Ιστορίες από βότσαλα και ψηφίδες

Μια πέτρα από τα μητρικά χέρια και ένα "παραλιακό" πορτρέτο με βότσαλα ήταν οι αφορμές για το ξεκίνημα του ταξιδιού. Ο Γιάννης Λουκιανός, από τους τελευταίους παραδοσιακούς τεχνίτες ψηφιδωτών και βοτσαλωτών, μιλά για την τέχνη του.

Πορτρέτο. Ο κ. Λουκιανός στην Ιο.

POZA ΚΡΑΜΕΡΗ
ΦΩTOΓΡAΦIEΣ:ΤΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
Ενα βοτσαλωτό πρέπει να είναι λίγο στραβό! Την πρώτη φορά που το άκουσα από έναν εργολάβο παραξενεύτηκα. Οταν έπιασα, όμως, το καλέμι και έστησα τα βότσαλα κατάλαβα. Το χέρι του τεχνίτη πρέπει να πηγαίνει εκεί που πηγαίνει η καρδιά του". Για τον κ. Λουκιανό τίποτα δεν είναι τυχαίο. Γεννημένος στην Ιο όπου τώραμένει τα καλοκαίρια, έφυγε σε ηλικία έντεκα ετών για την Αθήνα. "Τελείωσα το γυμνάσιο, έκανα κάποιες δουλειές και τη δεκαετία του '70 επέστρεψα στο νησί για να ανοίξω το Ιος Club. Ηταν η εποχή που οι χίπις είχαν βρει καταφύγιο από τα Μάταλα στον Μυλοπότα και τα πάρτι κρατούσαν μέχρι το πρωί". Οταν θυμάται αυτές τις μέρες του φαίνεται σαν να απέχουν έναν αιώνα. Για τον ίδιο, άλλωστε, όλα είναι ένα γαϊτανάκι από συγκυρίες.

"Μια ημέρα, η μητέρα μου, που δεν ενθουσιαζόταν εύκολα, μου έδειξε μια πέτρα. Τίποτα σπουδαίο αλλά είχε τέτοια ομορφιά που με μάγεψε. Πού να φανταστώ ότι θα οδηγούσε σε ένα ταξίδι που κρατάει 35 χρόνια. Την ίδια χρονιά πηγαίνω με μια φίλη στην Πελοπόννησο. Στη παραλία στήνω ένα πορτρέτο με βότσαλα που είχα μαζέψει. Οταν άρχισε να βραδιάζει φεύγουμε. Στο δρόμο καταλαβαίνουμε ότι είχαμε ξεχάσει κάποια πράγματα. Επιστρέφουμε. Γύρω από το πορτρέτο, που σιγά-σιγά παρέσυρε το κύμα, είχαν μαζευτεί τουρίστες και το θαύμαζαν. Εντυπωσιάστηκα. Δεν είχα καταλάβει τι ιδιαίτερο είχε. Τις επόμενες εβδομάδες, όμως, ένοιωθα ότι ήθελα να το ξαναφτιάξω". Πίσω στην Αθήνα, απέναντι από το σπίτι του, ήταν το εργαστήρι ενός τεχνίτη ψηφιδωτών. "Περνούσα κάθε μέρα αλλά δεν είχα πει ούτε καλημέρα. Πήρα το θάρρος, κάθισα δίπλα του και άρχισα να παρατηρώ τα πάντα. Αυτή ήταν η βελόνα που κάποια επιδέξια κεντήστρα με ξαναέδεσε με τη γη".
Ταλέντο και τέχνη
Το 1985, λοιπόν, αποφασίζει να τα αφήσει όλα και να επικεντρωθεί στο ψηφιδωτό. Παίρνει μαθήματα σχεδίου, κάνει τα πρώτα έργα και τα επόμενα χρόνια, τυπώνει ο ίδιος τα βιβλία του "Η τέχνη του ψηφιδωτού και η τεχνική του" και "Το σπίτι με τα ψηφιδωτά στην Ιο".
"Ηταν μια εποχή που ταξίδευα συνέχεια μελετώντας ψηφιδωτά απ' όλη την Ελλάδα". Σε αυτά τα ταξίδια ανακαλύπτει και την τέχνη του βοτσαλωτού. "Μια παράδοση που αναπτύχθηκε αρχές του 19ου αιώνα σε Χίο, Ρόδο και Σπέτσες από λαϊκούς τεχνίτες που αναγέννησαν την τεχνοτροπία των αρχαίων Ελλήνων". Βάζει στόχο να καταγράψει τις διαφορετικές σχολές αποτυπώνοντας σχέδια και φωτογραφίζοντας τα εναπομείναντα βοτσαλωτά για τις εκδόσεις του "Βοτσαλωτές αυλές των Κυκλάδων και του Αιγαίου".

