Η Αριστερά περνά κρίση τα τελευταία χρόνια, σε μια εποχή που το καπιταλιστικό σύστημα περνά τη δική του βαθιά κρίση. Κι όμως η Αριστερά δεν καταφέρνει να προτείνει τη δική της εναλλακτική λύση. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του υπαρκτού σοσιαλισμού άφησε ένα τεράστιο κενό. Από την άλλη το κοινωνικό ζήτημα μετατοπίζεται από το κράτος-έθνος στο πλανητικό χωριό. Ήδη από την εποχή της ρωσικής επανάστασης του 1917 είχε τεθεί το θέμα των δυσκολιών να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός σε μια μόνο χώρα, χωρίς μια παγκόσμια επανάσταση. Σήμερα με τη μορφή που πήρε η παγκοσμιοποίηση, δύσκολα μπορεί μια χώρα να εφαρμόσει μια κοινωνική πολιτική που να πηγαίνει κόντρα στο κυρίαρχο παγκόσμιο ρεύμα.
Σε κάθε περίπτωση οι προκλήσεις για την Αριστερά είναι πολλές. Μια πρώτη πρόκληση, ειδικά μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, είναι αυτή της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο σοσιαλισμός χωρίς δημοκρατία απέτυχε. Πώς εναρμονίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι πολιτικές ελευθερίες με την κοινωνική δικαιοσύνη; Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα απέτυχαν να επιφέρουν στοιχειώδεις κοινωνικές αλλαγές στο καπιταλιστικό σύστημα. Στην καλύτερη περίπτωση περιόρισαν κάπως τα προνόμια των εχόντων, προτού υποκύψουν στη λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού. Μια δεύτερη πρόκληση αφορά την τυπική δημοκρατία. Πώς μετατρέπεται σε ουσιαστική, με κάποιο περιεχόμενο; Η τυπική δημοκρατία δεν έχει εξαλείψει ούτε τη φτώχεια, ούτε τις κάθε είδους κοινωνικές αθλιότητες. Είναι γι'αυτό τον λόγο που οι πολίτες αρνούνται, σε όλο και μεγαλύτερα ποσοστά, να πάρουν μέρος σε αυτές τις τυπικές διαδικασίες που έχουν καταντήσει οι εκλογές. Και όμως έστω και αυτή η τυπική δημοκρατία είναι προτιμότερη από την κάθε είδους τυραννία. Έστω και αν οι μηχανισμοί του χρήματος σε συνδυασμό με τους κομματικούς μηχανισμούς, ως επί το πλείστον αυταρχικοί και ολιγαρχικοί, την έχουν μετατρέψει σε ολιγαρχία των οικονομικών και πολιτικών ελίτ.
Κι ύστερα ακολουθούν οι προκλήσεις της εξουσίας στην καθημερινότητά της. Η καθημερινή διαχείριση της εξουσίας, με στόχους μακροπρόθεσμους, από τη μια, και ικανοποίηση των άμεσων αναγκών του πολίτη, από την άλλη, δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού τα προβλήματα της καθημερινότητας υποτάκτηκαν σε μακροπρόθεσμους στόχους, με αποτέλεσμα η τεράστια πρόοδος για παράδειγμα της Σοβιετικής Ένωσης σε κάποιους τομείς να μην έχει την ίδια αντανάκλαση στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών. Επιπλέον, για να μην ανατραπούν υποτίθεται οι μακροπρόθεσμοι στόχοι, καταργήθηκε στην ουσία η δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Αυτό που είναι καθαρό από την εμπειρία αυτή είναι πως είναι αδύνατο να οικοδομηθεί μια δίκαιη κοινωνία χωρίς δημοκρατικούς θεσμούς. Από την άλλη όμως η σημερινή εμπειρία του καπιταλιστικού συστήματος δείχνει πως η τυπική δημοκρατία και οι αντιπροσωπευτικοί της θεσμοί δεν μπορούν να εγγυηθούν την κοινωνική δικαιοσύνη. Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σε ένα δύσκολο κομβικό ζήτημα που αφορά την εναρμόνιση κοινωνικής δικαιοσύνης με τη δημοκρατία.
Εντούτοις η Αριστερά έχει πάντοτε την ευθύνη να προτείνει εναλλακτικές λύσεις στη σημερινή παγκοσμιοποίηση που διατηρεί τις ανισότητες ακόμη και στο εσωτερικό των πιο πλούσιων χωρών όπως οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά προπάντων στις φτωχότερες χώρες της περιφέρειας. Ο μαρξισμός είχε εναποθέσει τις ελπίδες του στην εργατική τάξη ως κινητήρια δύναμη της αλλαγής. Σήμερα όμως οι απόκληροι και οι κολασμένοι αυτού του κόσμου δεν προέρχονται μόνο από την εργατική τάξη. Ο νέος κοινωνικός φορέας της αλλαγής περιλαμβάνει διάφορα κοινωνικά στρώματα στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες, περιλαμβάνει κοινωνικά καταπιεσμένες ομάδες, περιλαμβάνει τους προλετάριους των χωρών του Τρίτου Κόσμου, κυρίως αγρότες, περιλαμβάνει τις κάθε είδους μειονότητες. Χρέος και ευθύνη της Αριστεράς είναι να δημιουργήσει τον ενιαίο κοινωνικό φορέα της αλλαγής και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Και στη συνέχεια να προτείνει εναλλακτικές λύσεις για έναν δικαιότερο κόσμο, ελεύθερο και δημοκρατικό. Η αποτυχία του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν ακυρώνει και τα βαθύτερα κοινωνικά προβλήματα που προσπάθησε να αντιμετωπίσει.
Στην Κύπρο, όπως και στην Ελλάδα, οι συνθήκες που βιώνει η Αριστερά είναι ιδιόρρυθμες. Στην Κύπρο η διαχείριση της εξουσίας απέτυχε οικτρά και την απαξίωσε. Επιπλέον δύσκολα ξεχωρίζει κανείς μια συμπεριφορά εξουσίας διαφορετική από αυτή της Δεξιάς. Η όποια αριστερόφρονη ρητορεία δεν καλύπτει τα ιδεολογικά κενά και προπάντων τις εξουσιαστικές συμπεριφορές. Ούτε βέβαια και καλύπτεται ο περριρέων ατλαντισμός στη διαχείριση του Κυπριακού και τη σύμπλευση με τη Δεξιά.
Στην Ελλάδα ουσιαστικά η σημερινή κυβέρνηση επαναλαμβάνει την πολιτική του ΑΚΕΛ στην Κύπρο και η διαχείριση από μέρους της της εξουσίας την απαξιώνει στις ευρύτερες λαϊκές μάζες. Αλλά και αλλού, στη Λατινική Αμερική για παράδειγμα, όπου μιας μορφής Αριστερά διαχειρίστηκε την εξουσία, οδηγήθηκε στα ίδια αδιέξοδα με τις παραδοσιακές μορφές της δεξιάς εξουσίας.
Συμπερασματικά, η πρόκληση για την Αριστερά για μια διαφορετική εξουσία, ανθρώπινη, με κοινωνικές ευαισθησίες και δημοκρατικές προδιαγραφές παραμένει πάντα το ζητούμενο.
 
*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.