Ο Λάζαρος και τα μεταφυσικά προβλήματα για δυνατούς παίκτες

Η κατάθλιψη του Λαζάρου

Κώστας Γεωργουσόπουλος

Ο Αλβέρτος Καμύ έγραφε πως το μοναδικό και ουσιαστικότερο φιλοσοφικό ερώτημα είναι το πασίγνωστο του σαιξπηρικού «Αμλετ», «Να ζει κανείς ή να μη ζει;», πλησιέστερα μάλιστα στο πρωτότυπο αγγλικό κείμενο «Να υπάρχεις ή να μην υπάρχεις;».

Εκεί ο Σαίξπηρ, στιχοποιώντας και συμπυκνώνοντας το δοκίμιο του Μονταίνιου με το ίδιο περιεχόμενο, όπως μας υπέδειξε ο Γιαν Κοττ, με γνήσιο στωικό στοχασμό, αναλύει το δίλημμα και αποδέχεται το βάσανο της ύπαρξης, άρα και όσα δύναται να υποφέρει ο άνθρωπος εφ' όσον επιλέξει το ζην, αφού, όπως συμπεραίνει, δεν γνωρίζει, αν κατέβει από το πλοίο της ζωής, πού πάει!!! Πρέπει μάλιστα εδώ να σημειώσω πως του Σαίξπηρ προηγείται ο Σοφοκλής στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ», όπου σ' ένα χορικό ο ενενηντάχρονος τραγικός ποιητής με το στόμα του χορού λέει: «Καλύτερα να μην είχα ποτέ γεννηθεί. Αφού, όμως, γεννήθηκα, καλύτερα να αναχωρήσω από τη ζωή μια ώρα αρχύτερα»! Δεν χρειάζεται βέβαια να ψάξουμε περισσότερο για να διαπιστώσουμε πως ο άνθρωπος από τα σπήλαια κιόλας δεν έβλεπε με δέος το τετελεσμένο μοιραίο τέλος, αλλά κοιτώντας και το μυστήριο της γέννησης αναρωτιόταν αν είχε και ποιο νόημα η ύπαρξη, αφού ήταν δεδομένη η γραμμή, έστω κι αν είναι απροσδόκητη, του τερματισμού.

