Το ατελείωτο καλοκαίρι του Πικάσο

Αστραπέλλου Μαριλένα   

 Η επέτειος 40 χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου καλλιτέχνη σηματοδοτείται με μια σειρά από εκθέσεις στη Γαλλικής Ριβιέρα

 
Στο σπίτι του στο Μουζέν οι καλεσμένοι είχαν συγκεντρωθεί από νωρίς. Οταν ο οικοδεσπότης είναι

91 χρόνων, οι καλοί τρόποι υπαγορεύουν ότι δεν πρέπει επ' ουδενί να τον αφήσεις να περιμένει. Πόσω μάλλον όταν πρόκειται για τον πιο διάσημο ζωγράφο στον κόσμο, η εκκεντρική προσωπικότητα του οποίου δεν αφήνει πολλά περιθώρια για εκούσιες ασέβειες. Ο Πάμπλο Πικάσο σήκωσε το ποτήρι του και παρότρυνε τους χαρωπούς συνδαιτυμόνες του:

«Πιείτε στην υγειά μου, εγώ δεν μπορώ να πίνω πλέον». Αυτές ήταν οι τελευταίες λέξεις του. Στις 8 Απριλίου του 1973, ο μεγαλύτερος ζωγράφος του 20ού αιώνα απεδήμησεν εις Κύριον. Πλήρης ημερών, εμπειριών και κατακτήσεων. Καλλιτεχνική αναγνώριση, φήμη, χρήματα, γυναίκες. Τα τελευταία 12 χρόνια της ζωής του, που τα πέρασε επάνω στον μικρό λόφο Notre Dame de Vie λίγο έξω από το Μουζέν, απολάμβανε ανεμπόδιστος ό,τι αγαπούσε περισσότερο: πολύ ήλιο, λίγη θάλασσα (αν ένιωθε την ανάγκη να βρεθεί κοντά της) και το τελευταίο κορίτσι του. Εφέτος, που συμπληρώνονται 40 χρόνια από τον θάνατό του, η Κυανή Ακτή τού ανταποδίδει την αγάπη με μια σειρά από εκθέσεις που οργανώνονται στην περιοχή.

Ο ήλιος και η θάλασσα της Κυανής Ακτής σαγήνευσαν τον εκπατρισμένο Ισπανό. Μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει το Παρίσι και να στραφεί ξανά στη Μεσόγειο. Εκεί γεννήθηκε το 1881, συγκεκριμένα στη Μάλαγα, εκεί επέστρεφε κάθε καλοκαίρι από το 1918 και μετά, ενοικιάζοντας κάθε φορά ένα σπίτι στην Αντίμπ. Από το 1946 και ύστερα ζούσε σταθερά στη Νότια Γαλλία, γιατί τα χρώματα της φύσης τού θύμιζαν την Ισπανία, αρχικά με την ερωμένη του Φρανσουάζ Ζιλό, τη μητέρα δύο παιδιών του, της Παλόμα και του Κλοντ. Εκτός από την προνομιούχα γεωγραφική θέση της, ή ακριβώς εξαιτίας της, στην περιοχή κατοικούσαν ή την επισκέπτονταν από καιρού εις καιρόν σπουδαίες προσωπικότητες των τεχνών και των γραμμάτων, γοητευμένες και αυτές από το φως, το ζεστό κλίμα, τη μεσογειακή κουλτούρα και μια εσάνς ελευθεριάζουσας ατμόσφαιρας: ο Ζαν Κοκτώ, ο Φερνάν Λεζέ, ο Μαν Ρέι, ο Γουίνστον Τσόρτσιλ, η Εντίτ Πιαφ. Στο κοντινό Βαλορί, με τη μακροχρόνια παράδοση στην κεραμική, ο Πικάσο είχε ζήσει παλιότερα, από το 1948 ως το 1955, και είχε μαθητεύσει στο εργαστήριο Μαντούρα προκειμένου να εντρυφήσει και στην τέχνη της αγγειοπλαστικής.

Εκεί γνώρισε και το «κορίτσι». Η κατά 46 χρόνια νεότερή του Ζακλίν Ροκ, η οποία υπήρξε και η δεύτερη σύζυγός του, ήταν σύμφωνα με τον βιογράφο του, Τζον Ρίτσαρντσον, «η "notre-dame-de-vie"» - ελληνιστί, η γυναίκα της ζωής του και «ιδανική σύντροφος για αυτόν». Ο δαιμόνιος Βρετανός είχε δει πολλές γυναίκες να εποφθαλμιούν μια θέση στο πλευρό του διάσημου καλλιτέχνη. Ηξερε, όμως, ότι η Ζακλίν θα ήταν τελικά η τυχερή. «Είχε ό,τι χρειαζόταν ο Πικάσο. Του ήταν απόλυτα αφοσιωμένη και ήταν έτοιμη να θυσιάσει τον εαυτό της στον βωμό της τέχνης».