Εργο. Βοτσαλωτό στο θέατρο του συγκροτήματος FarOut στο νησί της Ιου.

"Οταν πρωτοπήγα στη Μητρόπολη Σύρου εντυπωσιάστηκα από το βοτσαλωτό της αυλής. Οι ρίζες των δέντρων είχαν πετάξει έξω τα βότσαλα αλλά ήταν ένα αριστούργημα λαϊκής παράδοσης". Ετσι, ξεκινά το δύσκολο έργο της αποκατάστασης σε Σύρο, Μήλο και Τήνο, συγκεντρώνοντας υλικό για την επόμενη εργασία του, "Η τέχνη της συντήρησης και αποκατάστασης βοτσαλωτών δαπέδων". "Είναι απίστευτη η ποικιλία των μοτίβων (εμβλημάτων στη γλώσσα των τεχνιτών). Δελφίνια, αρχαίοι ήρωες, ο Ηρακλής με περικεφαλαία Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η Μπουμπουλίνα είχε δώσει μεγάλο μέρος της περιουσίας της για την κατασκευή της αυλής στο σπίτι της. Και, παρόλο που στις Κυκλάδες δεν υπάρχει παράδοση αντίστοιχη με αυτή της Ρόδου και της Χίου, μπορεί να δει κανείς εξαιρετικά δείγματα σε αρχοντικά στη Σύρο".

Φύση. Δέντρα με βότσαλα, κεραμικές ψη-φίδες και γυαλιά από σπασμένα μπουκάλια.

Τελευταία ταξιδεύει σε όλα τα νησιά αναλαμβάνοντας βοτσαλωτά σε δικά του σχέδια. "Στο ψηφιδωτό ο τεχνίτης μπορεί να φτιάξει το έργο στο εργαστήριο. Στο βοτσαλωτό πρέπει να δουλεύεις στη γη χωρίς περιθώριο λάθους. Τα βότσαλα μαζεύονται ένα ένα με το χέρι. Για κάθε τετραγωνικό χρειάζονται τρεις τενεκέδες. Τοποθετούνται στους θύλακες μέσα στο τσιμεντοκονίαμα για να διατηρούνται στη θέση τους. Οσο πιο πολύ πατηθεί η επιφάνεια τόσο πιο λεία γίνεται αντανακλώντας το φως του ήλιου".

Εξώφυλλο. Από το βιβλίο του «Η τέχνη του ψηφιδωτού και η τεχνική του».

Επισκέπτες που βλέπουν έργα του στα νησιά εντυπωσιάζονται και ζητούν παραγγελίες. "Υπάρχει ενδιαφέρον από Βρετανία, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία". Ο ίδιος αρκείται να χαϊδεύει τις πέτρες σχεδιάζοντας το επόμενο έργο. "Οταν ξεκίνησα την αποκατάσταση της αυλής στην Αγία Τριάδα στον Κάμπο Τήνου ήρθε ένας γέροντας κρυφά να μου πει ότι φυλούσε μία μία τις πέτρες που πετούσε έξω το χώμα τόσα χρόνια. Τότε κατάλαβα τον στίχο του Παλαμά: "μια αρχαία ψυχή ζει μέσα μας αθέλητα κρυμμένη".


Πηγή: www.ethnos.gr
Δημοσιεύτηκε στις 14/11/2011