Το πρώτο πράγμα, ίσως, που εντυπωσιάζει τον αναγνώστη του Κονδύλη είναι η τριβή του με την ιστορία· αλλά η ιστορία αυτή δεν έχει καμία σχέση με τον ιστορισμό ή τη διάλυση των προβλημάτων, των εννοιών και των γεγονότων μέσα στη ροή του χρόνου.
Ακόμη, η ιστορία όπως την καταλαβαίνει ο Κονδύλης είναι απαλλαγμένη από οποιαδήποτε εσχατολογική τροπή, κυρίως από εκείνη που τροφοδοτεί τους ανθρώπους με την ελπίδα της τελικής νίκης, που μοιάζει πολύ με οριστική λύση. Εντονότερα: οι αναγκαίες ψευδαισθήσεις είναι ήδη αρκετές, δεν χρειάζεται να τις επιβαρύνουμε με αυταπάτες.
Στην προοπτική αυτή, η ιστορία γίνεται στο έργο του Κονδύλη το εργαστήριο στο οποίο ελέγχονται, με τρόπο συγκεκριμένο και πειραματική ακρίβεια, οι θεωρητικές του θέσεις. Από 'δώ και η διπλή λειτουργική της σημασία, εσωτερική και εξωτερική, ως προς τη φιλοσοφία και τη θεωρία γενικότερα.
Αφενός δεν μπορεί να υπάρξει ιστορία μιας θεωρίας χωρίς την εσωτερική ανασυγκρότηση των εννοιών που τη συνιστούν.
Αφετέρου όμως οι έννοιες αυτές δεν είναι προϊόντα παρθενογένεσης· προκύπτουν από τις προκλήσεις της ιστορίας, που χτυπάει την πόρτα της θεωρίας απαιτώντας επίμονα απαντήσεις.
Η προηγούμενη αντίληψη της ιστορίας και των σχέσεών της με τη θεωρία προφύλαξε τον Κονδύλη, κατά τη γνώμη μου, από τρεις σκοπέλους: τη ρητορική πνευματοκρατία, τον χρησιμοθηρικό θετικισμό και τον συνδικαλιστικό μαρξισμό.
Η πρώτη βλέπει στη θεωρία τα λόγια που λέει το Πνεύμα, κάθε φορά που μας κάνει τη χάρη να μιλήσει· γνώρισμά της είναι η γενικολογία και ο ρητορικός έπαινος των πνευματικών ασχολιών, στις οποίες αποδίδει αρετές γνωστικών εργαλείων.
Ο δεύτερος καταγράφει τα αποτελέσματα ή τα συμπεράσματα μιας θεωρίας, αυτά που οι βιαστικοί όλων των εποχών οφείλουν να γνωρίζουν, ώστε να μη μοιάζουν καθυστερημένοι. Γνώρισμά του είναι η άρνηση να συζητήσει τους όρους μέσα στους οποίους γεννήθηκε και αρθρώθηκε μια θεωρία, καθώς πιστεύει ότι η συζήτηση αυτή ενδιαφέρει μόνο τους αργόσχολους που έχουν μεταφυσικές ανησυχίες.
Ο συνδικαλιστικός μαρξισμός, τέλος, συνδέει, αμέσως ή εμμέσως, τις θεωρίες με οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες, καθώς και με θρησκευτικές ή πολιτικές ιδεολογίες. Γνώρισμά του είναι η αξιολογική κατάταξη των θεωριών σε προοδευτικές όταν υποστηρίζουν τις απόψεις μας και σε αντιδραστικές όταν τις πολεμούν.
Οι τρεις αυτές παγίδες έχουν ως κοινό παρονομαστή την περιφρόνηση τόσο της ιστορίας όσο και της θεωρίας. Κατ' αρχήν της θεωρίας· διότι, είτε αυτή η τελευταία παρουσιαστεί ως προϊόν του πνεύματος γενικώς και αορίστως είτε παρουσιαστεί συρρικνωμένη στα χρηστικά αποτελέσματά της είτε παρουσιαστεί υπό τη μορφή εξυπηρέτησης συμφερόντων, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η θεωρία χάνει τη φυσιογνωμία της ως συγκροτημένου λόγου με αξιώσεις αλήθειας.
