Η κρίση του ευρώ και η άνοδος του κοινωνικού θερμομέτρου
ενθαρρύνουν αναζητήσεις για υπέρβαση των πολιτικών λιτότητας
Το διαβόητο «Δόγμα του Σοκ», που περιγράφει με διεισδυτικό τρόπο στο ομώνυμο βιβλίο της η Ναόμι Κλάιν, εφαρμόζουν κατά γράμμα οι ιθύνοντες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, υποστηρίζει στο τελευταίο τεύχος της γαλλικής Le Monde Diplomatique ο οικονομολόγος Φρεντερίκ Λορντόν και προσθέτει: «Θα πίστευε κανείς ότι η στρατηγική αυτή ολοκληρώθηκε με τη χωρίς προηγούμενο λιτότητα στον δημόσιο τομέα, που υποτίθεται ότι θα απαντούσε στην κρίση του ιδιωτικού. Ωστόσο, η διαιώνιση της λιτότητας με το «Σύμφωνο για το Ευρώ» μάς παραπέμπει σε μια άλλη περιπλάνηση χωρίς ορατό τέλος. Μέχρι πού θα φτάσει αυτό το παράδοξο, να απαντούν δηλαδή στην κρίση του νεοφιλελευθερισμού με έναν ακόμη περισσότερο μανιακό νεοφιλελευθερισμό;»
Η αλήθεια είναι ότι η οικονομική ορθοδοξία της εποχής μας υπέστη ισχυρό κλονισμό μετά την κατάρρευση της LehmaBrothers, τον Σεπτέμβριο του 2008, που έφερε το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα στην «εντατική». Η πρώτη, ενστικτώδης αντίδραση των μεγάλων δυτικών κρατών επιβεβαίωσε τον αφορισμό του Ρίτσαρντ Νίξον κατά τον οποίο, σε συνθήκες κρίσης, «είμαστε όλοι κεϊνσιανοί»: τεράστιας κλίμακας παρεμβάσεις του κράτους στην οικονομία για τη διάσωση των απειλούμενων κολοσσών και την τόνωση της ανάπτυξης. Αυτός ο ανεστραμμένος «κεϊνσιανισμός για τους πλούσιους» έδωσε γρήγορα τη θέση του σε έναν ενισχυμένο νεοφιλελευθερισμό για τους φτωχούς, στο όνομα της δημοσιονομικής εξυγίανσης. Η δρακόντεια λιτότητα που προωθούν σε σειρά αμερικανικών Πολιτειών οι νέοι, Ρεπουμπλικανοί κυβερνήτες και το «Σύμφωνο για το Ευρώ» που επέβαλε στην Ευρώπη η Αγκελα Μέρκελ αποτελούν τα πιο πρόσφατα κρούσματα.
Ωστόσο, οι νικητές της πρώτης πράξης αυτού του μονομερούς κοινωνικού πολέμου αρχίζουν να υφίστανται τις οδυνηρές επιπτώσεις της επιτυχίας τους. Στο οικονομικό επίπεδο, η εγχείρηση επέτυχε, πλην ο ασθενής απεβίωσε: Αντί να καθησυχάσει τις διεθνείς αγορές ομολόγων, η συμφωνία των Βρυξελλών για τον μόνιμο οργανισμό διάσωσης (ESM) έστειλε τα spreads στα ουράνια, καθώς ερμηνεύθηκε ως προεξόφληση μελλοντικών χρεοκοπιών. Η αιματηρή λιτότητα που επιβλήθηκε στις περιφερειακές χώρες της Ευρωζώνης (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία) στο όνομα της αποτροπής της πτώχευσης, στην πραγματικότητα έφερε την πτώχευση πιο κοντά, όπως αναγνωρίζει ακόμη και ένα κατ' εξοχήν νεοφιλελεύθερο έντυπο, σαν τον Economist κάτω από τον τίτλο «Χρεοκοπήσατε! Παραδεχτείτε το»!
Καθώς μετατρέπεται σε αιώνιο οικονομικό Σύνταγμα της Ευρώπης, η λιτότητα διαμορφώνει σταδιακά μια «άγρια» κοινωνική ατμόσφαιρα - και μάλιστα όχι μόνο στις κατ' εξοχήν δοκιμαζόμενες, περιφερειακές χώρες της Ευρωζώνης, αλλά και στις πυρηνικές χώρες, όπως έδειξε το απεργιακό κύμα στη Γαλλία ή και στις εκτός ευρώ, βόρειες χώρες, όπως μαρτυρά η χωρίς προηγούμενο, από την εποχή της Μάργκαρετ Θάτσερ, πορεία των συνδικάτων στη Βρετανία. Φαινόμενα ανυπακοής τύπου «Κερατέας» και «Δεν πληρώνω» εγγράφονται στην ημερήσια διάταξη.
Η ριζοσπαστικοποίηση της κοινωνικής συνείδησης αντανακλάται πολιτικά σε μια γενικευμένη τάση «εκλογικού λιντσαρίσματος των ελίτ», ενώ η «δημοσιονομική εξυγίανση» εξελίσσεται σε καρμανιόλα των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων: Ο Κάουεν στην Ιρλανδία και ο Σόκρατες στην Πορτογαλία, δύο μέχρι πρότινος «επιτυχημένοι» πρωθυπουργοί, κατέρρευσαν, ενώ ο Θαπατέρο παραιτήθηκε και πολλοί στην Ελλάδα δεν αισθάνονται και τόσο καλά. Οι Βρετανοί Φιλελεύθεροι εταίροι του Κάμερον έχουν χάσει τη μισή εκλογική τους δύναμη, ενώ οι Γερμανοί συνάδελφοί τους, το κατ' εξοχήν φιλικό προς τους επιχειρηματίες κόμμα της Γερμανίας, κινδυνεύουν να μείνουν εκτός Βουλής και ο ηγέτης τους Γκίντο Βέστερβελε εξαναγκάσθηκε σε παραίτηση από την κυβέρνηση συνασπισμού. Στην Ιρλανδία ενισχύεται σοβαρά το Σιν Φέιν, πολιτική πτέρυγα του IRA και στη Φινλανδία η ακροδεξιά. Οσο για τη Γαλλία, η αρχηγός του Εθνικού Μετώπου Μαρίν Λεπέν διεκδικεί σοβαρά να μπει στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών με σημαία την έξοδο από το ευρώ.
Υπό την πίεση των ακραίων κοινωνικών φαινομένων, αρχίζουν να κερδίζουν έδαφος εναλλακτικές αναζητήσεις για υπέρβαση της λιτότητας, καθώς η σταθεροποίηση των δημοσίων οικονομικών με αντίτιμο την αποσταθεροποίηση ολόκληρης της κοινωνίας δεν φαίνεται ούτε συνετή, ούτε εφικτή πολιτική. Στην Αμερική, οι Δημοκρατικοί πρωτοστατούν σε απεργίες ή και σε συμβολικές καταλήψεις δημοσίων κτιρίων Πολιτειών (βλ. Ουισκόνσιν) για να αποκρούσουν το αντισυνδικαλιστικό αμόκ των Ρεπουμπλικανών. Στην Ευρώπη, το παράδειγμα της «Αριστεράς» του Οσκαρ Λαφοντέν βρίσκει αντηχήσεις σε μερίδα του Εργατικού Κόμματος, υπό τη νέα ηγεσία του Εντ Μίλιμπαντ, που αναζητεί ένα είδος «επιστροφής στις ρίζες», απορρίπτοντας τον Τρίτο Δρόμο του Τόνι Μπλερ.
Από τη θεωρία στην πράξηΣ' αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα βλέπει κανείς να αναβιώνουν ορισμένες ξεχασμένες ιδέες του Τζον Μέιναρντ Κέινς, με πυρήνα τη χαλιναγώγηση του άγρια κερδοσκοπικού, χρηματιστικού κεφαλαίου και την αναδιανομή εισοδήματος. Ο Κρούγκμαν, ο Λορντόν, ο Φιτουσί, ο Γουλφ κι ο Στίγκλιτς είναι ορισμένες από τις πλέον προβεβλημένες φωνές που αναπτύσσουν, από τις στήλες μεγάλης επιρροής εφημερίδων (New York Times, Financial Times, Le Monde κ.ά.) ετερόδοξες απόψεις για την αντιμετώπιση της κρίσης: τόνωση της ενεργού ζήτησης με αυξημένες κρατικές δαπάνες, πολιτικές μαζικής απασχόλησης και ισχυρής, προοδευτικής φορολογίας, χαλιναγώγηση των χρηματιστικών ροών και ειδικά της αγοράς παραγώγων, μέτρα μείωσης των ανισορροπιών μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών, υποκατάσταση του δολαρίου από ένα νέο, παγκόσμιο νόμισμα - να ορισμένες από τις ιδέες που έχουν ήδη προταθεί.
Για την ώρα, η επιρροή παρόμοιων απόψεων είναι ισχυρότερη στο επίπεδο των ιδεολογικών ελίτ παρά των πολιτικών ηγεσιών. Τίποτα δεν δείχνει ότι η μονίμως επαγγελλόμενη αλλά ουδέποτε υλοποιούμενη νεκρανάσταση του Κέινς θα έχει αυτή τη φορά καλύτερη τύχη. Τα χρόνια του Ρούζβελτ και της παλιάς σοσιαλδημοκρατίας ήταν μια εποχή τεράτων, με το εργατικό κίνημα των μητροπόλεων και το αντίπαλο δέος του κομμουνισμού στο απόγειό τους. Σήμερα οι κοινωνικοί και πολιτικοί συσχετισμοί είναι πολύ διαφορετικοί, όπως είναι και η αντικειμενική πραγματικότητα της παγκόσμιας οικονομίας, στην εποχή των πολυεθνικών εταιρειών και του Ιντερνετ, που κάνει πολύ δυσκολότερο όχι μόνο τον σοσιαλισμό, αλλά και αυτόν τον κεϊνσιανισμό σε μία και μόνο χώρα. Από εδώ και το παράδοξο: Οσο περισσότερο δημοφιλής γίνεται ο Κέινς σε θεωρητικά συμπόσια και στήλες εφημερίδων, τόσο περισσότερο αχαλίνωτος επελαύνει ο θατσερισμός στην πραγματική πολιτική ζωή. Αλλωστε, όπως έλεγε κι ο Ηράκλειτος: Στο ίδιο ποτάμι δεν μπορείς να μπεις δυο φορές...
ενθαρρύνουν αναζητήσεις για υπέρβαση των πολιτικών λιτότητας
Το διαβόητο «Δόγμα του Σοκ», που περιγράφει με διεισδυτικό τρόπο στο ομώνυμο βιβλίο της η Ναόμι Κλάιν, εφαρμόζουν κατά γράμμα οι ιθύνοντες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, υποστηρίζει στο τελευταίο τεύχος της γαλλικής Le Monde Diplomatique ο οικονομολόγος Φρεντερίκ Λορντόν και προσθέτει: «Θα πίστευε κανείς ότι η στρατηγική αυτή ολοκληρώθηκε με τη χωρίς προηγούμενο λιτότητα στον δημόσιο τομέα, που υποτίθεται ότι θα απαντούσε στην κρίση του ιδιωτικού. Ωστόσο, η διαιώνιση της λιτότητας με το «Σύμφωνο για το Ευρώ» μάς παραπέμπει σε μια άλλη περιπλάνηση χωρίς ορατό τέλος. Μέχρι πού θα φτάσει αυτό το παράδοξο, να απαντούν δηλαδή στην κρίση του νεοφιλελευθερισμού με έναν ακόμη περισσότερο μανιακό νεοφιλελευθερισμό;»
Η αλήθεια είναι ότι η οικονομική ορθοδοξία της εποχής μας υπέστη ισχυρό κλονισμό μετά την κατάρρευση της LehmaBrothers, τον Σεπτέμβριο του 2008, που έφερε το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα στην «εντατική». Η πρώτη, ενστικτώδης αντίδραση των μεγάλων δυτικών κρατών επιβεβαίωσε τον αφορισμό του Ρίτσαρντ Νίξον κατά τον οποίο, σε συνθήκες κρίσης, «είμαστε όλοι κεϊνσιανοί»: τεράστιας κλίμακας παρεμβάσεις του κράτους στην οικονομία για τη διάσωση των απειλούμενων κολοσσών και την τόνωση της ανάπτυξης. Αυτός ο ανεστραμμένος «κεϊνσιανισμός για τους πλούσιους» έδωσε γρήγορα τη θέση του σε έναν ενισχυμένο νεοφιλελευθερισμό για τους φτωχούς, στο όνομα της δημοσιονομικής εξυγίανσης. Η δρακόντεια λιτότητα που προωθούν σε σειρά αμερικανικών Πολιτειών οι νέοι, Ρεπουμπλικανοί κυβερνήτες και το «Σύμφωνο για το Ευρώ» που επέβαλε στην Ευρώπη η Αγκελα Μέρκελ αποτελούν τα πιο πρόσφατα κρούσματα.
Ωστόσο, οι νικητές της πρώτης πράξης αυτού του μονομερούς κοινωνικού πολέμου αρχίζουν να υφίστανται τις οδυνηρές επιπτώσεις της επιτυχίας τους. Στο οικονομικό επίπεδο, η εγχείρηση επέτυχε, πλην ο ασθενής απεβίωσε: Αντί να καθησυχάσει τις διεθνείς αγορές ομολόγων, η συμφωνία των Βρυξελλών για τον μόνιμο οργανισμό διάσωσης (ESM) έστειλε τα spreads στα ουράνια, καθώς ερμηνεύθηκε ως προεξόφληση μελλοντικών χρεοκοπιών. Η αιματηρή λιτότητα που επιβλήθηκε στις περιφερειακές χώρες της Ευρωζώνης (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία) στο όνομα της αποτροπής της πτώχευσης, στην πραγματικότητα έφερε την πτώχευση πιο κοντά, όπως αναγνωρίζει ακόμη και ένα κατ' εξοχήν νεοφιλελεύθερο έντυπο, σαν τον Economist κάτω από τον τίτλο «Χρεοκοπήσατε! Παραδεχτείτε το»!
Καθώς μετατρέπεται σε αιώνιο οικονομικό Σύνταγμα της Ευρώπης, η λιτότητα διαμορφώνει σταδιακά μια «άγρια» κοινωνική ατμόσφαιρα - και μάλιστα όχι μόνο στις κατ' εξοχήν δοκιμαζόμενες, περιφερειακές χώρες της Ευρωζώνης, αλλά και στις πυρηνικές χώρες, όπως έδειξε το απεργιακό κύμα στη Γαλλία ή και στις εκτός ευρώ, βόρειες χώρες, όπως μαρτυρά η χωρίς προηγούμενο, από την εποχή της Μάργκαρετ Θάτσερ, πορεία των συνδικάτων στη Βρετανία. Φαινόμενα ανυπακοής τύπου «Κερατέας» και «Δεν πληρώνω» εγγράφονται στην ημερήσια διάταξη.
Η ριζοσπαστικοποίηση της κοινωνικής συνείδησης αντανακλάται πολιτικά σε μια γενικευμένη τάση «εκλογικού λιντσαρίσματος των ελίτ», ενώ η «δημοσιονομική εξυγίανση» εξελίσσεται σε καρμανιόλα των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων: Ο Κάουεν στην Ιρλανδία και ο Σόκρατες στην Πορτογαλία, δύο μέχρι πρότινος «επιτυχημένοι» πρωθυπουργοί, κατέρρευσαν, ενώ ο Θαπατέρο παραιτήθηκε και πολλοί στην Ελλάδα δεν αισθάνονται και τόσο καλά. Οι Βρετανοί Φιλελεύθεροι εταίροι του Κάμερον έχουν χάσει τη μισή εκλογική τους δύναμη, ενώ οι Γερμανοί συνάδελφοί τους, το κατ' εξοχήν φιλικό προς τους επιχειρηματίες κόμμα της Γερμανίας, κινδυνεύουν να μείνουν εκτός Βουλής και ο ηγέτης τους Γκίντο Βέστερβελε εξαναγκάσθηκε σε παραίτηση από την κυβέρνηση συνασπισμού. Στην Ιρλανδία ενισχύεται σοβαρά το Σιν Φέιν, πολιτική πτέρυγα του IRA και στη Φινλανδία η ακροδεξιά. Οσο για τη Γαλλία, η αρχηγός του Εθνικού Μετώπου Μαρίν Λεπέν διεκδικεί σοβαρά να μπει στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών με σημαία την έξοδο από το ευρώ.
