Η άνοδος του ισλαμικού αυταρχισμού

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη* 


Τα δραματικά γεγονότα της Αιγύπτου ξαναφέρνουν στην επικαιρότητα το πολιτικό Ισλάμ και το ρόλο του στον Αραβικό Κόσμο αλλά και πέραν αυτού. Αυτό που δεν γίνεται κατανοητό από τη Δύση είναι πως το Ισλάμ δεν είναι μόνο θρησκεία αλλά ένα κοσμοθεωρητικό σύστημα που καλύπτει όλους τους χώρους της ανθρώπινης δραστηριότητας από την πολιτική ως την οικονομία και τις κάθε μορφής κοινωνικές σχέσεις. Υπάρχουν βέβαια και μουσουλμάνοι που εντάχτηκαν στο δυτικό κοσμοθεωρητικό σύστημα και προσπαθούν να προσαρμόσουν το Ισλάμ στην νεωτερικότητα αλλά όπως φαίνεται έχουν προσπεραστεί από τα γεγονότα.
Άκουα τελευταία τις δραματικές εκκλήσεις των κοσμικών γυναικών της Τυνησίας που κινδυνεύουν να χάσουν τις κατακτήσεις που κέρδισαν με σκληρούς αγώνες και που τόνιζαν πως χωρίς ένα ριζικό διαχωρισμό του θρησκευτικού από το πολιτικό, δεν είναι δυνατό να υπάρξει δημοκρατία και αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ισλαμικές χώρες. Με άλλα λόγια χρειάζεται να γίνει με το Ισλάμ ότι έγινε με το χριστιανισμό στη Δύση από την εποχή του Διαφωτισμού, ο διαχωρισμός της θρησκείας από το κράτος, κάτι που είναι πολύ δύσκολο υπό τις παρούσες περιστάσεις. Άλλωστε προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση έγιναν τόσο στον Αραβικό Κόσμο όσον και στην Τουρκία αλλά με περιορισμένα αποτελέσματα. Υπάρχουν όμως όπως φαίνεται από τις πρόσφατες εξελίξεις στην Αίγυπτο αλλά και από τις διαδηλώσεις στην Τουρκία εναντίον του αυταρχικού ισλαμισμού του Ερντογάν και ισχυροί κοσμικοί πυλώνες που αγωνίζονται να συγκρατήσουν την μονοπώληση της εξουσίας από το πολιτικό Ισλάμ. Το μεγάλο πρόβλημα προκύπτει από την στιγμή που οι ισλαμιστές κερδίζουν τις εκλογές δημοκρατικά σε μια χώρα και δεν τους αναγνωρίζεται το δικαίωμα να εξασκήσουν την εξουσία όπως συνέβη στο παρελθόν στην Αλγερία και όπως συνέβη πρόσφατα στην Αίγυπτο. Χρειάζονται ασφαλώς συμβιβασμοί ώστε και το δημοκρατικό δικαίωμα της πλειοψηφίας να γίνει σεβαστό αλλά χωρίς την κατάργηση των πολτικών ελευθεριών στο όνομα μιας εκλογικής νίκης.
Για τη σημερινή άνοδο του ακραίου αυτού πολιτικού Ισλάμ οι ευθύνες της Δύσης είναι ασήκωτες. Υπήρξε πρώτα η αποικιοκρατία που άφησε βαθιές πληγές. Στη δεκαετία του ’60 οι Δυτικοί πολέμησαν με μανία τα κοσμικά καθεστώτα στις διάφορες ισλαμικές χώρες, τα οποία, αν και αυταρχικά θα μπορούσαν σταδιακά να δημοκρατικοποιηθούν. Επειδή όμως τα καθεστώτα αυτά προσπαθούσαν να προστατέψουν τα εθνικά τους συμφέροντα και έθιγαν αυτά των παλαιών αποικιοκρατών αλλά και αυτά των ΗΠΑ πολεμήθηκαν και υπονομεύτηκαν. Στο Ιράν για παράδειγμα ανατράπηκε από την CIA ήδη στη δεκαετία του ’50, το μετριοπαθές κοσμικό καθεστώς του Μοσαντέκ γιατί τόλμησε να ασκήσει έλεγχο πάνω στο πετρέλαιο που εκμεταλλεύονταν οι δυτικές εταιρείες. Στην Αίγυπτο πολεμήθηκε το καθεστώς του Νασσέρ και σιγά-σιγά η Δύση επέβαλε τα δικά της αυταρχικά και διεφθαρμένα καθεστώτα που εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα της. Μέσα από την εθνική ταπείνωση και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των μαζών αναπτύχθηκαν τα διάφορα ισλαμικά κινήματα που βλέπουμε να διεκδικούν
σήμερα δυναμικά την εξουσία. Τα κινήματα αυτά κάλυψαν το κενό που δημιουργήθηκε με την κατάρρευση, λόγω της δυτικής υπονόμευσης, των κοσμικών εθνικών καθεστώτων της δεκαετίας του ’60. Η Τουρκία είναι μια ξεχωριστή περίπτωση που όμως και εδώ το πολιτικό Ισλάμ κάλυψε το κενό που άφησε η αποτυχίατου Κεμαλισμού και του κοσμικού κράτους που δημιούργησε.
Συμπερασματικά, και χωρίς να παραγνωρίζονται οι ευθύνες των τοπικών ελίτ, η Δύση πληρώνει σήμερα τις δικές της αμαρτίες. Να σημειωθεί ότι υπήρξαν και περιπτώσεις, όπως στο Αφγανιστάν, που η άνοδος του ακραίου ισλαμισμού ενισχύθηκε σημαντικά από τους Δυτικούς και ιδιαίτερα από τις ΗΠΑ για να ανακοπεί η σοβιετική επιρροή. Και βεβαίως θύματα όλων αυτών των εμφυλίων σπαραγμών είναι οι λαοί των χωρών αυτών. Δυστυχώς τα συμφέροντα του σημερινού παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού είναι τέτοια που δεν θα επιτρέψουν εύκολα την ομαλοποίηση σε αυτές τις χώρες. Αντίθετα ενισχύουν τον ακραίο αυταρχικό ισλαμισμό με όλες τις συνέπειες που αυτό θα έχει για την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.

*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά   και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

e-mail: m1650@internet.uqam.ca 



Πηγή: Ο Φιλελεύθερος
Δημοσιεύτηκε στις 25/08/2013