ανισότητες. Η κρίση του 2008 άφησε τα αποτυπώματά της. Μπορεί έκτοτε να ανέκαμψαν κάποιοι τομείς της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας  αλλά η πραγματική οικονομία της καθημερινότητας των ανθρώπων έχει χειροτερέψει. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα για παράδειγμα ασκεί αφόρητες πιέσεις με τα γνωστά «κόκκινα δάνεια» στα φτωχότερα λαϊκά στρώματα, ενώ περιορίστηκαν και οι επενδύσεις. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα της παγκόσμιας οικονομίας είναι οι κοινωνικές ανισότητες που αυξάνονται με ρυθμούς που καθιστούν τη ζωή εκατομμυρίων-δισεκατομμυρίων ανθρώπων αφόρητη. Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί και το θέμα της «ευέλικτης εργασίας» που φτωχοποιεί τους εργαζόμενους, κυρίως στις λεγόμενες ανεπτυγμένες χώρες.
Οι αριθμοί για τις ανισότητες μιλούν από μόνοι τους. Και προέρχονται από διεθνείς οργανισμούς ακόμη και από τράπεζες! Οι ελβετικές τράπεζες για παράδειγμα UBS και Credit Suisse παρουσίασαν ανατριχιαστικούς αριθμούς. Η UBS αναφέρει  πως οι 2158 δισεκατομμυριούχοι του Πλανήτη έχουν περιουσία 8,9 τρισεκατομμύρια δολάρια, ενώ η Credit Suisse αναφέρει ότι ο συνολικός πλούτος στον κόσμο αυξήθηκε μέσα στα τελευταία 18 χρόνια από τα 117 στα 317 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αλλά τονίζει ότι, από το 2007 και μετά, το πλουσιότερο 10% του παγκόσμιου πληθυσμού ελέγχει το 85% του συνολικού πλούτου. Σύμφωνα με έκθεση του ίδιου ελβετικού τραπεζικού κολοσσού Credit Suisse, λιγότερο από το  1% του πληθυσμού του πλανήτη κατέχει το 44% του παγκόσμιου πλούτου. Ο πλούτος αυτού του 1% έχει αυξηθεί σε μια εικοσαετία, από 39,6 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2000 στα 158,3 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2019. Αντίθετα, ο πλούτος της μεσαίας τάξης αλλά και των φτωχότερων στρωμάτων  έχει κατά πολύ μειωθεί. Εκατομμύρια άνθρωποι, τα τελευταία χρόνια, είδαν το επίπεδο ζωής τους να μειώνεται σημαντικά. Ενώ το κόστος ζωής αυξάνεται κατακόρυφα, οι μισθοί παραμένουν καθηλωμένοι, αν δεν μειώνονται κιόλας.

Τέλος σύμφωνα με τους υπολογισμούς τής μη κυβερνητικής οργάνωσης Oxfam, 26 πρόσωπα διαθέτουν τόσο χρήμα όσο τα 3,8 δισεκατομμύρια των φτωχότερων κατοίκων του Πλανήτη.

Αυτές οι ανισότητες και η μονιμοποίηση της κρίσης προκαλούν σταδιακά την πολιτική αναταραχή που παρατηρούμε σε πολλές χώρες. Στη Γαλλία με τα Κίτρινα Γιλέκα, στη Χιλή την πλουσιότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής, στη χρεοκοπημένη Αργεντινή, στον Λίβανο αλλά και σε πολλαπλά άλλα σημεία του πλανήτη. Η κατάσταση δεν είναι ρόδινη για τα κατώτερα στρώματα, ακόμη και στις πιο ανεπτυγμένες χώρες. Την ίδια ώρα η δημοκρατία μετατράπηκε σε ένα άδειο κέλυφος και το κοινωνικό κράτος, όπου υπήρχε φυσικά, αποσαρθρώθηκε και συρρικνώθηκε επικίνδυνα.
