Νέα δεδομένα για τις διεθνείς σχέσεις και τον πόλεμο

 

Nye Joseph Jr.  

Ο πόλεμος στον 21ο αιώνα 

Η νέα εικόνα που διαμορφώνουν τα τεχνολογικά μέσα, ο ανταγωνισμός της πληροφορίας, οι μη συμβατικές δυνάμεις

Στην πρόσφατη συνάντηση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, συμμετείχα σε ένα πάνελ για το μέλλον του στρατού. Το ζήτημα  που συζητήσαμε ήταν κρίσιμο: για ποιο είδος πολέμου πρέπει να ετοιμάζονται οι σημερινοί στρατοί;

Διαχρονικά οι κυβερνήσεις δεν δίνουν και πολύ επιτυχημένες απαντήσεις στο ερώτημα αυτό. Μετά τον Πόλεμο στο Βιετνάμ, για παράδειγμα, οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ δεν εκμεταλλεύτηκαν όσα έμαθαν για το αντάρτικο και το πλήρωσαν σκληρά στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν.

Οι στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ στις χώρες αυτές δείχνουν ανάγλυφα μια ακόμη κορυφαία πρόκληση του σύγχρονου πολέμου. Οπως είπε σε συνέντευξή του ο απερχόμενος υπουργός Αμυνας Τσακ Χέιγκελ, στον πόλεμο «τα πράγματα μπορούν να βγουν εκτός ελέγχου, να παρασυρθούν και να ξεφύγουν» με τρόπους που να αναγκάσουν έναν στρατό να καταφύγει σε πιο «εντατική» χρήση δύναμης απ' όσο είχε υπολογίσει αρχικά. Σε αυτό το πλαίσιο, η έννοια ότι η δύναμη και μόνο μπορεί να αλλάξει τις κοινωνίες της Μέσης Ανατολής που πλήττονται από συγκρούσεις είναι μια επικίνδυνη πλάνη.

Ο πόλεμος τέταρτης γενιάς που διεξάγεται σήμερα δεν έχει καθορισμένα μέτωπα. Επικεντρώνεται στην κοινωνία του εχθρού, φθάνοντας βαθιά μέσα στην επικράτειά του για να καταστρέψει την πολιτική βούληση. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και μια πέμπτη γενιά στην οποία η τεχνολογία, όπως τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη και οι επιθετικές τακτικές στον κυβερνοχώρο, επιτρέπει στους στρατιώτες να παραμένουν πολύ μακριά από τους άμαχους στόχους τους.

Σύγχυση ανάμεσα στο μέτωπο και στα μετόπισθεν

Αν και ο διαχωρισμός σε γενιές είναι λίγο αυθαίρετος, αντικατοπτρίζει μια σημαντική τάση: τη σύγχυση ανάμεσα στο στρατιωτικό μέτωπο και στα μετόπισθεν με τους αμάχους. Η στροφή αυτή επισπεύδεται λόγω του ότι ο πόλεμος μεταξύ κρατών αντικαθίσταται από ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ μη κρατικών παικτών όπως αντάρτικες ομάδες, τρομοκρατικά δίκτυα, πολιτοφυλακές και εγκληματικές οργανώσεις.

 Η σύγχυση ενισχύεται από το γεγονός ότι οι ομάδες αυτές αλληλοεπικαλύπτονται ενώ ορισμένες υποστηρίζονται ακόμη και από κράτη. Οι Επαναστατικές Ενοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας - η παλαιότερη αντάρτικη οργάνωση της Λατινικής Αμερικής - συμμάχησε με καρτέλ ναρκωτικών. Ορισμένες ομάδες Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και αλλού σύναψαν στενές σχέσεις με διεθνείς τρομοκράτες της Αλ Κάιντα. Οι αντάρτες της Ανατολικής Ουκρανίας πολεμούν δίπλα σε ρώσους στρατιώτες.

Στους υβριδικούς αυτούς πολέμους χρησιμοποιούνται διάφορα όπλα - και δεν διαθέτουν όλα δύναμη πυρός. Με μια κάμερα σε κάθε κινητό - για να μην αναφερθούμε στην υπεροχή των κοινωνικών μέσων δικτύωσης - ο ανταγωνισμός της πληροφορίας έχει αναδειχθεί σε κρίσιμη πλευρά του σύγχρονου πολέμου. Στον υβριδικό πόλεμο, συμβατικές και μη συμβατικές δυνάμεις, στρατιώτες και άμαχοι, καταστροφές και χειρισμός της πληροφορίας μπλέκονται μεταξύ τους. 

Αυτό το είδος πολέμου αναπτύχθηκε ως απάντηση στη συντριπτική υπεροχή του αμερικανικού συμβατικού στρατού μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. Απέναντι σ' αυτή την ασυμμετρία, οι αντίπαλοι της Αμερικής - κράτη και μη κρατικοί παίκτες - άρχισαν να δίνουν έμφαση σε μη συμβατικές τακτικές.

Σύγκρουση χωρίς κανόνες και χωρίς περιορισμούς

Στην Κίνα, για παράδειγμα, οι υπεύθυνοι του στρατού ανέπτυξαν μια στρατηγική «πολέμου χωρίς περιορισμούς» που συνδυάζει εργαλεία ηλεκτρονικά, διπλωματικά, του κυβερνοχώρου, τρομοκρατικά, οικονομικά και προπαγανδιστικά για να εξαπατήσουν και να εξουθενώσουν τα αμερικανικά συστήματα. Οπως το έθεσε ένας κινέζος αξιωματούχος, «ο πρώτος κανόνας του πολέμου χωρίς περιορισμούς είναι ότι δεν υπάρχουν κανόνες».

Οι τρομοκρατικές οργανώσεις, από την πλευρά τους, γνωρίζοντας ότι δεν μπορούν να κερδίσουν έναν συμβατικό στρατό πολεμώντας τον ευθέως, προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την ίδια τη δύναμη των κυβερνήσεων εναντίον τους. Με βίαια θεατρικό τρόπο, ο Οσάμα μπιν Λάντεν εξόργισε και προκάλεσε τις ΗΠΑ, ωθώντας τες να υπεραντιδράσουν με τρόπους που κατέστρεψαν την αξιοπιστία τους, αποδυνάμωσαν τις συμμαχίες τους στον μουσουλμανικό κόσμο και τελικά εξουθένωσαν τον στρατό τους - και, κατά κάποιον τρόπο, την κοινωνία τους.

Το Ισλαμικό Κράτος μεταχειρίζεται σήμερα παρόμοια στρατηγική, αναμειγνύοντας ανηλεείς στρατιωτικές επιχειρήσεις με μια εμπρηστική εκστρατεία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προβάλλοντας φωτογραφίες και βίντεο από βάναυσες εκτελέσεις. Οι προσπάθειες αυτές κινητοποίησαν τους εχθρούς του Ισλαμικού Κράτους ενώ παράλληλα ενέπνευσαν αυξανόμενο αριθμό δυσαρεστημένων ατόμων και ομάδων για να καταταγούν στις τάξεις του.

Η απρόβλεπτη εξέλιξη του πολέμου αποτελεί σοβαρή πρόκληση. Σε ορισμένα αδύναμα κράτη, οι εσωτερικές απειλές παρέχουν σαφείς στόχους. Οι ΗΠΑ όμως πρέπει να συνδυάσουν τη συνέχιση της υποστήριξης των συμβατικών στρατιωτικών δυνάμεων, που αποτελούν σημαντικό αποτρεπτικό στην Ευρώπη και στην Ασία, με την επένδυση σε ένα ευρύ φάσμα εναλλακτικών ικανοτήτων, το οποίο απαιτούν οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Σε εποχές αλλαγών άνευ προηγουμένου, οι ΗΠΑ - και άλλες μεγάλες δυνάμεις - πρέπει να είναι έτοιμες για όλα.  

Ο κ. Joseph S. Nye, πρώην υφυπουργός Αμυνας των ΗΠΑ, είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.