Πολιτισμός - Περιήγησεις των Χένρι Μίλερ και Λόρενς Ντάρελ στα ελληνικά νησιά

Και ύστερα... ήρθαν οι τουρίστες

Του Χρήστου ΣΙΑΦΚΟΥ

 

Δεν θα είχα πάει ποτέ στην Ελλάδα «αν δεν υπήρχε εκείνο το κορίτσι, η Μπέτι Ράιαν, που έμενε στο ίδιο σπίτι μ' εμένα στο Παρίσι. Κανένας δεν μου έχει δώσει την ατμόσφαιρα ενός τόπου με τόση πληρότητα όσο αυτή για την Ελλάδα», έγραφε ο Χένρι Μίλερ, ανοίγοντας τον «Κολοσσό του Μαρουσιού». Και παρακάτω: «Για μήνες πριν από αυτή τη συζήτηση λάμβανα γράμματα από την Ελλάδα από τον φίλο μου Λόρενς Ντάρελ, ο οποίος είχε κυριολεκτικά κάνει πατρίδα του την Κέρκυρα».

 
Κως 1954 Το κάστρο των ιπποτών του Αγ. Ιωάννη και ένα καΐκι που περνά 
στα ανοιχτά των τουρκικών ακτών  


Βρισκόμαστε στα 1939, με τον πόλεμο προ των πυλών και τον Μίλερ να αποφασίζει τουρισμό στη χώρα μας.

Αθήνα, Κέρκυρα και πάλι Αθήνα και Υδρα στο σπίτι του Χατζηκυριάκου Γκίκα και πάλι Κέρκυρα, μέχρι το οριστικό αντίο. Ο «Κολοσσός», που περιγράφει την προπολεμική περίοδο και ατμόσφαιρα, αλλά και η «Θαλάσσια Αφροδίτη» του Ντάρελ που αναφέρεται στην αμέσως μετά τον πόλεμο περίοδο στα Δωδεκάνησα, και τέλος τα «Ελληνικά νησιά» του ιδίου, που είναι ο προσωπικός ταξιδιωτικός οδηγός-τυφλοσούρτης του, δίνουν το κλίμα μιας εποχής προβληματικής αλλά σίγουρα αγνότερης. Μιας Ελλάδας όπου ο τουρίστας είχε αρκετές πιθανότητες να φιλοξενηθεί δωρεάν (στα χωριά εννοείται) και ειδικά ο Αμερικανός τουρίστας να δει στις πόλεις το πορτοφόλι του να ελαφρώνει αν δεν γνώριζε τη μαγική λέξη «παζάρι».
 
Ελληνες εκδρομείς στο κατάστρωμα του επιβατηγού «Δέσποινα» το 1955


Ευλογημένο το βιβλίο του Μίλερ με περιγραφές τόπων (Κέρκυρα, Υδρα, Δελφοί, Επίδαυρος, Μυκήνες, Σπέτσες, Κρήτη) αλλά ανθρώπων κατά κύριο λόγο (Χατζηκυριάκος, Σεφέρης, Τσάτσου, Κατσίμπαλης κ.ά.). Γυμνικά μπάνια στα νερά της Κέρκυρας, οινοποσία στην Αθήνα και υπέροχα δείπνα στην Υδρα: «Δεν είχα μπει στο νερό περίπου είκοσι χρόνια. Ο Ντάρελ και η Νάνσι, η γυναίκα του, είναι σαν ένα ζευγάρι δελφινιών. Μετά το μεσημεριανό πήραμε έναν υπνάκο» και «Ο Κατσίμπαλης είχε πιει πολλή ρετσίνα στις μέρες του. Ελεγε πως ήταν καλή, καλή για τα νεφρά, καλή για το συκώτι, καλή για τα πνευμόνια, καλή για τα έντερα, καλή για το μυαλό και καλή για όλα» και «Η κυρία Χατζηκυριάκου, σύζυγος του Γκίκα, έστρωνε υπέροχο τραπέζι. Σηκωνόμασταν σαν ασκιά παραγεμισμένα με κρασί».
 
Μυκήνες 1955 Η αρχαϊκή επιγραφή πάνω από την είσοδο του ξενοδοχείου 
«Belle Helene», μεταφράζεται ως «Γεια σου ξένε, είσαι καλοδεχού-μενος 
από εμάς εδώ»  



Μυθικά περάσματα με καΐκι μέσα στην τρικυμία με τον Κατσίμπαλη, από την Υδρα στις Σπέτσες, χωροφύλακες που ζητούν ταυτότητα από τους τρελούς ταξιδιώτες και συμπεράσματα όπως: «Οικονομικά μπορεί να φαίνεται ασήμαντη, αλλά πνευματικά η Ελλάδα είναι ακόμα η μητέρα των εθνών, η νερομάνα της σοφίας και της έμπνευσης».
Στη «Θαλάσσια Αφροδίτη», ο Ντάρελ αυτοβιογραφείται, αναφερόμενος στην περίοδο αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου, όταν το αρχηγείο της Μέσης Ανατολής τον έστειλε στη Ρόδο για να εκδώσει το πρώτο πληροφοριακό δελτίο, εφημερίδα απολύτως επιτυχημένη, αφού ο εν πολλοίς αγράμματος πληθυσμός την αγόραζε προορίζοντάς της διαφορετική χρήση: χαρτί περιτυλίγματος και χαρτί τουαλέτας!
 