Ακόμη και κάποιοι δισεκατομμυριούχοι ανησυχούν… Και  βλέπουν με ανησυχία να διευρύνεται το χάσμα μεταξύ των δισεκατομμυριούχων και των φτωχών. Ένας από αυτούς, ο Αμερικανός Ρέι Ντάλιο, ιδρυτής του μεγαλύτερου hedge fund στον κόσμο, του hedge fund Bridgewater Associates,  η περιουσία του οποίου ανέρχεται στα 18,4 δισεκατομμύρια δολάρια, είπε πως αν ήταν πρόεδρος  των ΗΠΑ θα κήρυττα τη χώρα σε κατάσταση εθνικής ανάγκης! Και συνέχισε λέγοντας πως βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη στιγμή που είτε θα μειώσουμε τις ανισότητες συνεργαζόμενοι όλοι μαζί, είτε θα αφήσουμε τα πράγματα να κυλήσουν μόνα τους. Τότε, όμως, συνεχίζει, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μια σύγκρουση μεταξύ πλουσίων και φτωχών.
Ένας άλλος δισεκατομμυριούχος Αμερικανός, ο Γουόρεν Μπάφετ, ο τρίτος πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου, η περιουσία του οποίου ανέρχεται στα 87 δισεκατομμύρια δολάρια, φαίνεται να είχε εκφράσει την αγανάκτησή του όταν διαπίστωσε πως ο ίδιος φορολογείτο με χαμηλότερο συντελεστή από ό,τι η γραμματέας του!
Για τους δισεκατομμυριούχους αυτούς, για να περιοριστεί η οικονομική αβεβαιότητα και για να δοθούν στους νέους καλύτερες ευκαιρίες για εκπαίδευση και προοπτικές για προσωπική ανέλιξη, θα πρέπει να ανακτήσουν οι άνθρωποι μεγαλύτερο μερίδιο στην εθνική ευημερία, μεγαλύτερο μερίδιο στον πλούτο που μοιράζονται όλο και λιγότεροι.
Αυτές οι απόψεις είναι βέβαια μειοψηφικές. Ο νεοφιλελευθερισμός έχει διαβρώσει τα πάντα και οι οικονομικές ελίτ είναι τυφλωμένες από το εύκολο και γρήγορο κέρδος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Χιλή που περνά αυτή τη στιγμή μια μεγάλη πολιτική κρίση και χιλιάδες άνθρωποι διαδηλώνουν καθημερινά ενάντια στις ανισότητες, εφαρμόζονται ως σήμερα  οι συνταγές του νεοφιλελευθερισμού της περιβόητης Σχολής του Σικάγου που υιοθέτησε τη δεκαετία του 1970 ο δικτάτορας Πινοσέτ, μετά την πραξικοπηματική ανατροπή του Σαλβατόρε Αλιέντε.
Στην Ελλάδα και την Κύπρο αυτές οι κοινωνικές ανισότητες έχουν έντονη παρουσία, μολονότι οι οικονομικές ελίτ και το πολιτικο-οικονομικό κατεστημένο προσπαθούν να τις συγκαλύψουν. Στην Ελλάδα κάποιες μελέτες δείχνουν ανατριχιαστικές πραγματικότητες. Στην Κύπρο οι αριθμοί για τις ανισότητες αυτές και την φτωχοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού προέρχονται από τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες και όσα εμπειρικά καταγράφονται καθημερινά στα ΜΜΕ. Αλλά και η Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου κατέγραψε το ποσοστό φτώχειας/κοινωνικού αποκλεισμού στο τέλος του 2018  στο 23,9%. Το μέρισμα επομένως του περιβόητου success story, μιας άλλωστε παρασιτικής οικονομίας, δεν φτάνει σε όλους τους πολίτες αλλά περιορίζεται στους λίγους.  Οι ανισότητες αυτές τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα επιτείνονται από τη διαφθορά κα την εισαγωγή της «ευέλικτης εργασίας» με ένα μεγάλο ποσοστό, κυρίως νέων, να είναι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι με περιορισμένη έως και ανύπαρκτη κοινωνική ασφάλιση.
*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019
*.E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com