Οι Βλάχοι έχουν τη δική τους ιστορία

ΟΣΟΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΒΛΑΧΟΥΣ ΩΣ ΔΙΑΚΡΙΤΗ  ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΣΙΓΟΥΡΑ
ΕΧΟΥΝ ΑΚΟΥΣΕΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΜΑΔΙΚΟ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥΣ, ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ. ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ Σ΄ΑΥΤΟΥΣ ΟΜΩΣ ΜΕΝΟΥΝ ΑΝΑΠΑΝΤΗΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ, ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΣ

Γράφει ο Σταμάτης Μπέης*

Tην απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα καταφέρνει να παρουσιάσει στο ευρύ κοινό με σφαιρικό και γοητευτικό τρόπο ένας από τους πιο γνωστούς διεθνώς μελετητές τους, ο Τέντε Καλ, καθηγητής Ανθρωπογεωγραφίας και μόνιμος Ερευνητής Βαλκανιολογίας στην Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών. Στη μελέτη αυτή, που αποτελεί την πρώτη σύγχρονη επιστημονική προσέγγιση των Βλάχων που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, η αναζήτηση αποδεικνύεται συναρπαστική. Η εξαντλητική καταγραφή, χωριό προς χωριό, τραγούδι προς τραγούδι, χορό προς χορό, δημιουργεί μια σύνθετη και πολυεπίπεδη επιστημονική αφήγηση που φωτίζει από όλες τις απόψεις τη φυσιογνωμία, το παρελθόν και το παρόν του βλάχικου πληθυσμού.

Η μελέτη αυτή δεν αποτελεί μια ακόμα ιστορία των Βλάχων, γι΄ αυτό και αποφεύγει τη στείρα παράθεση ιστορικών γεγονότων. Αποτελεί περισσότερο μια περιγραφή των ιδιαίτερων πολιτισμικών στοιχείων και των σημαντικότερων γεγονότων που αντιστοιχούν στις φάσεις διαμόρφωσης της ταυτότητας των Βλάχων απαντώντας βήμα- βήμα στα διαδοχικά ερωτήματα των αναγνωστών.

Το πρώτο ερώτημα που αντιμετωπίζεται αφορά τις διευκρινίσεις σχετικά με την ταυτότητα της βλάχικης γλώσσας και τις σχέσεις της με άλλες γλώσσες. Η βλαχική αποτελεί ένα από τα σύγχρονα ιδιώματα της πάλαι ποτέ δημώδους λατινικής των Βαλκανίων. Από πολλούς- ειδικά από Ρουμάνους ερευνητέςθεωρήθηκε διάλεκτος της ρουμανικής, ενώ κατ΄ άλλους συνιστά αυτοτελή γλώσσα.

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται επίσης στα διαφορετικά ονόματα με τα οποία αυτοπροσδιορίζονται οι Βλάχοι και τα ονόματα που χρησιμοποιούν για να διαφοροποιηθούν αλλά και να ενταχθούν στους ελληνόφωνους πληθυσμούς που τους περιτριγυρίζουν. Οι λατινόφωνοι πληθυσμοί που μιλούν αυτή τη γλώσσα είναι γνωστοί ως Βλάχοι, στα ελληνικά και τις άλλες βαλκανικές γλώσσες, ενώ οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Αρμάνοι.