Δύο χρόνια μετά, όταν βεβαιώθηκε για την τυφλή πίστη της, την πήρε να μείνουν μαζί στη Villa La Californie στις Κάννες, ένα επιβλητικό κτίριο της μπελ επόκ». Γιατί, όπως έλεγε μια παλιότερη ερωμένη, η Ντόρα Μάαρ: «Οταν άλλαζε γυναίκα, τα πάντα άλλαζαν στη ζωή του Πικάσο. Η τεχνοτροπία, ο κύκλος των φίλων, ο σκύλος, το σπίτι - τα πάντα». Χάρη στη Ζακλίν «έγινε περισσότερο παραγωγικός από ποτέ». Τη ζωγράφιζε συχνά, γιατί του θύμιζε μια αλγερινή γυναίκα που θαύμαζε σε έναν πίνακα του Ντελακρουά, με αποτέλεσμα η μορφή της να κοσμήσει περισσότερα από 400 πορτρέτα. Το ζευγάρι είχε αγοράσει άλλον έναν πύργο, το 1958, στο επίσης γειτονικό Βενεβάργκ. Εκεί έχουν ενταφιαστεί και ο Πικάσο και η Ζακλίν, όταν αυτοκτόνησε 13 χρόνια μετά τον χαμό του αγαπημένου της.

Η Κυανή Ακτή μάς φέρνει πιο κοντά

Ο βιογράφος Ρίτσαρντσον ήταν επίσης λάτρης της περιοχής και επισκέπτης των Πικάσο. Εζησε σε ένα μικρό κάστρο στην Προβηγκία, όχι μακριά από το Βαλορί, μαζί με τον εραστή του, τον βρετανό συλλέκτη και ιστορικό τέχνης, Ντάγκλας Κούπερ, ο οποίος διέθετε τη μεγαλύτερη συλλογή κυβιστικής ζωγραφικής στον κόσμο. Ο Πικάσο τούς επισκεπτόταν συχνά γιατί απολάμβανε τη συντροφιά τους, αλλά και την περίφημη συλλογή βεβαίως. Ο Κούπερ, εξάλλου, ήταν εκείνος που υπέδειξε στον Πικάσο τον πύργο στο Βενεβάργκ.

Ο 91χρονος - σήμερα - βιογράφος άντλησε άφθονο υλικό από αυτές τις συναντήσεις. Του χρόνου, θα εκδώσει τον τέταρτο τόμο αυτής της μακρόσυρτης βιογραφίας (ο πρώτος είχε εκδοθεί το 1991, ο δεύτερος το 1996 και ο τρίτος το 2007). Η φιλία του με τον Πικάσο, χάρη στην οποία γνώρισε από κοντά αυτόν τον «μικρό και εύθραυστο άνθρωπο» των έντονων αντιθέσεων, ο οποίος ήταν «ακραία πιστός, ακραία άπιστος, ακραία καλοσυνάτος, ακραία σκληρός, ακραία γενναιόδωρος, ακραία τσιγκούνης», είχε ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του '50.

Ο Ρίτσαρντσον έζησε την ατμόσφαιρα του σπιτιού στο Μουζέν, εκεί όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Πικάσο: όλη η ζωή του σπιτιού περιστρεφόταν γύρω από το στούντιο του μεγάλου ζωγράφου.  Εκεί ξεκινούσε ουσιαστικά την ημέρα του ο Πικάσο μετά το μεσημεριανό φαγητό και συνέχιζε ακάθεκτος έως μετά τα μεσάνυχτα, εκεί υποδεχόταν τους φίλους του. Και από καλλιτεχνικής απόψεως; Οσο όμορφα και αν ήταν τα πορτρέτα της Ζακλίν, ή οι πίνακες βουτηγμένοι στο μπλε της Μεσογείου, δεν είχαν τη δύναμη μιας «Γκερνίκα», των «Δεσποινίδων της Αβινιόν» ή ενός «Ονείρου». Σωστά; Την απάντηση είχε δώσει ο ίδιος ο Πικάσο στον βιογράφο Ρίτσαρντσον: «Δεν υπάρχει κακός Πικάσο. Απλώς ορισμένα έργα είναι λιγότερο καλά από άλλα». Υπήρξε, όμως, ευτυχισμένος Πικάσο; Την απάντηση είχε δώσει ο Μπερνάρ Ρουίζ-Πικάσο, ο εγγονός του από τον γιο που απέκτησε με την πρώτη σύζυγό του, Ολγα Κοκλόβα: «Δεν ξέρω αν οι καλλιτέχνες ή οι σπουδαίοι άνθρωποι μπορούν να είναι ποτέ ευτυχισμένοι. Τα πράγματα είναι περίπλοκα στην περίπτωσή τους».

* Οι έκθεσεις «Picasso Côte d'Azur» και «Picasso dans la Collection Nahmad» φιλοξενούνται ως τις 15 Σεπτεμβρίου στο πολιτιστικό κέντρο Grimaldi Forum στο Μονακό.

**Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 18 Αυγούστου 2013