Συνομιλώντας με τον Κουβανό συγγραφέα Λεονάρδο Παδούρα - Ο φασισμός και ο ναζισμός ήταν πάντα παιδιά της κρίσης

Οταν μια κοινωνία έχει αγγίξει πάτο και έρχεται κάποιος με το περίβλημα του Μεσσία, τότε μπορούν να συμβούν τα πάντα

Του Γιάννη Ε. ΣΤΑΜΟΥ

«Στον άνθρωπο που αγαπούσε τα σκυλιά» (Εκδ. Καστανιώτη, μτφρ. Κώστας Αθανασίου), ο Λεονάρδο Παδούρα ξετυλίγει τη μεγάλη ουτοπία του 20ού αιώνα. Την προσδοκία των ανθρώπων για μια πιο δίκαιη κοινωνία. Μια ελπίδα που ματαιώθηκε μαζί με τις κυρίαρχες πολιτικές ιδεολογίες.

Ο Κουβανός συγγραφέας καταβυθίζεται στη σκοτεινή ιστορία της δολοφονίας του Τρότσκι από τον Ραμόν Μερκαντέρ και συνθέτει ένα μυθιστόρημα, που με όχημα τη μυθοπλασία, φέρνει στην επιφάνεια αλήθειες που είχαν αποσιωπηθεί επιμελώς.
Με αφορμή τη παρουσίαση του βιβλίου του στον Ιανό, συναντήσαμε τον Λεονάρδο Παδούρα και συζητήσαμε για τις εξαγγελίες που διαστρεβλώθηκαν, για την κατάσταση στην Ευρώπη αλλά και το αίσθημα απογοήτευσης μιας ολόκληρης γενιάς Κουβανών.

