Τα μετέωρα βήματα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής

Η φιλική αντιμετώπιση της νέας ελληνικής κυβέρνησης από την Ουάσιγκτον

 Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Ιστορικά η αμερικανική εξωτερική πολιτική χαρακτηριζόταν από μια μορφή απομονωτισμού ο οποίος εκδηλώθηκε έντονα σε ορισμένες περιόδους του 19^ου αιώνα, καθώς και στις αρχές του 20^ου με τη διστακτικότητα που εκδηλώθηκε για συμμετοχή στους δύο παγκοσμίους πολέμους, τουλάχιστον στην αρχή τους. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο όμως, με το ρόλο της υπερδύναμης, η αμερικάνικη εξωτερική πολιτική γίνεται όλο και πιο παρεμβατική. Η αποτυχία στον πόλεμο του Βιετνάμ, αλλά και οι πρόσφατες αποτυχίες των αμερικανικών εμπεμβάσεων στη Μέση Ανατολή, δημιούργησαν εκ νέου ένα κλίμα εσωστρέφειας το οποίο φαίνεται να είναι έντονο στην αμερικανική κοινωνία. 

Ο πρόεδρος Ομπάμα προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε αυτή την εσωστρέφεια και την ανάγκη να προασπίσει τα αμερικανικά συμφέροντα σε πλανητικό επίπεδο. Η εσωστρέφεια εκφράζεται αυτή τη στιγμή από τα πιο συντηρητικά στρώματα της αμερικανικής κοινωνίας και πολιτικά στο χώρο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, κυρίως με το Tea Party. Τα στρώματα αυτά που στήριξαν στο παρελθόν τους πολέμους του Μπους, θεωρούν σήμερα, μετά την αποτυχία των επεμβάσεων κυρίως στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, ότι πρέπει η Αμερική να ασχοληθεί περισσότερο με τα δικά της εσωτερικά προβλήματα παρά με αυτά του υπόλοιπου κόσμου. Ούτε όμως  ο πρόεδρος Ομπάμα ούτε και οι πεφωτισμένες ελίτ των Ρεπουμπλικάνων αποδέχονται αυτή τη λογική. Διότι αποδοχή της θα σήμαινε τη μη προάσπιση των αμερικανικών συμφερόντων σε πλανητικό επίπεδο. Η εξωτερική πολιτική όμως του Ομπάμα, λαμβάνοντας υπόψη αυτή την εσωστρέφεια της αμερικανικής κοινωνίας, τείνει να περιορίσει τον αμερικανικό παρεμβατισμό κατά κύριο λόγο στον έλεγχο των μεγάλων πηγών ενέργειας, κάτι που θα επιτρέπει στις ΗΠΑ να ελέγχουν έμμεσα την Ευρώπη αλλά και την Ασία, στο μέτρο που οι οικονομίες αυτών των χωρών θα βασίζονται ενεργειακά σε αυτές τις πηγές. 

Ο αμερικανός πρόεδρος είναι επίσης υποχρεωμένος να λάβει υπόψη του στη χάραξη της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και τα διάφορα αντιπολεμικά κινήματα που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια των πολέμων του Ιράκ και του Αφγανιστάν, όπως και διάφορα άλλα κοινωνικά κινήματα, όπως το κίνημα Occupy και τελευταία το κίνημα κατά της βίας της αστυνομίας. Όσο μικρή και να είναι σήμερα η εμβέλεια αυτών των κινημάτων, προκαλούν σίγουρα εμπόδια στον αμερικανικό παρεμβατισμό. Αυτό φάνηκε και στην άρνηση να αντιμετωπιστεί το Ισλαμικό κράτος-ISIS με χερσαίες δυνάμεις, όπως και παλιότερα η άρνηση στρατιωτικής εμπέμβασης στη Συρία. 

Στο μέτρο όμως που η κατάσταση στη Μέση Ανατολή χειροτερεύει, ο Ομπάμα ζήτησε από το Κογκρέσο την έγκριση χρήσης στρατιωτικών μέσων κατά του Ισλαμικού κράτους, με πολλούς  όμως περιορισμούς,  όπως η απαγόρευση συμμετοχής αμερικανικών στρατευμάτων σε διαρκείς χερσαίες μάχες, ενώ τέθηκε και χρονικό όριο τριών χρόνων για τις επιχειρήσεις αυτού του είδους. Έχει λεχθεί ότι στη Μέση Ανατολή η πολιτική Ομπάμα αντιμετωπίζει δυσκολίες, επειδή δύο από τους πυλώνες της, η Αίγυπτος και το Ισραήλ, δεν συντάσσονται πια με την Ουάσιγκτον ανεπιφύλακτα όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Αν προστεθεί σ’αυτό και η ουσιαστικά εχθρική τουρκική πολιτική απέναντι στους αμερικανικούς σχεδιασμούς, αντιλαμβάνεται κανείς τις δυσκολίες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Επιπλέον το μέτωπο που άνοιξε στην Ουκρανία δημιουργεί νέους πονοκεφάλους στην Ουάσιγκτον. Από τη μια βέβαια της επιτρέπει τον πολιτικό έλεγχο της Ευρώπης, από την άλλη όμως η διαχείριση της κρίσης δεν είναι εύκολη ούτε στρατιωτικά ούτε οικονομικά. Οικονομικά γιατί η Ουκρανία καταρρέει και στρατιωτικά γιατί η Μόσχα έχει κερδίσει τον πόλεμο επί του εδάφους και μια δυτική στρατιωτική εμπλοκή φαίνεται απίθανη.

Ίσως, μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να ερμηνευθεί και η φιλική αντιμετώπιση της νέας ελληνικής κυβέρνησης από την Ουάσιγκτον, ενώ σε άλλες εποχές θα ήταν μάλλον  εχθρική. Ο γεωπολιτικός ρόλος της Ελλάδας, αλλά και της Κύπρου, είναι σημαντικός για την προάσπιση των ενεργειακών πηγών της περιοχής. Γι’αυτό το λόγο Αθήνα και Λευκωσία πρέπει να συντονιστούν για να εκμεταλλευτούν τα νέα αυτά γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά αυτά δεδομένα. Όχι ασφαλώς για να προσκολληθούν στην Ουάσιγκτον, αλλά για μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική που θα προασπίζει τα συμφέροντά τους. Ενδεχομένως στην Αθήνα να υπάρχει αυτή η βουληση. Στην Λευκωσία όμως κάτι τέτοιο είναι πολυ αμφίβολο.

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com