Η ποίηση που δεν είναι πολιτική, με την αριστοτελική έννοια του όρου, δεν είναι ποίηση !

Κουζέλη Λαμπρινή 

Μανόλης Αναγνωστάκης: Από το χθες στο αύριο

 Ο πολιτικός ποιητής και ο σατιρικός κριτικός της φιλολογικής ζωής. Σύντροφοι, φίλοι και μελετητές του έργου του μιλούν για τον «δημιουργό της συνέχειας»

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης στη Θεσσαλονίκη στα τέλη της δεκαετίας του ‘70

Διπλή επέτειος Μανόλη Αναγνωστάκη εφέτος, με τη συμπλήρωση ενενήντα χρόνων από τη γέννηση (Θεσσαλονίκη, 9 Μαρτίου 1925) και δέκα χρόνων από τον θάνατο (Αθήνα, 23 Ιουνίου 2005) του μεταπολεμικού ποιητή. Η γενέθλια πόλη τον τίμησε με όλους τους τύπους. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης ανακήρυξε το 2015 «Ετος Μανόλη Αναγνωστάκη», έδωσε το όνομά του σε πλατεία στο κέντρο της πόλης, διοργάνωσε εκδηλώσεις μουσικής και λόγου και έκθεση ντοκουμέντων από τη ζωή και το έργο του. Φιλολογικές ημερίδες πραγματοποιήθηκαν στη Θεσσαλονίκη και στην Κρήτη και η χρονιά κλείνει με ένα αφιέρωμα στην Αθήνα, στο Μέγαρο Μουσικής, την προσεχή Τετάρτη. Ο Αναγνωστάκης επανεξετάζεται και επανεκτιμάται και μια πολύ σημαντική πλευρά της προσωπικότητάς του, η οποία μπορεί να αποβεί καθοδηγητικό παράδειγμα για την εποχή μας, έρχεται στο προσκήνιο: η μετακίνησή του, μετά τη μεταπολίτευση, από το ποιητικό στο πολιτισμικό πεδίο, και το ενδιαφέρον του για τον πολιτισμό στη θεσμική του υπόσταση.

«Ο Μανόλης Αναγνωστάκης ήταν διφυής» λέει στο «Βήμα» ο συνεργάτης και φίλος του Γιώργος Ζεβελάκης. «Από τη μια υπάρχει η προσωπική δημιουργία, από το 1942 ως το "ΥΓ." του 1983 - τα ποιητικά βιβλία, τα κριτικά άρθρα, η προσωπική αυτοβιογραφία και ο Μανούσος Φάσσης-, και από την άλλη η πνευματική αλληλεγγύη που δείχνει σε ώριμη ηλικία, και έχει σημασία αυτό, με ξεχασμένους δημιουργούς του παρελθόντος και νέους λογοτέχνες: οι ραδιοφωνικές εκπομπές και η έκδοση του τόμου "Χαμηλή φωνή", για τους νεοσυμβολιστές ποιητές, και οι εκπομπές που ετοίμαζε για την πρώτη νεωτερική ποιητική γενιά στον ραδιοφωνικό σταθμό Ηρακλείου Κρήτης, οι "Φιλολογικοί περίπατοι στον Μεσοπόλεμο", 350 εκπομπές που κάναμε μαζί στο Α΄ Πρόγραμμα για λογοτέχνες και λογίους του Μεσοπολέμου, και η σειρά της Πεζογραφικής Παράδοσης στη Νεφέλη, στην οποία ανέδειξε περισσότερους από 50 έλληνες πεζογράφους. Ηταν η πιο παραγωγική περίοδος της ζωής του όταν σταμάτησε να γράφει ποίηση. Από το 1978 που ήρθε στην Αθήνα συνεργαζόταν σε πολλές πολιτισμικές δράσεις. Εκείνο που κυρίως τον απασχολούσε ήταν οι πρωτοβουλίες του να έχουν συνέχεια. "Στην Ελλάδα πολλά αρχίζουν αλλά δεν έχουν συνέχεια" έλεγε. Ηταν "ο ποιητής της συνέχειας"».