Αλλά και η ιστορία τραυματίζεται είτε ως εμπόδιο στην αυτόνομη ανάπτυξη του Πνεύματος είτε ως ενοχλητικό βάρος στην απρόσκοπτη καταγραφή των αποτελεσμάτων είτε ως όργανο στην προώθηση των καλών σκοπών που είναι οι δικοί μας.
Εάν κάποιος αγαπήσει την ιστορία και τη θεωρία, όπως τις αγάπησε ο Παναγιώτης Κονδύλης, είναι υποχρεωμένος να στραφεί στις ρίζες των πραγμάτων και να σκεφτεί, κατά κάποιον τρόπο, από την αρχή.
Εκεί, είναι μοιραίο να διασταυρωθεί με το δύσκολο, οδυνηρό και επικίνδυνο ερώτημα των κανονιστικών αρχών και των αξιών. Τι είναι; Πώς εμφανίζονται; Ποιος τις καθορίζει; Εχουν αντικειμενικό έρεισμα ή μήπως είναι αυθαίρετες και υποκειμενικές; Και στην περίπτωση που συμβαίνει το δεύτερο, τι σημαίνουν αυτή η αυθαιρεσία και αυτή η υποκειμενικότητα;
Είναι ψυχολογικού ή πολιτικού τύπου; Ακόμη, αν κάποιος υποστηρίξει τη σχετικότητα των κανονιστικών αρχών και των αξιών, πώς μπορεί να ξεφύγει από την παγίδα του σκεπτικισμού και του μηδενισμού;
Αυτές οι ερωτήσεις διασταυρώνονται στο έργο του Κονδύλη και το συγκροτούν σε ενιαίο φιλοσοφικό οικοδόμημα. Ο θάνατος αποφάσισε, πολύ απότομα είναι αλήθεια, ότι το έργο δεν θα ολοκληρωθεί. Ας είναι· αυτό που μένει συνιστά ήδη επιβλητικό μέγαρο.
Για τον Κονδύλη ήθελα να γράψω και μίλησα για τη σκέψη του. Πώς όμως μπορούσα να κάνω διαφορετικά για τον άνθρωπο που είπε: «Το πώς χαρακτηρίζει κανείς τον εαυτό του ή το πώς χαρακτηρίζεται από τους άλλους είναι δευτερεύον και συχνά τυχαίο. Πάνω απ' όλα ενδιαφέρει το τι λέει και το αν έχει κάτι να πει»
.
Ποια είναι τα κυριότερα έργα του
1 Η κριτική της μεταφυσικής στη νεότερη σκέψη, Εκδόσεις Γνώση, 1983
Στο βιβλίο αυτό δοκιμάζεται η ιστορία της μεταφυσικής από τη σκοπιά της κριτικής που ασκήθηκε εναντίον της. Ταυτοχρόνως ο συγγραφέας περιγράφει τη διαμόρφωση της νεότερης έννοιας της επιστημονικής μεθόδου.
2 Ο Μαρξ και η αρχαία Ελλάδα, Εκδόσεις Στιγμή, 1984
Ο συγγραφέας μελετά τη σχέση του Μαρξ με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό υιοθετώντας ένα τριμερές σχήμα, το οποίο στην πρώτη του πλευρά είναι προσανατολισμένο φιλοσοφικά-αισθητικά, στη δεύτερη ιστορικά-κοινωνιολογικά, ενώ η τρίτη πλευρά συμφιλιώνει τις δύο προηγούμενες στο πλαίσιο μιας φιλοσοφίας της ιστορίας.
3 Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός, Ι-ΙΙ, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1987
Στο δίτομο αυτό σημαντικό έργο εξετάζεται εξονυχιστικά η περίοδος του Διαφωτισμού στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών. Η έρευνα συγκροτείται με άξονα την ανάλυση των θεμελιωδών εννοιών του Διαφωτισμού και τη συνάρτησή τους με την ιστορική συγκυρία.
