Ένας μεγάλος του κινηματογράφου

Συνομιλία με τον Χένεκ Πάλας, που μπήκε στο βίντεο-ρουμ του μεγάλου Σουηδού σκηνοθέτη

Ο Μπέργκμαν έβλεπε από «Εμμανουέλα» μέχρι Αγγελόπουλο

Της ΕΥΑΝΝΑΣ ΒΕΝΑΡΔΟΥ

Ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν έβλεπε Τζέιμς Μποντ πριν πάει για ύπνο. Δεν ξέρουμε αν χρησιμοποιούσε τον πράκτορα 007 σαν... υπνωτικό, όμως μια ματιά στη βιντεοθήκη του, στο σπίτι του στο νησάκι Φόρο, επιφυλάσσει ακόμα πολλές εκπλήξεις.

 
Το videoroom του Μπέργκμαν, στο σπίτι του, στο νησί Φόρο. Κάθε απόγευμα έβλεπε ταινίες Τι ταινίες έβλεπε ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν; Την απάντηση δίνει ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ, με τον τίτλο «Bergman's video», που ετοιμάζει ένας νεαρός συμπατριώτης του μεγάλου Σουηδού σκηνοθέτη. Πρόκειται για το δημοσιογράφο και κινηματογραφικό κριτικό Χένεκ Πάλας, που επιλέγει ταινίες για το φημισμένο φεστιβάλ κινηματογράφου του Γκέτεμποργκ, και έχει δώσει ουκ ολίγες διαλέξεις για τον σπουδαίο δημιουργό.
Σαγόνια του καρχαρία