- Γιατί οι αναγνώστες έλκονται περισσότερο από ιστορίες που περιγράφουν τους σκοτεινούς μηχανισμούς κομμουνιστικών καθεστώτων και λιγότερο από τους αντίστοιχους του καπιταλιστικού συστήματος; Το δεύτερο δεν θεωρείτε ότι είναι σαφώς πιο επίκαιρο;
«Οι σκοτεινοί μηχανισμοί του καπιταλισμού είναι πάρα πολύ γνωστοί, και μόνο όταν ένας συγγραφέας θίξει κάποια πολύ συγκεκριμένα συμφέροντα, υπάρχει αντίδραση. Οπως με τα "Γόμορρα" του Ρομπέρτο Σαβιάνο (Εκδ. Πατάκη, μτφρ. Μαρία Οικονομίδου). Στην περίπτωση, αντίθετα, των σοσιαλιστικών κινημάτων αυτή η σκοτεινή δομή ήταν πάντοτε κρυμμένη και όταν αποκαλύπτεται, προκαλεί σαφώς πιο έντονα. Σήμερα μια εγγονή του Μάο είναι ένα από τα πιο πλούσια πρόσωπα στην Κίνα. Ενας μαφιόζος Ρώσος που πιθανότατα ήταν μέλος της KGB, είναι ιδιοκτήτης ενός νησιού στην Ελλάδα. Η κόρη του προέδρου της Αγκόλα είναι ιδιοκτήτρια του μεγαλύτερου μιντιακού ομίλου στην Πορτογαλία, της οποίας παρεμπιπτόντως η Αγκόλα ήταν κάποτε αποικία».
- Δεδομένου λοιπόν ότι η εκμετάλλευση στον καπιταλισμό είναι εξόφθαλμη, γιατί ο κόσμος δεν αντιδρά; Οφείλεται στο φόβο ή στη φρούδα προσδοκία να γίνει κάποτε ο μεγάλος παίκτης του συστήματος;
«Ενας λόγος είναι η προσδοκία των ανθρώπων για πρόοδο χωρίς την παραμικρή θυσία, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει ο φόβος ότι μια μεγάλη επανάσταση θα οδηγήσει σε επιπλέον βάσανα. Το σύστημα που υπάρχει στην Ευρώπη τα τελευταία 20-30 χρόνια, κατά κάποιο τρόπο υπνώτισε την ικανότητα των ανθρώπων να ονειρεύονται μια ριζική αλλαγή».
- Η Ιστορία γράφεται στους δρόμους ή σε σκοτεινά δωμάτια υπόγειων μηχανισμών;
«Την Ιστορία τη ζεις στους δρόμους, αλλά γράφεται παντού. Πράγματι, υπάρχει ένα σημαντικό κομμάτι της Ιστορίας που γράφεται σε σκοτεινά δωμάτια και για το οποίο δεν θα μάθουμε το παραμικρό. Οπως με την περίπτωση του Τρότσκι, όπου όλες οι πληροφορίες σχετικά με τη δολοφονία του εξαφανίστηκαν. Ο Στάλιν ήταν ο μοναδικός που συγκέντρωνε αυτές τις πληροφορίες και κατά καιρούς τις έκαιγε».
- Ή αποκαθίσταται ύστερα από χρόνια;
«Πράγματι. Στο βιβλίο γίνεται ορατή η συμμετοχή της Σοβιετικής Ενωσης στον ισπανικό εμφύλιο, που εξαιτίας της σοβιετικής προπαγάνδας είχε λάβει διαστάσεις ηρωικές. Τη δεκαετία του '90 ωστόσο ήρθαν στο φως μια σειρά από ντοκουμέντα που αμφισβήτησαν το μέγεθος και το ρόλο αυτής της συμμετοχής. Ενα ακόμη κλασικό παράδειγμα παραχάραξης της Ιστορίας αφορά και την περιβόητη σφαγή στο Κατίν. Μόλις τη δεκαετία του '90 ανακαλύψαμε ότι ήταν ο Κόκκινος Στρατός εκείνος που εκτέλεσε τους 20.000 Πολωνούς αξιωματικούς».
- Ο εκφυλισμός της ρωσικής επανάστασης ήταν θέμα συγκυριών ή φυσικής εξέλιξης;
«Θεωρώ ότι αυτό το σύστημα όπως το γνωρίσαμε γεννήθηκε άρρωστο σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Με μια παθολογία που το εμπόδιζε να αναπτυχθεί. Το σύστημα που γνωρίσαμε ήταν μια δημιουργία του Στάλιν μετά το θάνατο του Λένιν. Η κολεκτιβοποίηση σήμαινε ότι μόνο στην Ουκρανία πέθαναν 10.000.000 εκατομμύρια άνθρωποι εξαιτίας της πείνας. Ολη η ανάπτυξη του σοβιετικού συστήματος στηρίχθηκε σε θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων και σε μεγάλες ζημιές σε οικολογικό και πολιτιστικό επίπεδο».
- Πιστεύετε σήμερα στην επανάσταση ή αποτελεί μια ουτοπία;
«Η έννοια της ουτοπίας αποτελεί αναπόσπαστο χαρακτηριστικό του πολιτισμένου κόσμου. Ηδη από την αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι ονειρεύονταν αυτόν τον ιδεατό τόπο, που δεν βρισκόταν σε κάποια άλλη ζωή αλλά στην επίγεια. Ο σύγχρονος κόσμος δείχνει ότι οφείλουμε να οικοδομήσουμε μια ουτοπία. Στην Ευρώπη ξαφνικά συνειδητοποιήσαμε την κατάρρευση ενός κόσμου που θεωρούσαμε ότι βαίνει καλώς. Πλέον οφείλουμε να ανακαλύψουμε μια εκδοχή βελτιωμένη. Δεν γνωρίζω αν χρειαζόμαστε μια βίαιη επανάσταση, αλλά σίγουρα χρειαζόμαστε μια δραματική αλλαγή και για να γίνει αυτό απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει μια ουτοπική σκέψη».

 

- Τι έχει να προσφέρει η Αριστερά σήμερα στην Ευρώπη;
«Η Αριστερά πάντα είχε να προτείνει ένα σχέδιο. Στην εξέλιξη ωστόσο της σύγχρονης Ιστορίας υπέπεσε σε άπειρα ολισθήματα. Ακριβώς αυτό διαπιστώνουμε και με την περίπτωση του Τρότσκι. Την αποσύνθεση μιας ομάδας που πρότεινε μια εναλλακτική λύση για το σοσιαλιστικό σύστημα. Η Αριστερά αυτή την ώρα που μιλάμε δεν διαθέτει ένα σχέδιο συνολικό, οικουμενικό και συνεκτικό. Υπάρχουν όμως και παραδείγματα στο παρελθόν όπου η Αριστερά πέτυχε πολλά. Ενα από αυτά είναι και η Βραζιλία του Λούλα».
- Η Κούβα του Κάστρο;
«Ηταν ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα μέχρι τη στιγμή που απέτυχε να λύσει τα οικονομικά προβλήματα της χώρας. Η εκπαίδευση, η υγεία και η ισονομία, όλες οι κατακτήσεις της Κούβας του Κάστρο, κινδυνεύουν να χαθούν εξαιτίας της μη επίλυσης των οικονομικών. Εκεί εστιάζονται σήμερα όλες οι μεταρρυθμίσεις. Οσο όμως και αν προσπαθούν να περισώσουν τις κατακτήσεις του παρελθόντος μέσω μιας νέας οικονομικής πολιτικής, η Κούβα δεν θα είναι ποτέ η ίδια».
- Ποια θεωρείτε ότι θα είναι η διάδοχη κατάσταση;
«Το θέμα είναι αν η Κούβα καταφέρει να υιοθετήσει κάποια στοιχεία από τον καπιταλισμό και αν αυτό το νέο υβριδικό μοντέλο θα είναι λειτουργικό».
- Πώς αντιλαμβάνεστε την ανάδυση νεοναζιστικών στοιχείων στην Ευρώπη;
«Ο φασισμός και ο ναζισμός ήταν ανέκαθεν παιδιά της κρίσης. Οταν μια κοινωνία έχει αγγίξει πάτο και έρχεται κάποιος με το περίβλημα του Μεσσία, τότε μπορούν να συμβούν τα πάντα. Θεωρώ ότι η ξενοφοβία σήμερα είναι πιο έντονη ακόμη και από εκείνη στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα και δυστυχώς είναι απότοκη ενός από τα πιο θετικά σημεία που παρουσίασε η Ευρώπη. Το άνοιγμα των συνόρων».
- Εχετε άποψη για τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα;
«Δεν βιώνω τα προβλήματα του Ελληνα. Βρίσκομαι στη χώρα σας και διαμένω σε ένα ξενοδοχείο 4 ή 5 αστέρων. Θα ήταν άδικο αν εξέφραζα οποιαδήποτε άποψη. Θεωρώ αντίστοιχα πολύ άδικο όταν κάποιος τουρίστας επισκέπτεται για 10-15 μέρες την Κούβα και εκφέρει μια δήθεν εμπεριστατωμένη άποψη. Δεν έχει καμία σχέση το να έρχεσαι με 1.000 ευρώ στην τσέπη, με το να ζεις στο νησί με 20 ευρώ μηνιαίως. Πρόσφατα, ένας δημοσιογράφος είχε προβάλει ένα πείραμα στο οποίο ισχυριζόταν ότι μπορείς να ζεις στην Κούβα με ένα δολάριο ημερησίως. Σας διαβεβαιώνω ότι αυτό είναι ένα τεράστιο ψέμα».
- Το νέο σας βιβλίο συγκαταλέγεται στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος;
«Θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που περισσότερο χρησιμοποιεί την Ιστορία παρά ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Ηθελα να κάνω μια ανασκόπηση της διαστροφής που υπέστη η μεγάλη ουτοπία του 20ού αιώνα. Δεν ήθελα να κάνω μια απλή εξιστόρηση του γεγονότος, αλλά να δείξω πώς αυτό το γεγονός επηρέασε τους Κουβανούς και ιδίως τους Κουβανούς της γενιάς μου. Γι' αυτό το μυθιστόρημα άρχεται και καταλήγει στην Κούβα. Ηταν μια ιστορία που σχετιζόταν με εμάς τους Κουβανούς, αλλά μας την έκρυβαν για αρκετά χρόνια. Οταν οι συμπατριώτες μου διαβάζουν το βιβλίο, με ευχαριστούν γιατί αισθάνονται ότι κατανοούν την ίδια τη ζωή τους».
- Ο μόνος από τους βασικούς πρωταγωνιστές του βιβλίου που φαίνεται να είναι άμοιρος ευθυνών είναι ο Κουβανός συγγραφέας. Μήπως πρόκειται για έναν υπαινιγμό ότι ο απλός λαός είναι το μόνιμο θύμα της Ιστορίας;
«Ολοι οι άνθρωποι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποτελούν κομμάτι της Ιστορίας. Συμμετέχουν είτε ως δρώντα υποκείμενα είτε ως θύματα. Στην περίπτωση όμως ενός σοσιαλιστικού συστήματος οι πρωταγωνιστές είναι ελάχιστοι. Τα θύματα αντίθετα μπορεί να είναι πολλά. Ο Ιβάν είναι ένα πρόσωπο στο οποίο η Ιστορία πέφτει επάνω στο κεφάλι του και τον πλακώνει. Γι' αυτό στο τέλος του βιβλίου πέφτει το ταβάνι και τον πλακώνει. Μέσα από την μορφή του Ιβάν αποπειράθηκα να αποτυπώσω το αίσθημα απογοήτευσης της γενιάς μου. Υποχρεωθήκαμε να δουλεύουμε σκληρά στη συγκομιδή ζαχαροκάλαμων, να πάμε στον πόλεμο της Αγκόλα, να ζήσουμε τη δεκαετία του '90 με πάρα πολλές ελλείψεις. Ημασταν δρώντες που δεν είχαμε δικαίωμα επιλογής. Αυτό το συναίσθημα εμφανίζεται σε όλα τα μυθιστορήματά μου».


Πηγή: Ελευθεροτυπία
Δημοσιεύτηκε στις 26/06/2013