Μεγάλο ενδιαφέρον για τον αναγνώστη παρουσιάζει ο χάρτης κατανομής του βλάχικου στοιχείου στα τέλη του 20ού αιώνα. Πρόκειται για την πληρέστερη παρουσίαση των οικισμών όπου κατοικεί βλάχικος πληθυσμός, προϊόν πολύχρονης έρευνας του συγγραφέα, ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα αν λάβει κανείς υπόψη του τη διασπορά και τις διαδοχικές μετακινήσεις του βλάχικου στοιχείου. Στον χάρτη αυτό εντοπίζουμε το πιο πυκνό δίκτυο οικισμών (70 περίπου χωριά) στην οροσειρά της Πίνδου, στη μεγάλη περιοχή μεταξύ Ηπείρου, Μακεδονίας και Θεσσαλίας που αποτελεί την ιστορική κοιτίδα των Βλάχων, από τον ύστερο Μεσαίωνα, όταν πρωτοεμφανίζονται στην Ιστορία αλλά και τις υψηλές συγκεντρώσεις βλάχικου πληθυσμού στις γειτονικές χώρες. Μια ακόμα πρωτοτυπία αυτής της παρουσίασης, που δεν περιορίζεται στα ιστορικά δεδομένα, αποτελεί η προσέγγιση και καταγραφή της σημερινής κατάστασης των Βλάχων όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και τις άλλες χώρες όπου υπάρχουν βλάχικοι οικισμοί: την Αλβανία, την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, τη Βουλγαρία τη Ρουμανία και την Τουρκία. Ο συγγραφέας άλλωστε δεν αντιμετωπίζει το βλάχικο στοιχείο στα πλαίσια μόνο του ελληνικού κράτους, αλλά αποτυπώνει τη βαλκανική του διάσταση.

Στην Ελλάδα η βλάχικη γλώσσα, αν και θεωρείται υπό εξαφάνιση, εξακολουθεί να παραδίδεται σποραδικά από στόμα σε στόμα. Η βλάχικη συνείδηση δεν περνά αποκλειστικά μέσα από τη χρήση της βλάχικης γλώσσας, γι΄ αυτό και υπάρχουν δραστήρια μέλη βλάχικων συλλόγων που δεν γνωρίζουν βλάχικα. Η λέξη «Βλάχος» χρησιμοποιείται στα ελληνικά αλλά και σε άλλες βαλκανικές γλώσσες με μεγάλη ευκολία για τους ορεσίβιους βοσκούς αλλά και γενικότερα τους χωριάτες, τους κατοίκους της υπαίθρου που τους λείπει η καλλιέργεια. Πολλές φορές αυτή είναι η μοναδική γνωστή σημασία. Οι Βλάχοι ήταν για αιώνες γνωστοί στη Νοτιοανατολική Ευρώπη ως νομάδες ποιμένες αιγοπροβάτων που ζούσαν μακριά από τα αστικά κέντρα εντός μια πατριαρχικά δομημένης κοινωνίας. Στη συνέχεια, μετά τον 18ο αιώνα, διαπιστώνεται η δημιουργία ευημερούσας αστικής τάξης που συνέβαλε αποφασιστικά στη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Ως συνέπεια παλαιών κοινωνικών αντιθέσεων, η βλάχικη αυτοεικόνα παλινδρομεί μεταξύ του στερεοτύπου του «άξεστου χωρικού» και εκείνου του «εθνικού ευεργέτη και ήρωα», ενώ παραμένει ζητούμενο, ακόμα και σήμερα, η αποσύνδεση της λέξης Βλάχος από υποτιμητικές συνδηλώσεις.

Στην πολυδιάστατη αυτή μελέτη, έμφαση δίνεται στις προσπάθειες έκφρασης της βλάχικης γλώσσας είτε μέσω της γραπτής της μορφής, είτε μέσω της μουσικής και των τραγουδιών. Έτσι λοιπόν εξετάζονται οι πρώτες απόπειρες γραπτής απόδοσης της βλάχικης γλώσσας στα τέλη του 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου αιώνα. Ορισμένοι από τους πρώτους συγγραφείς που έγραψαν στη βλάχικη γλώσσα ενήργησαν για τον γλωσσικό εξελληνισμό, ενώ άλλοι ενθάρρυναν την αυτόνομη καλλιέργεια της βλαχικής. Μέχρι τις μέρες μας, παρά την ύπαρξη αρκετών γραπτών μνημείων, δεν έχει παγιοποιηθεί ενιαία γραπτή μορφή γλώσσας που να αποτελεί κοινό σημείο αναφοράς, ενώ δεν έχει διαμορφωθεί και ευρύ κοινό αναγνωστών.

*Ο Σταμάτης Μπέης είναι ερευνητής της Ακαδημίας Αθηνών

Πηγή: www.tanea.gr
Δημοσιεύθηκε στις 06/06/2009