Αν έκανα αυτές τις προλογικές σκέψεις είναι για να ξανασκεφτώ τον βιβλικό Λάζαρο, που την ανάστασή του άλλη μια φορά αναμιμνησθήκαμε χθες. Πέρα από τους μυθικούς επισκέπτες του Αδη, του Κάτω Κόσμου, του Ορφέα π.χ. ή του Ηρακλή, ο Λάζαρος φαίνεται να είναι ιστορικό πρόσωπο, άρα είναι και ο πρώτος στην ιστορία θνητός που πέθανε και αναστήθηκε. Μοναδική, προσωπική εμπειρία! Τονίζω προσωπική, διότι δεν έχει άλλον μάρτυρα αυτής της μοναδικής εμπειρίας και πιθανόν, ό,τι πει είναι βέβαιο πως θα αμφισβητηθεί ή θα μας αφήσει απ' έξω.
Παρ' όλ' αυτά ο Λάζαρος πήγε, είδε και γύρισε. Και διαβάζοντας την ευαγγελική περικοπή μένουμε άναυδοι. Ενώ οι αδελφές του διοργανώνουν μια εορταστική σύναξη για την απροσδόκητη επιστροφή του, όπου εκλεκτός καλεσμένος είναι και ο Ιησούς, ο Λάζαρος στέκει σε μια γωνία σιωπηλός και απομονωμένος. Ο Ιησούς δεν στρέφεται ούτε μια στιγμή προς τον «τυχερό» αναστάντα εκ νεκρών, αλλά μαλώνει την αδελφή του Λαζάρου Μάρθα που φλυαρεί, μεριμνά και ασχολείται με πολλά τετριμμένα. Το μεγάλο λοιπόν εδώ ερώτημα είναι γιατί σιωπά ο Λάζαρος; Είναι ο μοναδικός θνητός που είχε την εμπειρία να επισκεφτεί το Αλλού, το Επέκεινα, τον Αλλο Κόσμο, το χώρο και το χρόνο της αιωνιότητας και της Αθανασίας, τον εκτός μέριμνας. Σπεύδω εδώ να υπενθυμίσω πως ο μέγας φιλόσοφος, καλύτερος στοχαστής του 20ού αιώνα Χάιντεγγερ ορίζει τον άνθρωπο ως Μέριμνα, άρα τον πέραν της θνητότητας κόσμο ως αμέριμνο, ένθα απέδρα κάθε λύπη και στεναγμός.
Οταν λοιπόν ο Ιησούς παρατηρεί τη Μάρθα ότι «φλυαρεί τα κουκία», όπως έγραφε ο Μελέτιος Πηγάς, και περίφροντις δεν στέκεται άναυδη μπροστά στο θαύμα της αναστάσεως του αδελφού της, γίνεται μια πρώτη έμμεση αντίδραση. Βέβαια ο Ιησούς, τουλάχιστον για τον Ευαγγελιστή, γνωρίζει· τουλάχιστον αυτό μας υποχρεώνει να δεχτούμε η δογματική του χριστιανισμού, αφού προέρχεται από τον κόσμο της Αθανασίας.
Εμείς όμως που δεν γνωρίζουμε το Αλλο, πώς πρέπει να εκλάβουμε τη σιωπή του Λαζάρου; Κατά την ταπεινή μου γνώμη, πάλι διλημματικά. Η σιωπή κατ' αρχάς σημαίνει σαφώς κάτι, δεν είναι ούτε κάμωμα ούτε αλαζονεία: «Εγώ είδα, είχα αυτό το προνόμιο, το κρατώ για τον εαυτό μου». Η σιωπή του Λαζάρου είναι σαφώς καταθλιπτική και για τα δύο σκέλη της διάζευξης του διλήμματος.
Το θέμα είναι τι άραγε είδε ΕΚΕΙ ο Λάζαρος. Κατ' αρχάς αν υπάρχει το ΕΚΕΙ.
Αν δεν υπάρχει, έχει καταρρεύσει μέσα του όλο το δόγμα όλων των θρησκειών της ανθρωπότητας. Αρα δικαίως σιωπά αποσβολωμένος. Αν υπάρχει όμως το ΑΛΛΟ, το ΕΚΕΙ, θα πρέπει να υπόκειται σε δύο ενδεχόμενα.
Πρώτο: Να είναι ένας χωροχρόνος χειρότερος από τον κόσμο των θνητών, ένας λειμώνας βασάνων, θλίψεως, σκοτεινός και ερεβώδης. Μια απέραντη κόλαση, τόπος τιμωρίας, κλαυθμού και οδυρμού. Αν συμβαίνει αυτό, δικαίως σιωπά εν καταθλίψει ο Λάζαρος, αφού επιστρέφοντας σκέφτεται πως μοιραία θα πρέπει κάποτε να ξαναπάει -και τώρα γνωρίζει τι θα συναντήσει.
Δεύτερο: Να είναι το ΑΛΛΟΥ ένας τόπος χλοερός, ειρηνικός, παραδείσιος, αμέριμνος, απονήρευτος, αθώος και αγνός. Τότε πάλι δικαιολογείται η κατάθλιψη του Λαζάρου, αφού άγχεται και μόνο από το ίδιο το γεγονός της επιστροφής του στο λειμώνα των δακρύων.
Αρα θλίβεται και σιωπά είτε διότι δεν θέλει να ξαναγυρίσει στο ΑΛΛΟΥ είτε γιατί δεν ήθελε να επιστρέψει στο ΕΔΩ.
Και στα δύο σκέλη της τραγικής αυτής διάζευξης υπάρχει τραγικό στοιχείο.
Ως επί τούτου ο Λάζαρος είναι ο πρώτος τραγικός στον κόσμο του χριστιανισμού, αφού το δόγμα του, υποσχόμενο μετά θάνατον ΖΩΗ, είναι κατά βάση αντιτραγικό. Στον αρχαίο κόσμο του τραγικού ρίγους ο χρόνος είναι κυκλικός, στον χριστιανισμό είναι ευθύγραμμος.
Κι όμως, τουλάχιστον δύο δηλωμένοι μετά Χριστόν και χριστιανοί φιλόσοφοι, ο Πασκάλ και ο Κίρκεργκαρντ, ο μεν πρώτος βλέπει τον Χριστό αιωνίως επί του Σταυρού να εκπνέει και ο δεύτερος καταφάσκει στην Επανάληψη, πράγμα που με άγει ξανά στον κόσμο της αγωνίας της υπάρξεως. Κατά τον Κάλβο, «ο ήλιος κυκλοδίωκτος και με φως και με θάνατον ακαταπαύστως».
ΥΓ. Το επίθετο «κυκλοδίωκτος» απαντά στη μετάφραση των Ψαλμών του Δαβίδ που μετέφρασε ο Κάλβος!
Φιλόλογος, κριτικός

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 13 Απριλίου 2014