Ελλάδα-Κύπρος, Νέες Κοινωνικές Δομές

                                                           

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

 Ιστορικά γνωρίζουμε ότι όλες οι μεγάλες κρίσεις, κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές, προύν καλοαναδιοργάνωση των κοινωνικών δομών και ο κοινωνικός σχηματισμός στο σύνολο του ανασυντίθεται. Συνήθως νέες κοινωνικές ομάδες εμφανίζονται ενώ κάποιες από τις υπάρχουσες είτε εξαφανίζονται σταδιακά, είτε υποχωρούν και χάνουν μέρος της επιρροής  και της εξουσίας που ασκούσαν. Η ανασύνθεση ενός κοινωνικού σχηματισμού δεν γίνεται βέβαια από τη μια μέρα στην άλλη. Ούτε και οι νέες κοινωνικές τάξεις εμφανίζονται από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε και οι παλιές εξαφανίζονται άμεσα. Πρόκειται για μια κοινωνική διεργασία που συντελείται σε μεγάλο μήκος χρόνου  και που δεν είναι πάντα άμεσα αντιληπτή.

Η πρόσφατη κρίση στην Ελλάδα και στην Κύπρο, κρίση οικονομική αλλά και πολιτική, κρίση επίσης πολιτισμική, αφήνει ήδη εμφανή τα ίχνη της τόσο στις ελλαδικές κοινωνικές δομές, όσο και στις αντίστοιχες κυπριακές. Στην Ελλάδα επανασυντίθεται ήδη το πολιτικό σύστημα για να εκφράσει την νέα κοινωνική πραγματικότητα  ενώ στην Κύπρο οι πολιτικές δομές επιδεικνύουν περισσότερη αντοχή. Πίσω από την ανασύνθεση των πολιτικών δομών πραγματοποιείται φυσικά και η ανασύνθεση των κοινωνικών ομάδων και εμφανίζεται η νέα ταξική διάρθρωση τους.  Διαμορφώνονται έτσι  νέες κοινωνικές δομές και μια νέα κοινωνική δυναμική.

Αν και είναι ήδη πολύ νωρίς για να μελετήσει κανείς εμπειρικά τις αλλαγές στον ελλαδικό και τον κυπριακό κοινωνικό σχηματισμό, εντούτοις υπάρχουν σαφή τα ίχνη μιας νέας κοινωνικής δυναμικής σε βάρος κάποιων κοινωνικών ομάδων και προς όφελος κάποιων άλλων. Καθώς οι  αλλαγές σε ένα κοινωνικό σχηματισμό είναι κατά κανόνα μακροχρόνιες το μόνο που μπορούμε να κάνουμε για την ώρα είναι κάποιες  πρώτες παρατηρήσεις. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις παρατηρείται υποχώρηση των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων λόγω της ανεργίας και της πτώσης της αγοραστικής τους δύναμης. Στα στρώματα αυτά συμπεριλαμβάνονται χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι, ηλικιωμένοι συνταξιούχοι, άνεργοι νέοι, μικροαστοί και άλλοι που σταδιακά περιθωριοποιούνται. Πρόκειται για μεγάλες μάζες που είναι ευάλωτες και με περιορισμένη επιρροή στο πολιτικό σύστημα.

Σημαντική φαίνεται επίσης να είναι η συρρίκνωση των μεσαίων στρωμάτων τα οποία στην ύστερη καπιταλιστική ανάπτυξη αποτελούν την ραχοκοκαλιά των κοινωνικών σχηματισμών των ανεπτυγμένων χωρών. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο γίνεται λόγος από κάποιους για καταστροφή της μεσαίας αυτής τάξης. Αν και πρόκειται  ίσως για υπερβολή, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πτωχοποίηση των μεσαίων στρωμάτων είναι μια πραγματικότητα που ανησυχεί περισσότερο το πολιτικό σύστημα καθώς επιδρά δραματικά στη διαμόρφωση των κοινωνικών δομών. Μεταπολεμικά η αύξηση αυτών των στρωμάτων σταθεροποίησε τους κοινωνικούς σχηματισμούς αφού δημιούργησε κοινωνικές ομάδες με σημαντικό εισόδημα και περιόρισε τα φτωχότερα προλεταριακά στρώματα.

Στο επίπεδο της άρχουσας τάξης υπάρχει επίσης μεγάλη κινητικότητα. Το μεγάλο παιχνίδι φαίνεται να παίζεται στο επίπεδο του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου για τον έλεγχο του οποίου διεξάγεται μεγάλη μάχη. Στην Ελλάδα με την καταλήστεψη των εκεί παραρτημάτων των κυπριακών τραπεζών  και με τις παρεμβάσεις της Τράπεζας της Ελλάδας δημιουργούνται νέες ισορροπίες. Το Βερολίνο στήριξε το ελλαδικό τραπεζικό σύστημα αφού μια κατάρρευση του θα είχε συνέπειες και για την ίδια την Γερμανία. Στην Κύπρο, εξ αιτίας και του «κουρέματος», η κατάσταση είναι ρευστή. Μένει  να φανεί αν η παλιά κυπριακή αστική τάξη των τζακιών που έλεγχε ττο κυπριακό τραπεζικό σύστημα για περισσότερο από ένα αιώνα, έχει χάσει οριστικά το παιχνίδι και ο έλεγχος περνά στο ξένο κεφάλαιο με διαμεσολαβητές τα μεγάλα δικηγορικά γραφεία, συμπεριλαμβανομένου και αυτού του προέδρου Αναστασιάδη, καθώς και τα μεγάλα λογιστικά γραφεία. Η μόνη αντίδραση που παρουσιάζεται για την ώρα είναι αυτή της κυπριακής εκκλησίας που χάνει τον έλεγχο της Ελληνικής Τράπεζας και την ισχυρή θέση που κατείχε στην Τράπεζα Κύπρου. Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου φαίνεται νακαταβάλλει προσπάθειες να συσπειρώσει τα παλιά τζάκια της αστικής τάξης προκειμένου να έχουν μια ισχυρή παρουσία στην Τράπεζα Κύπρου που φαίνεται να είναι το μήλον της έριδος ανάμεσα στις διάφορες ομάδες της. Διότι όλοι γνωρίζουν πως το διακύβευμα είναι μεγάλο για την μελλοντική πρωτοκαθεδρία στους κόλπους της άρχουσας τάξης.

Τέλος σημαντικό ρόλο στην ανασύνθεση τόσο του ελλαδικού όσο και του  κυπριακού κοινωνικού σχηματισμού θα διαδραματίσουν και τα μεγάλα κεφάλαια που οι μεταπράτες αστοί έχουν φυγαδεύσει στο εξωτερικό και που κατά πάσαν πιθανότητα θα επαναπατρίσουν στην κατάλληλη στιγμή για να τα τοποθετήσουν σε τομείς κλειδιά της ελλαδικής και κυπριακής οικονομίας.

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com