4 Ο νεοελληνικός διαφωτισμός. Οι φιλοσοφικές ιδέες, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1988
Στην προκειμένη περίπτωση ο συγγραφέας αποφεύγει σκοπίμως να μιλήσει για «φιλοσοφία του νεοελληνικού διαφωτισμού», εξετάζει όμως την παρουσία φιλοσοφικών ιδεών στο πλαίσιο αυτού του ρεύματος, το οποίο δεν συγκροτεί ενιαία και συνεκτική φιλοσοφική τοποθέτηση.
5 Η παρακμή του αστικού πολιτισμού. Από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή κι από τον φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1991
Το βιβλίο συγκεντρώνεται στην ανασυγκρότηση των βαθύτερων δομών της κοινωνικής ιστορίας και της ιστορίας των ιδεών, στην περίοδο που σημαδεύει τη μετάβαση από τον φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία.
6 Ισχύς και απόφαση. Η διαμόρφωση των κοσμοεικόνων και το πρόβλημα των αξιών, Εκδόσεις Στιγμή, 1991
Ισως το θεμελιώδες θεωρητικό δοκίμιο του Π. Κονδύλη, στο οποίο ο συγγραφέας παίρνει τις αποστάσεις του από τις ισχύουσες θεωρίες της απόφασης, οι οποίες ορίζουν την τελευταία είτε από τη σκοπιά ενός Δέοντος υπαρξιακού τύπου είτε από τη σκοπιά ενός Δέοντος με αντικειμενικό χαρακτήρα.
7 Πλανητική πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1992
Οι αναλύσεις του βιβλίου υπερασπίζονται τη θέση ότι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η κατάρρευση του κομμουνισμού δεν σημαίνουν το τέλος της Ιστορίας αλλά την απαρχή μιας νέας φάσης στην ιστορία της πλανητικής πολιτικής των Νέων Χρόνων.
8 Η ηδονή, η ισχύς, η ουτοπία, Εκδόσεις Στιγμή, 1992
Το δοκίμιο εξετάζει τον ρόλο των διανοουμένων στην εποχή μας με σημεία αναφοράς την ηδονή, την ισχύ και την ουτοπία. Ο συγγραφέας στην προκειμένη περίπτωση οριοθετεί τη σκέψη του ως προς τα φιλοσοφικά εγχειρήματα ομοτέχνων, όπως η Αρεντ και ο Φουκό.
9 Θεωρία του πολέμου, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1997
Το έργο, το οποίο δυστυχώς συζητήθηκε επειδή παρεξηγήθηκε ανεπίτρεπτα στην ελληνική εκδοχή του, συνιστά μια νέα ερμηνεία των γνωστών θέσεων του Κλαούζεβιτς, χωρίς να περιορίζεται σε αυτήν· αποτελεί επίσης ένα είδος γενίκευσης της σκέψης του Μαρξ γύρω από τις δυνάμεις που συγκρούονται στον σύγχρονο κόσμο.
10 Το αόρατο χρονολόγιο της σκέψης. Απαντήσεις σε 28 ερωτήμα τα, Εκδόσεις Νεφέλη, 1998
Στο βιβλίο δημοσιεύονται μια σειρά συνεντεύξεις του Παναγιώτη Κονδύλη με έλληνες και ξένους συνομιλητές. Ο συγγραφέας έχει έτσι την ευκαιρία να διευκρινίσει τη σκέψη και να σχολιάσει ο ίδιος επίμαχα σημεία των θεωρητικών του προτάσεων.
11 Από τον 20ό στον 21ο αιώνα. Τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1998
Το βιβλίο αποτελείται από συλλογή άρθρων, στα οποία ο συγγραφέας εμβαθύνει, σχολιάζει και εξηγεί σημεία του έργου του που αναπτύχθηκαν στα δοκίμιά του. Τα άρθρα πρωτοδημοσιεύθηκαν σε περιοδικά και σε εφημερίδες, ελληνικά και ξένα. Ανάμεσά τους βρίσκονται κείμενα που ο Κονδύλης δημοσίευσε στο «Βήμα».
*Ο κ. Γεράσιμος Βώκος είναι καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Πηγή: Το Βήμα Δημοσιεύθηκε στις 15/11/1998
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire