ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ

Το «έδοξε τω δήμω» την εποχή του Διαδικτύου

Είναι ν’ απορείς που δεν το σκέφτηκαν οι φωστήρες των στοιχημάτων να εισαγάγουν ένα καινούργιο, τέτοιες μέρες εκλογικές: Πόσες φορές θ’ ακουστεί την πρώτη Κυριακή της κάλπης και πόσες τη δεύτερη το κλισέ «Σήμερα μιλάει ο λαός»: Σαράντα τρεις, όσοι και οι αρχηγοί των κομμάτων που συμμετέχουν στις ευρωεκλογές; Περί τις χίλιες, όσοι (χονδρικώς) οι υποψήφιοι ευρωβουλευτές; Περί τις δέκα χιλιάδες, όσοι -χονδρικώς και πάλι- οι υποψήφιοι κάθε μορφής, δήμαρχοι, περιφερειάρχες, δημοτικοί, περιφερειακοί, διαμερισματικοί σύμβουλοι κτλ.; Πολλές χιλιάδες φορές, το μόνο σίγουρο. Πόσες ακριβώς είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Ισως γι’ αυτό δεν είδαμε και τέτοιας λογής ποντάρισμα, ενώ υπάρχουν τόσα άλλα ευρηματικότατα: ποιος παίκτης θ’ αγωνιστεί με κατεβασμένες κάλτσες ή με υψωμένα μανίκια (σαν πολιτικός που ετοιμάζεται «να πιάσει δουλειά»), πόσοι οπαδοί θα τρυπώσουν σε παιχνίδι «κεκλεισμένων των θυρών», οι ρουκέτες θα είναι όσες του αναστάσιμου Βροντάδου κ.ο.κ.

Φιλολαϊκό θέλει να εμφανίζεται το πατροπαράδοτο «Σήμερα μιλάει ο λαός». Μολαταύτα, όπως καθετί το δημαγωγικό, έχει μέσα του τον σπόρο της απαξίωσης του ίδιου του λαού που θέλει να εγκωμιάσει. Διότι τον μειώνει σε βουβό παρατηρητή των πραγμάτων (και της ίδιας της ζωής του) για τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου - ή της τετραετίας.
Και διότι ταυτίζει περιοριστικά τη δημοκρατία με τη διά της ψήφου καταδήλωση του λαϊκού φρονήματος· δηλαδή με μια τελετουργία που η αξία της μειώνεται σταθερά και λόγω της ολονέν ευρύτερης αποχής και λόγω της περιφρόνησης που επιφυλάσσουν ποικίλοι υπερεθνικοί οργανισμοί και εξωθεσμικοί παράγοντες στη λαϊκή βούληση. Μήπως αυτό δεν ήταν ένα από τα ευρωπαϊκά μαθήματα των τελευταίων ετών, με τον εξαναγκασμό σε συγκρότηση τεχνοκρατικών ή μεικτών κυβερνήσεων ουδόλως νομιμοποιημένων από την ετυμηγορία της κάλπης; Κραυγαλέο το έλλειμμα δημοκρατίας.

Ενα δεύτερο μάθημα των τελευταίων χρόνων είναι ότι ο λαός (οι πολίτες, οι καταναλωτές, οι «χρήστες»), που μιλούσε πάντοτε κι ας μην ακουγόταν, κι ας μην ήταν κάθε φορά καθαρή η φωνή του, διαθέτει πια ορισμένους επιπλέον τρόπους για να δηλώνει την παρουσία του. Τοπικά, εθνικά και διεθνώς· σε πανευρωπαϊκό ή και οικουμενικό επίπεδο. Με την αόρατη και άυλη και εντούτοις σχεδόν απτή συνεργασία ανθρώπων που οι δρόμοι τους δεν θα διασταυρωθούν ποτέ. Η εκκλησία του δήμου τον καιρό του Ιντερνετ δεν υπακούει σε όρια χρονικά ή χωρικά. Ενα κυματάκι μπορεί να γίνει ταχύτατα τσουνάμι, άσχετα αν δεν θα έχει τελικά το επιθυμητό αποτέλεσμα, μια και οι εξουσίες, πολιτικές και οικονομικές, ξέρουν να παρακάμπτουν και να περιφρονούν και αυτό το μοντέρνο, διαδικτυακό «έδοξε τω δήμω».

