Αρχαιολογία - Αμφίπολη - Ποιον προστάτευαν οι Σφίγγες και οι Καρυάτιδες

Οι αρχαιολογικοί κύκλοι διαπιστώνουν πως οι ημιανάγλυφες αυτές Καρυάτιδες είναι αρχαϊστικές, δηλαδή μιμούνται τις αρχαϊκές, μια τάση που παρατηρείται στα τέλη του 2ου αι. π.Χ.

Της Νινέττας ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

Καρυάτιδες στον τάφο της Αμφίπολης; Μέχρι τώρα ξέραμε τις Καρυάτιδες (Κόρες από τις Καρυές της Σπάρτης) της Κλασικής Εποχής, που στηρίζουν την πρόσταση του Ερεχθείου (421-415 π.Χ.) αντί για κίονες. Υπάρχουν και οι άλλες Καρυάτιδες στο Θησαυροφυλάκειο των Σιφναίων στους Δελφούς, οι οποίες είναι Αρχαϊκής Εποχής (525 π.Χ.).

Δύο Καρυάτιδες από μάρμαρο Θάσου κοσμούν τον πεσσό πάνω από τη θύρα του νεκρικού θαλάμου, που παραμένει κλειστή από δεύτερο σφραγιστικό τοίχο  Εξαιρετική είναι επίσης και η Καρυάτιδα που στήριζε τη στέγη των μικρών Προπυλαίων της Ελευσίνας, η οποία φέρει πάνω στο κεφάλι της μια «κίστη», δηλαδή ένα ιερό κιβώτιο διακοσμημένο με σύμβολα της ελευσινιακής λατρείας (παπαρούνες, ροζέτες, στάχυα), όπως αυτό που φέρουν πάνω στα κεφάλια τους και οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης. Πρέπει να πούμε ότι Καρυάτιδες στην αρχιτεκτονική ονομάζονται οι ολόγλυφες ή ανάγλυφες Κόρες που στηρίζουν και διακοσμούν πύλες, προσόψεις, γείσα, ζωφόρους, σκεπές κ.ά. Απαντώνται στην αρχαία αρχιτεκτονική σε μνημεία ιωνικού ρυθμού, όπως είναι και αυτό της Αμφίπολης. Στο δωρικό ρυθμό προτιμούσαν να τοποθετούν ανδρικά γεροδεμένα κορμιά.
Καρυάτιδες σε ταφικό μνημείο στον ελλαδικό χώρο, και μάλιστα σε μακεδονικό τάφο, δεν έχουν ξαναδεί οι αρχαιολόγοι. Από αυτή την άποψη είναι μοναδικές. Παρόμοιες όμως Καρυάτιδες έχουν βρεθεί στο θρακικό τάφο Sveshtari, 2,5 χλμ. από το ομώνυμο χωριό στα βόρεια της Βουλγαρίας. Ο τάφος αυτός θεωρήθηκε σπάνιο δείγμα του πολιτισμού των Γετών, ενός θρακικού φύλου που είχε επαφές με τον ελληνιστικό κόσμο, γι' αυτό ανακηρύχθηκε το 1985 μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Πρόκειται για βασιλικό τάφο (3ου αι. π.Χ.) πιθανόν του Γέτη βασιλιά Δρομιχαίτη.

Με γλυκό πρόσωπο αποδίδονται, όπως ήταν και οι αρχαϊκές Καρυάτιδες Δεν πρέπει ωστόσο να λησμονούμε ότι στην περιοχή, αρχικά στα δυτικά του Στρυμόνα, κατοικούσαν οι Οδομάντες ή Οδόμαντες ή Οδομαντοί, ένας αρχαίος θρακικός λαός, οι οποίοι αργότερα εξαπλώθηκαν ώς το Παγγαίο όρος, εκμεταλλευόμενοι τα χρυσωρυχεία μαζί με τους Πίερες και τους Σάτρες, στην περιοχή που ονομαζόταν Οδομαντίδα ή Οδομαντική. Ο βασιλιάς των Οδομάντων Πόλλης, όταν ο Αθηναίος στρατηγός Κλέων εκστράτευσε στη Θράκη (422 π.Χ.) ήταν πρόθυμος να ενισχύσει το αθηναϊκό στράτευμα με πολλούς μισθοφόρους. Ομως αργότερα περιήλθαν κι αυτοί στο κράτος του Φιλίππου του Β'.
Η αρχαιολογική ομάδα της Αμφίπολης δεν φαίνεται να κάνει προς το παρόν συσχετισμούς ή να δίνει ερμηνείες. Ωστόσο, αρχαιολογικοί κύκλοι διαπιστώνουν πως οι ημιανάγλυφες αυτές Καρυάτιδες είναι αρχαϊστικές, δηλαδή μιμούνται τις αρχαϊκές, μια τάση που παρατηρείται στα τέλη του 2ου αι. π.Χ. Πάντως το 168 π.Χ. η Μακεδονία κατελήφθη από τους Ρωμαίους.

Ρόδακας στην ψευδοροφή του Δωματίου Β' Και τώρα, σχετικά με το «ημερολόγιο» της ανασκαφής, το υπουργείο Πολιτισμού μάς ενημέρωσε χθες Κυριακή μεσημέρι ότι την περασμένη Πέμπτη (4/9) έγινε ευρεία σύσκεψη επιτόπου υπό τη γ.γ. του ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη για να εκτιμηθούν τα μέτρα προστασίας του μνημείου, μετά και την καταρρακτώδη βροχή του προηγούμενου 24ώρου, «τα οποία και κρίθηκαν απολύτως ικανοποιητικά». Βέβαια, συνεχίστηκαν οι υποστηλώσεις και αντιστηρίξεις στο εσωτερικό του μνημείου, που θυμίζουμε πως έχει έναν προθάλαμο (το δωμάτιο Α) και δύο νεκρικούς θαλάμους (δωμάτιο Β και Γ). Την Παρασκευή (5/9), όπως λένε, βγήκαν τα χώματα πίσω από τον τοίχο που χωρίζει το δωμάτιο Α και Β, δηλαδή από το εσωτερικό των νεκρικών χώρων «προκειμένου να εξισορροπηθούν οι γεωστατικές ωθήσεις των γαιών μεταξύ των δύο χώρων. Με την αφαίρεση των χωμάτων αποκαλύφθηκε, σε απόσταση 2 περίπου μέτρων από τη θόλο και 4,5 μέτρων περίπου από το δάπεδο, μαρμάρινη ορθογώνια πλάκα, μήκους 4,2 μ., πλάτους 1 μ. και πάχους 0,21 μ. σε άριστη κατάσταση».
Η μαρμάρινη αυτή πλάκα αποτελούσε την ψευδοροφή του δωματίου Β (βρίσκεται κάτω από τον θόλο του τάφου) και δεν σώζεται ολόκληρη. Εχει εν μέρει καταρρεύσει από το παρελθόν, πιθανόν από κάποιο φυσικό φαινόμενο (π.χ. σεισμό). Πάντως θα πρέπει να φανταστούμε την ψευδοροφή όλη ζωγραφισμένη με γαλάζιο, κόκκινο και κίτρινο χρώμα. Αναπαριστώνται φατνώματα με ένα ρόδακα στο κέντρο. Ο ρόδακας είναι διαχρονικό σύμβολο και φυλακτό από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα. Ρόδακες κοσμούσαν οροφές ιερών, όπως της Αφροδίτης, Ασκληπιείων, τοιχογραφίες σπιτιών αρχόντων κ.λπ.

 

Μόνο στο θρακικό τάφο Sveshtari της Βουλγαρίας έχουν βρεθεί Καρυάτιδες Στη συνέχεια, το υπουργείο μάς πληροφορεί πως το Σάββατο (λησμόνησε να μας πει και την ώρα, πριν από την ομιλία του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ ή μετά;) έγινε η αφαίρεση των αμμωδών χωμάτων από το Δωμάτιο Α εμπρός από τον τοίχο της εισόδου για τα ενδότερα του τάφου, όπου και αποκαλύφθηκαν οι δύο ημιανάγλυφες Καρυάτιδες. Ηταν κάτω από το επιστύλιο, τμήμα του οποίου είχε βρεθεί σπασμένο. Το υποστύλωσαν και έτσι προχώρησαν πιο κάτω, για να αποκαλύψουν τις μαρμάρινες παραστάδες. Ανάμεσα σε αυτές, στον πεσσό βρέθηκαν «δύο εξαιρετικής τέχνης Καρυάτιδες, από μάρμαρο Θάσου, όπως είναι ο περίβολος του λόφου Καστά και οι Σφίγγες». Το πρόσωπο της μίας Καρυάτιδας σώζεται σχεδόν ακέραιο, ενώ της άλλης λείπει, που σημαίνει ότι το μνημείο έτυχε βανδαλισμού στα αρχαία χρόνια.

Οι Κόρες έχουν πλούσια κόμμωση που καλύπτει τους ώμους τους. Φορούν σκουλαρίκια (ενώτια) και χειριδωτό χιτώνα. Το δεξί χέρι της μιας και το αριστερό της άλλης ήταν προτεταμένα, ώστε με την κίνησή τους να αποτρέπουν συμβολικά εκείνους οι οποίοι θα επιχειρούσαν την είσοδο στον τάφο και ήταν ένθετα, όπως ήταν οι κεφαλές και τα φτερά των Σφιγγών. Στις μορφές τους σώζονται ίχνη κόκκινου και μπλε χρώματος. Τμήμα παλάμης και θραύσματα από τα δάκτυλά τους βρέθηκαν μέσα στα χώματα. Οι ανασκαφείς εκτιμούν πως ο στολισμός της δεύτερης αυτής εισόδου στον τάφο με τις Καρυάτιδες «αποτελεί σημαντικό εύρημα, το οποίο συνηγορεί στην άποψη ότι πρόκειται για εξέχον μνημείο, ιδιαίτερης σπουδαιότητας». Τα γλυπτά αυτά βρίσκονται πάνω από την είσοδο του τάφου, που αναμένεται να είναι επιβλητική μαρμάρινη. Αυτή την είσοδο καλύπτει κι άλλος τοίχος σφράγισης από πωρόλιθους (πλάτους 4,5 μ.), όπως αυτός που ήταν στην πρόσοψη του μνημείου. «Είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό της προσπάθειας των κατασκευαστών για την αποτροπή εισόδου στο μνημείο», αναφέρουν.
Αν τελικά κατάφεραν με τον δεύτερο αυτό τοίχο να αποτρέψουν τους τυμβωρύχους, θα το μάθουμε όταν μπουν και στο δωμάτιο Γ, που είναι επίσης γεμάτο χώμα, και δεν έχει αρκετό οξυγόνο. Αν διοχετεύσουν οξυγόνο για να αρχίσει η επέμβαση ίσως προκληθεί βλάβη στις τοιχογραφίες που ενδεχομένως είναι ωραιότερες από εκείνες που έχουν ώς τώρα αποκαλυφθεί.

Οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης φέρουν «κίστη» στο κεφάλι, όπως η περίφημη Καρυάτιδα που στήριζε τη στέγη των μικρών Προπυλαίων της Ελευσίνας



Πηγή: Ελευθεροτυπία
Δημοσιεύτηκε στις 08/09/2014