Τον πετύχαμε πριν από λίγες μέρες στην Αθήνα, όπου ήρθε για τα γυρίσματα μιας εκπομπής που ετοιμάζει για τη σουηδική τηλεόραση, με θέμα το πώς επηρεάζει την ελληνική τέχνη η κρίση. Πήρε συνεντεύξεις από διάφορους καλλιτέχνες μας, όπως την Κατερίνα Ευαγγελάτου, τον Εκτορα Λυγίζο, την Κωνσταντίνα Βούλγαρη κ.ά.
Η κουβέντα μας ωστόσο επικεντρώθηκε κυρίως στο μεγάλο σκηνοθέτη του «Φάνι και Αλέξανδρος». Μια μέρα, σε μια από τις επισκέψεις του στο νησάκι-καταφύγιο του Μπέργκμαν, η κυρία που φροντίζει το σπίτι του σκηνοθέτη τον ρώτησε: «Θέλεις να δεις το δωμάτιο με τις βιντεοκασέτες του;». Μπαίνοντας στο βίντεο-ρουμ του Μπέργκμαν, διαπίστωσε πως το δωμάτιο ήταν καλυμμένο με εκατοντάδες βιντεοταινίες του '80, ενώ μπροστά στην παλιομοδίτικη τηλεόραση, πάνω στη χακί μοκέτα, δέσποζε μια μεγάλη πράσινη αναπαυτική πολυθρόνα: εκεί ο Μπέργκμαν τα απογεύματα παρακολουθούσε τα φιλμ της επιλογής του. Ο Πάλας συνειδητοποίησε πως κανείς δεν είχε ασχοληθεί ποτέ με αυτό το δωμάτιο. Και δημιούργησε μια μίνι σειρά έξι επεισοδίων, που ήδη προβλήθηκε στη σουηδική τηλεόραση, ενώ αυτές τις μέρες μοντάρει ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ πάνω στο θέμα, στοχεύοντας στα μεγάλα διεθνή φεστιβάλ.
Κατάλογο με τις ταινίες δεν βρήκε, έτσι τον έφτιαξε παρέα με τις δύο συναδέλφους του: την Τζέιν Μαγκνουσον και τη Φατίμα Βάρκος. Ο Μπέργκμαν διέθετε 1.711 τίτλους. Ανάμεσά τους και ταινίες του δικού μας Αγγελόπουλου: «Το βλέμμα του Οδυσσέα», «Το μετέωρο βήμα του πελαργού», αλλά και ο «Αγνοούμενος» του Γαβρά.
«Συνειδητοποίησα πως ο Μπέργκμαν είχε όλες τις ταινίες με τις οποίες είχα μεγαλώσει: από τα "Σαγόνια του καρχαρία" μέχρι τους "Blues Brothers". Εβλεπε Χάνεκε, Κισλόφσκι, Γούντι Αλεν».
Η ιδέα του ήταν απλή, επικοινώνησε με καμιά εκατοστή από τους σκηνοθέτες των ταινιών που ο Μπέργκμαν είχε στα ράφια του. Και τους κάλεσε στο νησάκι Φόρο να μιλήσουν για την ταινία τους και για τον Μπέργκμαν. Κάποιοι κάλεσαν τον Πάλας στη δική τους χώρα. Κάθε επεισόδιο της μίνι σειράς είχε ένα θέμα: π.χ. «Φόβος». Στο επεισόδιο αυτό ο μεγάλος Αυστριακός δημιουργός Μίκαελ Χάνεκε («Amour») μίλησε για το φόβο στο δικό του έργο, αλλά και στο έργο του Μπέργκμαν. Παρέα με τον Χάνεκε, ο θεατής παρακολουθούσε τον Γουές Κρέιβεν («Εφιάλτης στο δρόμο με τις λεύκες») και τον Ρίντλεϊ Σκοτ («Αλιεν») να μιλούν για το διάσημο συνάδελφό τους. «Επιτέλους, κάποιος μου ζήτησε να μιλήσω για τον Μπέργκμαν!» του είπε ο Κρέιβεν.
Στο επεισόδιο με θέμα τη «Σιωπή», ο Λαρς Φον Τρίερ αποκαλύπτει πως μια ζωή έγραφε γράμματα στον Μπέργκμαν, αλλά είναι βαθιά λυπημένος διότι εκείνος δεν του απάντησε ποτέ. Η Ιζαμπέλα Ροσελίνι δηλώνει στο φακό κολακευμένη που ο Μπέργκμαν είχε στη συλλογή του το «Μπλε βελούδο», μια ταινία για την οποία την κριτίκαραν πολύ: ήταν μοντέλο και θεωρούσαν πως προσπαθεί να μιμηθεί τη μαμά της, τη μεγάλη Ινγκριντ Μπέργκμαν.
Ο Πάλας προσκάλεσε κι άλλους, νεότερους, στο ερημωμένο αυτό νησάκι της Βαλτικής, με τους μόλις 500 κατοίκους που έκαναν παρέα στα πρόβατα, μέσα στην μακριά, κατάμαυρη νύχτα. Ο Μεξικανός Ινιαρίτου κατέφθασε με όλη την οικογένειά του και αποκάλυψε στο φακό πώς καταπολέμησε τον έντονο φόβο του για το θάνατο με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας και των ταινιών του Μπέργκμαν.
Το μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ του Πάλας θα είναι δομημένο πάνω σε 7 ταινίες του Σουηδού δημιουργού. Ανάμεσά τους «Το καλοκαίρι της Μόνικα» με τη Χάριετ Αντερσον. Ο δε Σκορσέζε, που μίλησε στον Πάλας από τη Ν. Υόρκη, είπε ότι ο κόσμος, με αφορμή την ταινία, συζητούσε τότε έντονα για τις «σουηδικές ταινίες σεξ». «Εμπαινες στο σινεμά για να δεις μια γυμνή γυναίκα», του είπε ο Γούντι Αλεν. Ακόμα και ο Τακέσι Κιτάνο, από το Τόκιο, παραδέχτηκε πως πηγαίνοντας να δει την «Πηγή των παρθένων», περίμενε να δει πορνό και απογοητεύτηκε!
Δασκάλα του πιάνου
Κάποιοι άλλοι έκλαψαν, όπως ο Τζον Λάντις, δημιουργός των ταινιών «Πολυθρόνα για δύο» και «Blues Brothers», μια από τις αγαπημένες ταινίες του Μπέργκμαν, ο οποίος φορούσε μάλιστα και μπλουζάκι με τους δύο ήρωες!
Ο Ανγκ Λι εξομολογείται πως γνώρισε τον Μπέργκμαν λίγο πριν πεθάνει. «Αυτός με εμψύχωσε και κατάφερα να ολοκληρώσω την ταινία μου "Προσοχή πόθος"».
Οι περισσότεροι πάντως ήρθαν στο γύρισμα άκρως διαβασμένοι και ενθουσιασμένοι που θα μιλούσαν για τον Μπέργκμαν. Ο Κόπολα, στον Σαν Φρανσίσκο, απογοητεύτηκε διότι ήθελε να μιλήσει περισσότερο γι' αυτόν.
Στις αγαπημένες του ταινίες ο Μπέργκμαν συνήθιζε να βάζει και αστεράκια: «Η μοναδική ταινία στην οποία είχε βάλει πέντε ήταν η "Δασκάλα του πιάνου" του Χάνεκε. Με τέσσερα αστεράκια είχε βαθμολογήσει το "Sunset Boulevard"».
Ομως, η βιντεοθήκη του μεγάλου Σουηδού επεφύλασσε στον Πάλας κι άλλες εκπλήξεις: «Είχε μέχρι και την "Εμμανουέλα"! Και μια συλλογή από βρετανικές ταινίες τρόμου (The Hammer Horror Films)».
Ο Μπέργκμαν επέλεξε το '60 για μόνιμη κατοικία του το απομονωμένο Φόρο, για να είναι απολύτως ήσυχος. «Οι κάτοικοι τον προστάτευαν και δεν αποκάλυπταν στον κόσμο πού βρισκόταν το σπίτι».
Το παράξενο πάντως είναι πως, σύμφωνα με το σκηνοθέτη, «στη Σουηδία, ακόμη και σήμερα, ο κόσμος δεν έχει συνειδητοποιήσει πόσο σημαντικός ήταν ο Μπέργκμαν. Οι συμπατριώτες μου έχουν άγνοια για το κινηματογραφικό τους παρελθόν. Ακόμη και οι διανοούμενοι, ξέρουν τα πάντα για το Νόμπελ, αλλά το σινεμά δεν το έχουν περι πολλού».
Ακούγεται σχεδόν απίστευτο κάτι τέτοιο για τους Σουηδούς, όμως «για τους περισσότερους νέους κάτω των 45 ετών ο Μπέργκμαν είναι ταυτισμένος με το θάνατο και τη βαρεμάρα»...

Ελευθεροτυπία, Σάββατο 2 Φεβρουαρίου 2013