Υπό την πίεση των ακραίων κοινωνικών φαινομένων, αρχίζουν να κερδίζουν έδαφος εναλλακτικές αναζητήσεις για υπέρβαση της λιτότητας, καθώς η σταθεροποίηση των δημοσίων οικονομικών με αντίτιμο την αποσταθεροποίηση ολόκληρης της κοινωνίας δεν φαίνεται ούτε συνετή, ούτε εφικτή πολιτική. Στην Αμερική, οι Δημοκρατικοί πρωτοστατούν σε απεργίες ή και σε συμβολικές καταλήψεις δημοσίων κτιρίων Πολιτειών (βλ. Ουισκόνσιν) για να αποκρούσουν το αντισυνδικαλιστικό αμόκ των Ρεπουμπλικανών. Στην Ευρώπη, το παράδειγμα της «Αριστεράς» του Οσκαρ Λαφοντέν βρίσκει αντηχήσεις σε μερίδα του Εργατικού Κόμματος, υπό τη νέα ηγεσία του Εντ Μίλιμπαντ, που αναζητεί ένα είδος «επιστροφής στις ρίζες», απορρίπτοντας τον Τρίτο Δρόμο του Τόνι Μπλερ.
Από τη θεωρία στην πράξηΣ' αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα βλέπει κανείς να αναβιώνουν ορισμένες ξεχασμένες ιδέες του Τζον Μέιναρντ Κέινς, με πυρήνα τη χαλιναγώγηση του άγρια κερδοσκοπικού, χρηματιστικού κεφαλαίου και την αναδιανομή εισοδήματος. Ο Κρούγκμαν, ο Λορντόν, ο Φιτουσί, ο Γουλφ κι ο Στίγκλιτς είναι ορισμένες από τις πλέον προβεβλημένες φωνές που αναπτύσσουν, από τις στήλες μεγάλης επιρροής εφημερίδων (New York Times, Financial Times, Le Monde κ.ά.) ετερόδοξες απόψεις για την αντιμετώπιση της κρίσης: τόνωση της ενεργού ζήτησης με αυξημένες κρατικές δαπάνες, πολιτικές μαζικής απασχόλησης και ισχυρής, προοδευτικής φορολογίας, χαλιναγώγηση των χρηματιστικών ροών και ειδικά της αγοράς παραγώγων, μέτρα μείωσης των ανισορροπιών μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών, υποκατάσταση του δολαρίου από ένα νέο, παγκόσμιο νόμισμα - να ορισμένες από τις ιδέες που έχουν ήδη προταθεί.
Για την ώρα, η επιρροή παρόμοιων απόψεων είναι ισχυρότερη στο επίπεδο των ιδεολογικών ελίτ παρά των πολιτικών ηγεσιών. Τίποτα δεν δείχνει ότι η μονίμως επαγγελλόμενη αλλά ουδέποτε υλοποιούμενη νεκρανάσταση του Κέινς θα έχει αυτή τη φορά καλύτερη τύχη. Τα χρόνια του Ρούζβελτ και της παλιάς σοσιαλδημοκρατίας ήταν μια εποχή τεράτων, με το εργατικό κίνημα των μητροπόλεων και το αντίπαλο δέος του κομμουνισμού στο απόγειό τους. Σήμερα οι κοινωνικοί και πολιτικοί συσχετισμοί είναι πολύ διαφορετικοί, όπως είναι και η αντικειμενική πραγματικότητα της παγκόσμιας οικονομίας, στην εποχή των πολυεθνικών εταιρειών και του Ιντερνετ, που κάνει πολύ δυσκολότερο όχι μόνο τον σοσιαλισμό, αλλά και αυτόν τον κεϊνσιανισμό σε μία και μόνο χώρα. Από εδώ και το παράδοξο: Οσο περισσότερο δημοφιλής γίνεται ο Κέινς σε θεωρητικά συμπόσια και στήλες εφημερίδων, τόσο περισσότερο αχαλίνωτος επελαύνει ο θατσερισμός στην πραγματική πολιτική ζωή. Αλλωστε, όπως έλεγε κι ο Ηράκλειτος: Στο ίδιο ποτάμι δεν μπορείς να μπεις δυο φορές...
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire