Η πρώτη επανάσταση στην ιστορία της Ευρώπης που διεκδίκησε την ανθρώπινη χειραφέτηση

Ο στεναγμός των καταπιεσμένων

Γράφει ο Ηλίας Κανέλλης

Με την αναπαραστατική του μαεστρία, ο Ζακ Ταρντί αρχίζει με την πειθαρχία και τη σχεδιαστική δεινότητα της βελγικής σχολής να καταγράφει την πρώτη επανάσταση στην ιστορία της Ευρώπης που διεκδίκησε την ανθρώπινη χειραφέτηση.

Παρίσι 1871. Στη μητρόπολη των κοινωνικών αναταραχών, η απόπειρα απομάκρυνσης από το ύψωμα της Μονμάρτρης των κανονιών, των τελευταίων δηλαδή αμυντικών όπλων του Παρισιού, θα σταθεί η αφορμή για το ξέσπασμα της πρώτης κοινωνικής επανάστασης, της Κομμούνας. Οι επαναστάτες που συμμετείχαν σε αυτή, θέτουν υπό τη σημαία της επανάστασης όσους προθυμοποιήθηκαν να συμμετάσχουν, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Μέσα από μπροσούρες, κείμενα και εφημερίδες τοίχου τονίζουν ότι ο στόχος τους δεν είναι εθνικοαπελευθερωτικός, αλλά ταξικός. Οραματίζονται μια παγκόσμια δημοκρατία, χωρίς έθνη, και καλούν να συμβάλουν στην προσπάθειά τους όλους τους λαούς.

Ανάμεσα στους πολιτικούς στόχους που έθεσε η εξέγερση, εμπνευσμένη σε μεγάλο βαθμό από τη Γαλλική Επανάσταση, ήταν ο διαχωρισμός της Εκκλησίας από το κράτος, η δήμευση και η απαλλοτρίωση της εκκλησιαστικής περιουσίας, η προστασία των ορφανών, η ισότιμη αναγνώριση έγγαμων και άγαμων μητέρων... Δεν έλειψαν, προφανώς, οι υπερβολές, οι προσωπικές στρατηγικές, οι βιαιότητες και από την πλευρά των επαναστατών- αλλά η βάση της εξέγερσης, η διεκδίκηση όλο και περισσότερων δικαιωμάτων, όλο και περισσότερων ελευθεριών, ισότητας, αδελφότητας, αλληλεγγύης, ήταν και παραμένουν διεκδικητικά αιτήματα σε όλες τις λαϊκού χαρακτήρα εξεγέρσεις που ακολούθησαν, ασχέτως της κατάληξης που αυτές είχαν. Το όραμα της Κομμούνας του Παρισιού, πάντως, διήρκεσε δυο μήνες- και πνίγηκε στο αίμα.

Ενα από τα σημαντικότερα κεφάλαια στη μακρά ιστορία της ανθρώπινης χειραφέτησης από καταπιεστικές εξουσίες, η Κομμούνα του Παρισιού, είναι το φόντο του μυθιστορήματος του γάλλου συγγραφέα Ζαν Βοτρέν που εικονογράφησε ο σπουδαίος δημιουργός κόμικς Ζακ Ταρντί. Πρόκειται για μια αφήγηση πολυεπίπεδη, στην οποία δεσπόζει η αναπαράσταση των σημαντικότερων στιγμών της Κομμούνας. Η ατμόσφαιρα στο Παρίσι, μια πόλη ηττημένη στον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο που είχε προηγηθεί, μια πόλη που γονάτισε στην ισχύ των δυνάμεων του Βίσμαρκ, αλλά και ταπεινωμένη εθνικά, γι΄ αυτό θυμωμένη. Ο Θιέρσος, επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας, είναι για τον λαό ο εκπρόσωπος αυτής της ταπείνωσης. Εναντίον αυτού, των δυνάμεών του, της εξουσίας του, των συμμαχιών του, των μεθόδων του θα κλιμακωθεί η εξέγερση... Ο Βοτρέν υιοθετεί ένα αστυνομικό φόντο για να αφηγηθεί την ιστορία του. Τη νύχτα της 18ης Μαρτίου η αστυνομία ψαρεύει στα νερά του Σηκουάνα το πτώμα μιας κοπέλας, στην παλάμη της οποίας είναι κλεισμένο ένα γυάλινο μάτι. Ο επιθεωρητής Μπαρτελεμί που σπεύδει στη σκηνή του εγκλήματος, υπολογίζοντας ότι θα του ανατεθεί η εξιχνίαση μιας υπόθεσης που θα του προσθέσει δόξα και γαλόνια, λαμβάνει μια ασαφή εντολή να εντοπίσει τον εξαφανισμένο αστυνόμο Γκροντέν, παλιό λαγωνικό της αστυνομίας. Το ίδιο βράδυ, ένας ταγματάρχης του στρατού του Θιέρσου, παρακούει την εντολή να στρέψει τα όπλα εναντίον ενός κύματος διαδηλωτών και προσχωρεί στους επαναστάτες. Ο Γκροντέν βρίσκεται ανάμεσά τους και παρακολουθεί τη σκηνή. Τι θα συμβεί στη συνέχεια;