Συνεργάζεται στον «Θούριο», το περιοδικό της νεολαίας του «Ρήγα Φεραίου», υπογράφοντας ως «Ο θείος Λένον που σ' όλα απαντά». Από τη μεταπολίτευση ως τις αρχές της δεκαετίας του 1990 συνεργάζεται στη «Αυγή», δίνοντας 30-40 κείμενα τον χρόνο, όπως υπολογίζει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ο οποίος ετοιμάζει τη βιβλιογραφία του Αναγνωστάκη και, σε συνεργασία με τη Μαρία Στασινοπούλου, την εργοβιογραφία του. Σχολιάζει τα γεγονότα, κατακρίνει, κάνει λόγο για πολιτιστική ανάπτυξη, ενδιαφέρεται για τη διάχυση πολιτισμικών προτύπων στην κοινωνία. Μια στροφή των ενδιαφερόντων του από τα αισθητικά ζητήματα στο επίπεδο της πολιτισμικής πρακτικής, η οποία θα χαρακτηρίσει τη σχέση του με την Αριστερά μετά το 1982.

«Ισως ήρθε η ώρα να τελειώνουμε και με την ιστορία του "πολιτικού" Αναγνωστάκη» λέει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος. «Ο Αναγνωστάκης δεν είναι σαν τον Αλεξάνδρου ή τον πρώιμο Πατρίκιο, δεν αναφέρεται στην ποίησή του στις εμπειρίες του από φυλακίσεις και εξορίες. Με σπάνιες εξαιρέσεις, όπως το ποίημα "Χάρης 1944", είναι παράξενο για έναν άνθρωπο που καταδικάστηκε σε θάνατο για τα πολιτικά του φρονήματα ότι δεν φαίνεται στην ποίησή του ο ομφάλιος λώρος που τον συνδέει με την εποχή του. Βαδίζει πάνω στα χνάρια ενός σεφερικού τρόπου, πιστεύω ότι είναι ένας "σεφερικός" ποιητής, με την έννοια ότι μιλάει με τρόπο πολύ πλάγιο, πολύ υπαινικτικό».

Ο παιγνιώδης, ο σατιρικός και αυτοκριτικός Αναγνωστάκης και το alter ego του, ο Μανούσος Φάσσης, ενδιαφέρουν όλο και περισσότερο την κριτική, όπως και η αντιδογματική κριτική και εκδοτική του δραστηριότητα, όπως γράφουν ακολούθως η Βενετία Αποστολίδου, ο Νάσος Βαγενάς και ο Μιχάλης Μπακογιάννης.

Περισσότερα θα προκύψουν από τη μελέτη του Αρχείου του. Το Αρχείο της «Κριτικής», που εξέδιδε μεταξύ 1959 και 1961, βρίσκεται στα χέρια του Γιώργου Ζεβελάκη. Το Αρχείο του «Ξεκινήματος» (1944), πολιτιστικού περιοδικού νέων της ΕΠΟΝ στο οποίο ήταν αρχισυντάκτης, είχε παραχωρήσει ο ίδιος στον φίλο του Μίλτο Πολυβίου, ο οποίος το δώρισε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ο κύριος όγκος του Αρχείου του Αναγνωστάκη βρίσκεται στα χέρια του γιου του, Ανέστη, ο οποίος επιχειρεί τώρα την ταξινόμησή του. Πρόκειται, όπως λέει ο Μίλτος Πολυβίου, για «έναν ωκεανό επιστολών από τη φυλακή και για μεταγενέστερη αλληλογραφία με νεοελληνιστές και διάφορες προσωπικότητες, χειρόγραφα των ποιημάτων του, παιδικές και νεανικές φωτογραφίες του τραβηγμένες από τον πατέρα του, που ήταν ερασιτέχνης φωτογράφος, και ένα πλήθος δημοσιευμάτων που τον αφορούσαν».

Από το Αρχείο του νέες εκδόσεις δεν περιμένουμε. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης ήταν κατηγορηματικός να μην κυκλοφορήσουν αδημοσίευτα κείμενά του μετά τον θάνατό του.

info:

Μανόλης Αναγνωστάκης: Ο ποιητής και η πολιτεία του
Αφιέρωμα, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Βασ. Σοφίας και Κόκκαλη), Τετάρτη 9 Δεκεμβρίου, 7.00 μ.μ.
Μιλούν: Ευριπίδης Γαραντούδης, Νάσος Βαγενάς, Γιώργος Ζεβελάκης, Λάκης Παπαστάθης.
Συντονίζει η Χριστίνα Ντουνιά.

ΠΗΓΗ :  ΤΟ ΒΗΜΑ, 6 Δεκέμβρη, 2015