«Ομoρφη Πόλη», 57 χρόνια μετά

ΓΙΩΤΑ ΣΥΚΚΑ

• 

Οι συντελεστές της «Ομορφης Πόλης» που θα ανεβεί στο Μέγαρο Μουσικής.

Tον χειμώνα του 1961 ο Μίκης Θεοδωράκης ήρθε από το Παρίσι για να συνθέσει τη μουσική της «Ηλέκτρας», της ταινίας που ετοίμαζε ο Μιχάλης Κακογιάννης. Ηταν τότε που ο παραγωγός Θεόδωρος Κρίτας έριξε την ιδέα μιας νέας επιθεώρησης στο θέατρο «Παρκ», την οποία θα σκηνοθετούσε ο Κύπριος σκηνοθέτης. Η «Ομορφη Πόλη» ανέβηκε τον Ιούνιο του 1962 και πέντε ημέρες αργότερα, η «Οδός Ονείρων» του Μάνου Χατζιδάκι με σκηνοθέτη τον Αλέξη Σολομό, στο κοντινό «Μετροπόλιταν». «Αυτό είχε ως συνέπεια ο πόλεμος μεταξύ των θεάτρων της Λεωφόρου Αλεξάνδρας να επεκταθεί στον τομέα της καλλιτεχνικής αναμέτρησης, ανάμεσα σε δύο συνθέτες και τους συνεργάτες τους», όπως γράφει ο Γερμανός μουσικοκριτικός Αντρέας Μπράντες στο ομώνυμο cd, προσθέτοντας ότι η «αιώνια διαίρεση Δεξιά - Αριστερά δεν έμεινε έξω απ’ αυτήν την αναμέτρηση».

Κάποιοι μίλησαν για «νέα επιθεώρηση», ορισμένα θέατρα αντέδρασαν, κι όπως όλα στην Ελλάδα, συνδέθηκαν με πολεμική. Ο Μποστ έγραψε το πρώτο μέρος της επιθεώρησης του «Παρκ», ενώ το δεύτερο αποτελούνταν από τραγούδια σε στίχους των Δημήτρη Χριστοδούλου, Ερρίκου Θαλασσινού και σκετς στο πρότυπο των επιθεωρήσεων. Και ποιοι δεν ήταν σε εκείνη τη συνεργασία: Αννα και Μαρία Καλουτά, Γιάννης Βογιατζής, Γιοβάννα, Ανδρέας Ντούζος, Μαρία Κωνσταντάρου, Μάρθα Καραγιάννη στα χορευτικά μαζί με τον Σειληνό και την Προκοπίου, Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Ντόρα Γιαννακοπούλου, Γιάννης Διδίλης και βέβαια ο Κώστας Παπαδόπουλος και ο Λάκης Καρνέζης.

Ο Μίκης Θεοδωράκης με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, την Ντόρα Γιαννακοπούλου (αριστερά) και τη Μελίνα Μερκούρη, στα παρασκήνια. 

Πενήντα επτά χρόνια από τότε, η «Ομορφη Πόλη» ετοιμάζεται να ανεβεί στις 17 Ιανουαρίου στο Μέγαρο Μουσικής, σε απόδοση - σκηνοθεσία του Γιώργου Βάλαρη. «Δεν είναι επιθεώρηση, όπως όταν πρωτοανέβηκε το 1962, αλλά ένα σπονδυλωτό έργο», λέει στην «Κ» ο σκηνοθέτης-ηθοποιός: «Ο ίδιος ο συνθέτης το χαρακτηρίζει “σύγχρονη λαϊκή τραγωδία”. Από το 1962 κρατάμε τα τραγούδια “Ομορφη Πόλη”, “Οταν με δείτε να μιλώ”, “Σερενάτα”, “Μέσα στα μαύρα σου μαλλιά”, “Φεγγάρι μάγια μου ’κανες”». «Με προτροπή του Μ. Θεοδωράκη, θα ακούγονται και άλλες διαχρονικές επιτυχίες του, όπως “Βρέχει στη φτωχογειτονιά”, “Στρώσε το στρώμα σου”, “Το τρένο φεύγει στις οκτώ”, “Γωνιά γωνιά”, μέρη από το “Αξιον Εστί”, κ.ά. Ετσι με άξονα  τις δημοφιλείς συνθέσεις αλλά και την ποίησή του παρουσιάζω μια “Ομορφη Πόλη” του 2020».
«Μοντέρνο θέαμα»
Μέσα από τα ποιητικά κείμενα του συνθέτη, «που πρώτη φορά παρουσιάζονται σε θεατρική σκηνή», όπως τονίζει ο Γ. Βάλαρης, αλλά και δικά του πεζά, θέματα κυρίαρχα (έρωτας, ξενιτιά, ρωμιοσύνη, θάνατος κ.ά.), και αγαπημένα τραγούδια, «δημιουργείται ένα μοντέρνο εικαστικό και οπτικοακουστικό  θέαμα». Τραγουδούν ο Γιάννης Κότσιρας, ο Δημήτρης Μπάσης, συμμετέχει η Σαλίνα Γαβαλά, ενώ ειδικές εμφανίσεις θα κάνουν, μεταξύ άλλων, οι Μελίνα Ασλανίδου, Γιώτα Νέγκα, Μπάμπης Στόκας, Ελένη Τσαλιγοπούλου. Πρωταγωνιστούν οι Κώστας Καζάκος, Γιώργος Κιμούλης, Πέγκυ Σταθακοπούλου, Ελισάβετ Μουτάφη, Γιώργος Βάλαρης, Κωνσταντίνος Καζάκος, Αιμίλιος Ράφτης, Ακης Σιδέρης και η Λήδα Πρωτοψάλτη.
Εκπληρώνεται ένα εφηβικό του όνειρο «για τη δημιουργία ενός έργου ποιητικού, που να εμπνέεται από το πνεύμα της αττικής τραγωδίας», γράφει στο σημείωμά του –για τη συνεργασία–, ο Μ. Θεοδωράκης, θυμίζοντας ότι προηγήθηκε το «Τραγούδι του νεκρού αδελφού». Εκείνο το έργο, βέβαια, διαφέρει από την «Ομορφη Πόλη» του 2020 «γιατί είναι επικεντρωμένο στον Εμφύλιο Πόλεμο και στην Εθνική Συμφιλίωση, ενώ η καινούργια απόπειρα περικλείει το εύρος όλης μου της ζωής, όπου φωτίζονται ιδιαίτερα οι κορυφώσεις με τη μορφή μιας καθαρά πνευματικής μορφής και περιεχομένου».
Η παράσταση του 1962 συνδέεται και με μια μεγάλη περιπέτεια υγείας του Μ. Θεοδωράκη. Ηταν μια περίοδος που πηγαινοερχόταν στο Παρίσι για δύο δίσκους που ετοίμαζε, με τη Μελίνα και με την Εντίθ Πιαφ. Η κούραση αναζωπύρωσε την παλιά φυματίωση. Ετσι, όταν ηχογραφούσε τον «Καημό», «μέσα στις αφόρητες από τη ζέστη συνθήκες του τότε πρωτόγονου στούντιο της Κολούμπια, έπαθε την πρώτη μεγάλη αιμόπτυση», γράφει ο Μπράντες. Παρ’ όλα αυτά, πήγε στο Παρίσι για την ηχογράφηση της μουσικής που έγραψε για την ταινία του Λίτβακ «Μεσάνυχτα παρά πέντε», και έπειτα κατέρρευσε. Η ασθένεια θα τον ταλαιπωρούσε για καιρό.

Αφίσα της «Ομορφης Πόλης» που ανέβηκε το 1962.

«Ο συναγωνισμός υπήρξε σκληρός σε μια εποχή κατά την οποία τα δύο “ιερά τέρατα”, ο Μίκης και ο Μάνος, είχαν βγάλει τα… μαχαίρια! Αυτό το γεγονός δεν τους εμπόδισε το επόμενο καλοκαίρι να συνεργασθούν στο “Παρκ” σε μια “παραγωγή” που της έδωσαν τίτλο “Μαγική πόλη”», γράφει στο βιβλίο του «Οπως τους γνώρισα» (εκδ. Καστανιώτη), ο Θεόδωρος Κρίτας. Ο παραγωγός των δύο παραστάσεων σημειώνει ότι η ασθένεια του Θεοδωράκη και η ξαφνική αναχώρησή του για να νοσηλευθεί σε σανατόριο του Εσεξ στην Αγγλία, «είχε ως συνέπεια να πέσει κατακόρυφα η προσέλευση του κοινού».
Οταν ο Κρίτας και ο Κακογιάννης τον επισκέφθηκαν και του είπαν τα νέα, στενοχωρήθηκε πολύ. Συζήτησαν τότε άλλες ιδέες για να ανανεώσουν το ενδιαφέρον για την παράσταση, «μία από τις οποίες», σημειώνει ο Κρίτας, «ήταν να έγραφε μερικά πρωτότυπα τραγούδια που θα τα εκτελούσαν ο Καζαντζίδης με τη Μαρινέλλα πρώτα και στη συνέχεια ο Χιώτης με τη Μαίρη Λίντα. (...). Μας έστειλε να φάμε σε κάποιο κοντινό εστιατόριο ώσπου να τα γράψει. Ο αθεόφοβος, στη λίγη ώρα που λείψαμε, είχε γράψει τρία τραγούδια για το κάθε ζευγάρι, τη μουσική αλλά και τους στίχους. Είχε ετοιμάσει μάλιστα και τα γράμματα που θα τους έδινα εκ μέρους του, με τα οποία τους παρακαλούσε να βοηθήσουν με την έκτακτη συμμετοχή τους στην κατάσταση». Και πράγματι το έκαναν.
Στο Eσεξ «όλα έδειχναν ότι το μοιραίο πλησιάζει αναπόφευκτα», θυμόταν ο ίδιος ο συνθέτης το 2013.  Μεταφέρθηκε στο σανατόριο «Τσαγκάρη» της Πεντέλης, όπου χάρη στο κλίμα και στην πρωτοπόρο για την εποχή θεραπευτική μέθοδο του Ποντικάκη, «κυριολεκτικώς αναστήθηκα μέσα σε λίγες εβδομάδες και έτσι κατάφερα να διευθύνω τις τελευταίες παραστάσεις της “Ομορφης Πόλης”».
Στη δίωρη παράσταση με τη Λαϊκή Ορχήστρα «Μ. Θεοδωράκης» στο Μέγαρο, «ο μύθος στήνεται μέσα από τα τραγούδια» λέει ο σκηνοθέτης της, που είναι βέβαιος ότι το ελληνικό κοινό «έχει αυτό το είδος στο DNA του».

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 30 Νοεμβρίου 2019