Ενας αρχικός καμβάς της αφήγησης βρίσκεται στην αστυνομική πλοκή της. Ενα δεύτερο επίπεδο συγκροτείται από πολλούς μικρούς ρόλους, που στοιχειοθετούν μια κοινωνία σε διαρκή κίνηση. Ο αρχηγός μιας ισχυρής σπείρας του υποκόσμου, ένας γέρος νεκροθάφτης, μια χορεύτρια σε καμπαρέ που δεν έμεινε πιστή στον πάτρωνά της κι εκείνος την παραδίδει σε πορνείο, ο παράξενος θίασος ενός τσίρκου, με την παρουσία τους, κινούν ουσιαστικά την αφήγηση. Ταυτόχρονα, μια σειρά από προσωπικότητες που έδρασαν με φόντο την Κομμούνα, από τον δημοσιογράφο Βαλές, τον φωτογράφο Μιρεκούρ μέχρι τον ζωγράφο Γκιστάβ Κουρμπέ (τον δημιουργό, μεταξύ άλλων, του σκανδαλιστικού για την εποχή του πίνακα «Η καταγωγή του κόσμου», που απεικονίζει το γυμνό αιδοίο μιας γυναίκας- ενός πίνακα που εμφανίζεται κάποια στιγμή στην εξέλιξη της ιστορίας), δίνουν τον τόνο της αληθοφάνειας που χρειάζεται κάθε αφήγηση που στηρίζεται στην ιστορία.

Την αληθοφάνεια, ωστόσο, στο κόμικς την έχει πρωτίστως κατοχυρώσει ο σχεδιαστής ο Ζακ Ταρντί. Χρησιμοποιώντας αναπαραστάσεις της εποχής, αφιερώνει πλήθος πανοραμικά καρέ με όψεις του Παρισιού, στις οποίες δεσπόζουν στιγμές της εξέγερσης. Τα μνημεία της πόλης, αλλά και οι πλατείες της, τα καταστήματα με τις επιγραφές τους, τα οδοφράγματα, όλα βρίσκονται ενταγμένα στη μυθιστορηματική αφήγηση.

Διεισδυτικότητα
Οπως άλλωστε συνηθίζει στα κόμικς του (στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα γνωστός για τις αστυνομικές ιστορίες του) ο Ταρντί σχεδιάζει και αυτό το εικονογραφημένο μυθιστόρημα με τον αναγνωρίσιμο τρόπο του: οι αφηγήσεις του έχουν κινηματογραφική δομή, ρεαλιστικά φόντα, πρόσωπα που συχνά φέρουν μια καρικατουρίστικη παραμόρφωση... Και σε αυτή την ιστορία, ο Ερζέ, η αυστηρότητα και η αλαφράδα της βελγικής σχολής των κόμικς, καθορίζουν τον αφηγηματικό τρόπο του σχεδιαστή της. Τις αφηγηματικές αυτές αρετές του Ταρντί, άλλωστε, τονίζει ο ίδιος ο Βοτρέν, που σημειώνει: «Μόνο αυτός ήταν ικανός να ξαναμάθει τα ονόματα των δρόμων, τον τρόπο ζωής, την τοπογραφία, το λεξιλόγιο εκείνων “που πίστευαν στη ζωή μέχρι θανάτου”. Μόνο αυτός θα μπορούσε να δώσει στα πρόσωπα την απαραίτητη σάρκα και στα στήθη την απαραίτητη δύναμη για να αψηφήσουν τις σφαίρες και να βγάλουν την επαναστατική κραυγή που θα διατρανώνει πάντα- κι ακόμα περισσότερο στις εποχές παραίτησης που βιώνουμε- τον στεναγμό των καταπιεσμένων ανθρώπων». Ο Βοτρέν παραλληλίζει τη δουλειά τού Ταρντί με εκείνη του μεγάλου γάλλου γελοιογράφου, πρωτοπόρου της κοινωνικής γελοιογραφίας Ονορέ ντε Ντομιέ, που εκτός από τη σχεδιαστική ωριμότητα διακρίνεται και για την κοινωνικοπολιτική διεισδυτικότητα. Την ίδια διεισδυτικότητα καταφέρνει να αποδώσει ο Ζακ Ταρντί και εδώ, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα την πλοκή και τη δράση, που είναι οι βασικές προϋποθέσεις του αφηγητή προκειμένου να κρατήσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών του. Η ελληνική έκδοση του graphic novel είναι ιδιαίτερα επιμελημένη και φροντισμένη.