Μύκονος 1955


Το βιβλίο είναι γεμάτο μυθικές εικόνες: «Ο Μανόλης κάθεται στην ηλιόλουστη αποβάθρα όλο το πρωί και μπαλώνει τα σχισμένα δίχτυα για να βγάλει το ψωμί του. Τα χέρια του είναι σαν παραμορφωμένα κέρατα, σκληρά και βρώμικα, κι όμως οι κινήσεις του ενώ δουλεύει είναι τόσο τέλειες και αβρές, σαν να πλέκει δαντέλα». «Του Αγίου Κωνσταντίνου στέφουν τις συκιές και τις ροδιές. Ο ιδιοκτήτης τους τις επισκέπτεται και τις στεφανώνει με κλαδιά πικροδάφνης και άγρια ματζουράνα. Οι χωρικοί τα ονομάζουν "αρραβώνες" και σκοπός της τελετής είναι να κάνει τα δέντρα να καρποφορήσουν». «Τέσσερα Τουρκόπουλα βαδίζουν πιασμένα απ' το χέρι. Το μεγαλύτερο, ένα παχουλό αγόρι γύρω στα εννιά, καπνίζει ένα τσιγάρο και επιβάλλει την τάξη».
 
 Νάξος 1955
 

Ο Ντάρελ επισκέπτεται την Κω: «Τα παιδιά παίζουν υπέροχα παιχνίδια ανάμεσα στα κλαδιά του δέντρου του Ιπποκράτη. Ανταλλάσσουμε πορτοκάλια με γλυκά. Παντού τα ίδια: συζητήσεις για τα τρόφιμα. Τα παιδιά είναι ρακένδυτα και αδύνατα, αλλά δεν λιμοκτονούν», αλλά και την Πάτμο: «Μακριά προς τα βόρεια η ομίχλη είχε αποτραβηχτεί και πίσω της, φωτισμένο από μια δέσμη φωτός του ήλιου, φαινόταν ένα λευκό ακρωτήριο, σαν ανοιγμένη φτερούγα άλμπατρος, στο σημείο ακριβώς που ενωνόταν ο ουρανός με τη θάλασσα. Αυτή η λευκή δέσμη στάθηκε για λίγο, και κατόπιν μετακινήθηκε αργά, αποκαλύπτοντας ένα ακροπύργιο, μια έπαλξη, τον τρούλο ενός παρεκκλησιού. "Το μοναστήρι", ανακοίνωσε ο καπετάνιος».
Τέλος, πάει σ' ένα πανηγύρι: «Δυο νταούλια έχουν αρχίσει να χτυπούν ρυθμικά κι ένας κύκλος χορευτών αρχίζει να σχηματίζεται από κάτω μας στην πλαγιά. Συγκεντρώνονται γύρω από μια ομάδα μουσικών που παίζουν κρουστά, βιολί, κλαρίνο και κιθάρες και οι οποίοι στέκονται δίπλα δίπλα με τα κεφάλια τους σκυμμένα ο ένας προς τον άλλον. Οι χοροί ξεδιπλώνονται πάντα έτσι απ' το κέντρο, σε σχηματισμό που μοιάζει με λουλούδι».
 
 Θήρα 1955

 

Με τους εραστές του ήλιου

ΓΝΩΡΙΖΕ καλά, τόσο το Ιόνιο όσο και το Αιγαίο ο Λόρενς Ντάρελ. Στα (περίπου 1.900) «Ελληνικά νησιά» καταφέρνει να δώσει μέσα από την προσωπική του ματιά την απώτατη και τη νεότερη ιστορία, αλλά και το κλέος των νησιών στα οποία επί πολύ ταξίδεψε, πριν, μετά και πολύ μετά τον πόλεμο. Υπογράφοντας τον πρόλογο του βιβλίου του το 1977 (Προβηγκία) ο αναγνώστης έχει τη βεβαιότητα της σχετικά κοντινής απόστασης, ασχέτως αν από τότε έχει περάσει μια αιωνιότητα για ό,τι αφορά το ήθος και τα έθιμα που όλο και περισσότερο τείνουν στην τουριστική εξυπηρέτηση.

Κατά τα άλλα, ο Ντάρελ αρτίζει το βιβλίο του με εξαιρετικές λεπτομέρειες, π.χ. αναφερόμενος στον Τιβέριο, που είχε οικοδομήσει μια βίλα στη Ρόδο, διαβολοστέλνει τους Ρωμαίους για να θυμηθεί δυο μεταγενέστερους Ιταλούς, την Ελεονόρα Ντούζε και τον Γκαμπριέλε ντ' Ανούντσιο που επέλεξαν τη Ρόδο «σαν τον τόπο που θα ολοκλήρωναν την κάπως θεατρική ερωτική τους σχέση. Ακόμα και σήμερα θα σας δείξουν τη βίλα. Εκεί τσίμπησε τον θεατρικό συγγραφέα Νόελ Κάουαρντ ένας ψύλλος - ή τουλάχιστον έτσι μου είπε».
Επισκεπτόμενος τη Λευκάδα, σημειώνει: «Οποιοι κι αν είναι οι περιορισμοί της, έχει ένα φυσικό μνημείο που επισύρει την προσοχή ολόκληρου του κόσμου - το ακρωτήριο Λευκάτα, από τα βράχια του οποίου η ποιήτρια Σαπφώ έκανε το ατυχές της άλμα στην αιωνιότητα. Ηταν άραγε ατύχημα ή προμελετημένη ενέργεια;».
Γράφει για την Κρήτη: «Το Αιγαίο είναι αγνό, κατακόρυφο και δραματικό. Η Κρήτη είναι σαν ένας Λεβιάθαν που ωθείται προς τα πάνω από διαδοχικές γεωλογικές εκρήξεις. Είναι επίσης σαν την πόρπη μιας λεπτής ζώνης νησιών που προστατεύει τις εσωτερικές Κυκλάδες από τη δύναμη της βαθιάς θάλασσας». Και αλλού: «Σήμερα ο ταξιδιώτης που τρέφει ρομαντικές ιδέες για ένα είδος ελληνικού Θιβέτ θα πάθει σοκ. Ο τουρισμός έχει κατακλύσει το νησί με καλοκαιρινούς εραστές του ήλιου - κάτι που αναπόφευκτα επηρέασε τις τιμές, την αστυφιλία και τα ήθη. Ολη η βόρεια ακτή -ή τουλάχιστον τα δύο τρίτα της- μετατρέπεται σε μια παιδική χαρά».
Εχει να πει και για το Καστελόριζο, που το «τοπίο του είναι λιτό και νοικοκυρεμένο. Το κολύμπι είναι υπέροχο, η θάλασσα έχει μια εκτυφλωτική διαύγεια, και το υποβρύχιο ψάρεμα είναι εξαιρετικό σ' αυτή την απόμακρη γωνίτσα. Μια άλλη απόλαυση είναι ο μικρός πληθυσμός που δίνει μια αίσθηση οικειότητας στον επισκέπτη».
Το πρόγραμμα έχει και συμβουλές: π.χ. στην Κάλυμνο «μπορείς πάντα να νοικιάσεις μια βάρκα και να "εγκαταλειφθείς" σε μια παραλία. Δανείσου ένα σάκο και γέμισέ τον με ένα-δυο κομμάτια πάγου, και πάνω στον πάγο βάλε τις μπίρες, το κρασί, το βούτυρο κι οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να χαλάσει με τη ζέστη. Αλλά μην ξεχάσεις να πάρεις μαζί σου μια ομπρέλα ή ένα παρασόλι».
Θα περάσει στη Σάμο και στη Χίο, όπου θα παρατηρήσει: «Η Χίος περηφανεύεται για τον Ομηρο, ενώ η Σάμος έχει να επιδείξει έναν ιδιοφυή τύραννο κι έναν μαθηματικό που λεγόταν Αρίσταρχος - ο οποίος δεν δικαιούται να είναι ελάχιστα γνωστός όσο είναι, γιατί στο κάτω κάτω διατύπωσε τις ηλιοκεντρικές απόψεις του για τον ουρανό 2.000 χρόνια πριν τον Κοπέρνικο».
Σνομπάρει τη Σαμοθράκη: «Ποτέ μου δεν κατάφερα να αποβιβαστώ, αλλά ακόμα και από τη θάλασσα η Σαμοθράκη δίνει μια εντύπωση χοντροκομμένης, μουτρωμένης αδιαφορίας για τους επισκέπτες. Είναι ζοφερή, είναι βάρβαρη, δεν μου άρεσε ούτε τοσοδά. Ενιωσα τους κανίβαλους να ζεσταίνουν τις χύτρες τους και προτίμησα να παραμείνω στο σκάφος».
Info: Τα αποσπάσματα είναι από τα βιβλία «Τα ελληνικά νησιά» του Λόρενς Ντάρελ (μετάφραση Ελεάννα Πανάγου), «Ο Κολοσσός του Μαρουσιού» του Χένρι Μίλερ (μετάφραση Ιωάννα Καρατζαφέρη) των εκδόσεων «Μεταίχμιο» και «Η θαλάσσια Αφροδίτη» του Λόρενς Ντάρελ (μετάφραση Νίκου Σακαλίδη, εκδόσεις Κανάκη).
* Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Robert McCabe «Τα χρόνια της αθωότητας» (Εκδόσεις Πατάκη).


Πηγή: Ελευθεροτυπία
Δημοσιεύτηκε στις 23/06/2013