Οι «φίλοι της παραδόσεως» είναι πιθανό να ισχυριστούν ότι πρόκειται απλώς για μια ελαφρώς πολιτικοποιημένη μορφή της ψηφοφορίας για τη Γιουροβίζιον, επιπόλαιη και ακίνδυνη. Ή ότι δίχως σωματική παρουσία δεν συγκροτείται πλήθος, δήμος, κόσμος, ούτε αποκτάται υλική δύναμη. Από το ένα άκρο όμως -της πλήρους απαξίωσης- έως το άλλο -της εξιδανίκευσης- εκτείνεται η τεράστια ζώνη της πραγματικότητας· της μεσότητας. Εκεί όπου η ψηφιακή κοινωνία και σώμα διαθέτει και επίδραση μπορεί να ασκήσει. Στο κάτω κάτω, η ηλεκτρονική υπογραφή εκτός από απολύτως προσωπική, είναι και δεσμευτική, ακόμα κι όταν δίνεται κάπως χαλαρά ή με την πρόθεση επιβίβασης στον συρμό. Για το αν ενδέχεται να φέρει και προβλήματα στη ζωή όποιου υπογράφει, ας λάβουμε υπόψη μας δύο τινά: ότι σε πολλές χώρες οι διαδικτυακές πρωτοβουλίες (η ιντερνετική «ομιλία» εν γένει) απαγορεύονται ή τελούν υπό χαφιεδίστικη παρακολούθηση· και, δεύτερον ότι, έπειτα και από τις αποκαλύψεις του Εντουαρντ Σνόουντεν, ξέρουμε ότι ο Μεγάλος Αδελφός δεν είναι τηλεοπτικό παιχνίδι. Ξέρουμε επίσης ότι το παράνομο εμπόριο ψηφιακών δεδομένων είναι αποδοτικότατο.

Προφανώς η συγκέντρωση εκατό χιλιάδων ηλεκτρονικών υπογραφών δεν ισοδυναμεί με τη συγκέντρωση εκατό χιλιάδων ανθρώπων στο Σύνταγμα, που θα μείνουν ώρες εκεί, με τα συνθήματα και τα τραγούδια τους, με την αυτοπρόσωπη (συν)παρουσία τους· αν και μάθαμε πια ότι οι «αποφασισμένες» κυβερνήσεις μπορούν άνετα να αδιαφορήσουν ακόμα και για μαζικά κινήματα μεγάλης διάρκειας. Προφανώς επίσης το ηλεκτρονικό «συνανήκειν» διαμορφώνεται διαφορετικά από το οικείο μας, το «παραδοσιακό», αυτό που μας εντάσσει σε κάποια πολιτική ομάδα, όμιλο σκέψης, κόμμα. Και, κάπως αυστηρά, μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι η θεραπεία των απορρυθμισμένων αστικών κοινωνιών (που, όσο δηλώνουν ότι αποστρέφονται την πολιτική «έτσι όπως υπάρχει», κερματίζονται όλο και πια βαθιά σε άτομα), αλλά το σύμπτωμά τους.

Σύμφωνοι. Δεν επιτρέπεται η ψευδαίσθηση ότι το οικουμενικό διαδικτυακό χωριό είναι πανίσχυρο. Είναι ανόητο όμως και να πιστεύουμε πως είναι ψευδαίσθηση και πλάνη η ίδια η (διαρκώς ανασχηματιζόμενη) ύπαρξή του. Μια ύπαρξη που και δύναμη έχει και χάρη. Μιλάω έχοντας στον νου μου όχι τον συγχυτικό θόρυβο όσων μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλώνονται και αλλοιώνονται από την ανώνυμη ή ψευδώνυμη ωμογραφία, αλλά την ψηφιακή έστω δράση μέσα από πλατφόρμες που δημιουργούνται αυθορμήτως, σαν ανταπόκριση σε συγκεκριμένο πρόβλημα, ή από άλλες με την προϊστορία τους πια και την επίσημη, αναγνωρίσιμη ταυτότητά τους. Το «ψηφιακό κίνημα» των τελευταίων ημερών με τις δεκάδες χιλιάδες υπογραφές κατά του στουρνάρειου και χατζηδάκειου σχεδίου νόμου που προωθεί την πιο ασύστολη παράδοση του γιαλού στην ιδιωτική εκμετάλλευση και την τσιμεντοστρωμένη «αξιοποίηση», οδηγώντας στην καταστροφή μία από τις λιγοστές αρετές του τόπου, έδειξε ότι οι πολίτες μιλούν και ψηφίζουν και άσχετα από την κάλπη. Οτι κατανοούν πως τίποτα καλό δεν έχουν να περιμένουν αν εμπιστευθούν την προστασία του περιβάλλοντος στο ονομαστικά αρμόδιο υπουργείο.

Πρόσθεσα -αυτόματα και αυτονόητα- και τη δική μου υπογραφή στις υπόλοιπες. Οπως το έχω κάνει κάμποσες φορές ώς τώρα, σε υπερεθνική πλατφόρμα, για ζητήματα ανθρωπιστικής ή οικολογικής φύσης σε διάφορες χώρες του κόσμου. Ορισμένες συλλογές υπογραφών (οι μαζικότερες) υπήρξαν αποτελεσματικές: έσωσαν ζωές. Ομολογώ πάντως ότι κάθε φορά σαν να γαληνεύω ή και να παίρνω κουράγιο βλέποντας πάνω στην οθόνη να πέφτουν τα ονόματα των συνυπογραφόντων με μια σημαιούλα δίπλα, της πατρίδας του καθενός: Ισπανία, Αυστραλία, Πολωνία, Πακιστάν, Αίγυπτος, Καναδάς, Βραζιλία, Ιαπωνία, Ελλάδα... Ενας κόσμος. Ο κόσμος μας.