Από την επιστήμη στην κοινωνία των αυτομάτων
Ενώ κάθε αυτόματο είναι μια
ειδική κατηγορία μηχανής, κάθε μηχανή δεν είναι ένα αυτόματο. Μόνο αν
επαναπροσδιορίσουμε την έννοια «μηχανή» μπορούμε να κατανοήσουμε την
ιδιαιτερότητα των νέων υβριδικών μηχανών, ταυτόχρονα βιολογικών και
υπολογιστικών
Ο δρόμος που οδηγεί
από τον Homo Sapiens στον Homo Cyborg, δηλαδή από τους δήθεν
περιορισμένους βιολογικά ανθρώπους τού χθες στα υποτίθεται ελεύθερα
βιοκυβερνητικά πλάσματα του αύριο, φαίνεται στρωμένος με «ψηφιακά»
ροδοπέταλα. Είναι όμως έτσι; Η ζωή στον νέο βιοκυβερνητικό κόσμο που
ανατέλλει αποδεικνύεται εξίσου -αν όχι πολύ περισσότερο- επικίνδυνη και
απειλητική με τον γνωστό μας κόσμο.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν αποτελεί απειλή για την ανθρώπινη. Αντίθετα, η νέα βιοκυβερνητική τεχνολογία όταν εισβάλει ανεξέλεγκτα στο σώμα και τον εγκέφαλό μας ενδέχεται να τα «μολύνει» ανεπανόρθωτα· καταστρέφοντας τόσο τις βιολογικές όσο και τις πολιτικές μας ελευθερίες.
Εξετάζοντας τις τελευταίες εξελίξεις και τις εφαρμογές της βιοκυβερνητικής επανάστασης θα μπορούσε, άραγε, κανείς να προβλέψει πόσο αισιόδοξες ή δυσοίωνες θα είναι οι συνέπειές της για την ανθρώπινη ζωή; Και η διαφαινόμενη μετεξέλιξή μας σε υβριδικά βιοκυβερνητικά πλάσματα αποτελεί τη μόνη δυνατή λύση για να επιβιώσουμε σ’ έναν οικολογικά κατεστραμμένο και αφιλόξενο πλανήτη;
Σύμφωνα με τον σημασιολογικό ορισμό, «αυτόματον» θεωρείται ό,τι κινείται από μόνο του («αφ’ εαυτού ενεργούν ή κινούμενον», κατά το λεξικό Liddell-Scott). Ειδικότερα, στην κατηγορία των αυτομάτων εντάσσεται κάθε τέχνημα ή μηχανή που μπορεί από μόνη της να εκτελεί κάποιες τυπικά ανθρώπινες ή ζωικές εργασίες. Αν και κλασικός, αυτός ο ορισμός των αυτομάτων θεωρείται στην εποχή μας μάλλον ασαφής.
Σήμερα, αντίθετα, περιγράφουμε ως αυτόματο την ειδικού τύπου μηχανή (πραγματική ή δυνητική) η οποία χάρη στην ύπαρξη ενός ενσωματωμένου προγράμματος μπορεί:
1. Να εκτελεί ορισμένες ανθρώπινες ή ζωικές σωματικές λειτουργίες (κινητικές, αισθητηριακές, κ.ο.κ.)· στην περίπτωση αυτή μιλάμε συνήθως για «ρομπότ».
2. Να προσομοιώνει μηχανικά, δηλαδή να αναπαράγει μέσω προγραμμάτων, κάποιες περίπλοκες συμπεριφορές ή ανώτερες νοητικές λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου (μαθηματικούς υπολογισμούς, ομιλία, έλλογα συμπεράσματα, κ.ο.κ. ), οπότε μιλάμε για «ηλεκτρονικούς υπολογιστές».
Πάντως, η μέχρι σήμερα επικρατούσα διάκριση των αυτόματων μηχανών σε «ηλίθια ρομπότ» και «ευφυείς υπολογιστές» είναι μάλλον παραπλανητική, αφού κάθε λειτουργία των ρομπότ βασίζεται σε κάποιο υπολογιστικό πρόγραμμα.
Ακολουθώντας την εξέλιξη των μηχανών κατά τους νεότερους χρόνους και την προοδευτική επικράτηση της αυτοματοποίησης σε κάθε παραγωγική διαδικασία, θα πρέπει να σταθούμε στην αποφασιστική τεχνολογική καμπή που σημειώνεται στη Δύση μετά το 1769. Τη χρονιά αυτή κατατίθενται στο γραφείο ευρεσιτεχνιών της Αγγλίας τα σχέδια της ατμομηχανής του Σκοτσέζου Τζέιμς Βατ (James Watt) και της κλωστικής μηχανής του Ρίτσαρντ Αρκραϊτ (Richard Arkwright), δύο εφευρέσεις «μηχανών» που σηματοδοτούν την απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης.
Πέντε χρόνια μετά καταγράφεται στα χρονικά της εποχής ένα άλλο μεγάλης ιστορικής σημασίας τεχνολογικό γεγονός, το οποίο όμως εκείνη την εποχή θεωρήθηκε αδίκως «επουσιώδες»: το 1774 ο ιδιοφυής Ελβετός ωρολογοποιός-μηχανοποιός Πιερ Ζακέ-Ντροζ (Jaquet-Droz) παρουσιάζει τρία εντυπωσιακά αυτόματα με ανθρώπινη μορφή (ανδροειδή αυτόματα): μία μουσικό, ένα παιδί-σχεδιαστή και ένα παιδί-γραφέα.
Τα τρία εντυπωσιακά αυτόματα ήταν το προϊόν και συνάμα το αποκορύφωμα μιας μακράς παράδοσης μηχανοποιίας. Η μουσικός μπορούσε να εκτελεί σε πληκτροφόρο όργανο πέντε δημοφιλή τότε μουσικά κομμάτια, αλλά και να αναπνέει, να κουνά το κεφάλι της και να υποκλίνεται με χάρη. Ο γραφιάς ήταν ακόμη πιο περίπλοκος, από μηχανολογικής απόψεως: βουτούσε τη φτερωτή πένα στο μελανοδοχείο, άπλωνε με το αριστερό χέρι το χαρτί και έγραφε καλλιγραφικά μικρές προτάσεις, αφήνοντας τα αναγκαία κενά ανάμεσα στις λέξεις (βλ. φωτ.). Το τρίτο «παιχνιδάκι», ο σχεδιαστής, ζωγράφιζε με μολύβι τις προσωπογραφίες τριών βασιλέων (του Λουδοβίκου ΙΔ΄, του Γεωργίου Γ΄ και της βασίλισσας Καρλόττα), ενός παιδιού και ενός σκύλου, ενώ στο τέλος με ένα φύσημα έδιωχνε από το χαρτί τη λεπτή σκόνη που άφηνε το μολύβι.
Γεννημένα από την ενσωμάτωση ενός κρυμμένου ωρολογιακού μηχανισμού στο εσωτερικό μιας κούκλας, αυτά τα «αυτόματα-παιχνίδια» αποτελούν την υλοποίηση των πιο προηγμένων μηχανολογικά γνώσεων της εποχής, ενώ ταυτόχρονα προαγγέλλουν τη δυνατότητα χρήσης των νέων αυτόματων μηχανών στη βιομηχανία και πολύ αργότερα στη Ρομποτική.
Ομως τα υπέροχα ανδροειδή αυτόματα του 17ου αιώνα, ενώ μπορούσαν να εκτελούν τις αυστηρά προκαθορισμένες κινήσεις τους, δεν ήταν σε θέση να αναδρούν διορθωτικά στις λειτουργίες τους αν κάτι πήγαινε στραβά.
Μόνο μετά την εισαγωγή των ηλεκτρονικών μηχανισμών έγινε εφικτή η κατασκευή πραγματικά «έξυπνων» μηχανών, δηλαδή ικανών να ελέγχουν τη λειτουργία τους αυτομάτως και κυρίως με τρόπο αναδραστικό.
Χάρη σε αυτήν την ικανότητά τους για ανάδραση (feedback), οι ολοένα και πιο σύνθετες ηλεκτρονικές μηχανές θα προικιστούν σταδιακά από τους σχεδιαστές με κάποιες επιπλέον βιολογικές ικανότητες: να «αισθάνονται», να «θυμούνται» και να «επικοινωνούν». Να καταγράφουν, δηλαδή, στη μνήμη τους και να ανταλλάσσουν μεταξύ τους ορισμένες αυστηρά προκαθορισμένες πληροφορίες.
Το 1948, ο ιδιοφυής μαθηματικός Νόρμπερτ Βίνερ (Ν. Wiener) θα εκδώσει το περίφημο βιβλίο του «Cybernetics» (Κυβερνητική). Στις σελίδες αυτού του κλασικού επιστημονικού συγγράμματος -που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδ. Καστανιώτη- εκθέτει και κυρίως θεμελιώνει με μαθηματικά επιχειρήματα τις προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση μιας ολότελα νέας επιστήμης, της Κυβερνητικής, η οποία επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στον «έλεγχο και την επικοινωνία στα ζώα και στις μηχανές», όπως δηλώνεται απερίφραστα στον υπότιτλο του βιβλίου.
Αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η θεωρητική ανάπτυξη των πρωτοποριακών ιδεών του Βίνερ και η «μετάφρασή» τους σε τεχνολογία οδήγησαν στη γένεση της Ρομποτικής. Ενώ οι ίδιες ιδέες όταν συνδυάστηκαν με την υπολογιστική προσέγγιση του Αλαν Τιούρινγκ οδήγησαν στην Τεχνητή Νοημοσύνη.
Χάρη σ’ αυτές τις δύο νέες πανίσχυρες τεχνοεπιστήμες, η ανθρωπότητα θα αρχίσει να ικανοποιεί τα πιο τρελά τεχνολογικά της όνειρα ή εφιάλτες, ανάλογα με τη σκοπιά που το βλέπει κανείς. Ετσι φτάσαμε να θεωρείται σήμερα απολύτως εφικτή η δυνατότητα δημιουργίας χιμαιρικών βιοκυβερνητικών οργανισμών, των περίφημων «Cyborgs».
Πρόκειται για ζωντανά πλάσματα, των ανθρώπων μη εξαιρουμένων, στο βιολογικό σώμα των οποίων έχουν ενσωματωθεί κάποια επιπρόσθετα τεχνητά μέλη (μικροηλεκτρονικές συσκευές), που συνεργάζονται αρμονικά με τις υπάρχουσες βιολογικές δομές προκειμένου να αναπληρώσουν ή και να βελτιώσουν σημαντικά τις ικανότητες του οργανισμού.
Διαπιστώνοντας ότι οι κλασικές θεραπευτικές προσεγγίσεις αποδεικνύονται συνήθως αναποτελεσματικές, μια νέα γενιά ερευνητών γιατρών άρχισε, πριν από αρκετά χρόνια, να πειραματίζεται με τεχνητά νευρολογικά μέλη ή, όπως συνήθως ονομάζονται, με «νευροπροθέσεις». Τι ακριβώς όμως κάνουν αυτές οι τεχνητές «προθέσεις»; Προσπαθούν να παρακάμψουν το νευρολογικό πρόβλημα αποκαθιστώντας την επικοινωνία, που έχει διακοπεί εξαιτίας της ασθένειας, μεταξύ περιφερικών οργάνων του σώματος και του εγκεφάλου.
Πράγματι, τα τελευταία χρόνια η προθετική ιατρική πρακτική, συνδυάζοντας τις κατακτήσεις της πληροφορικής, της ρομποτικής και της εφαρμοσμένης νευροεπιστήμης, έχει σημειώσει τεράστια πρόοδο, κυρίως στον τομέα της αποκατάστασης της κίνησης, σε σημείο μάλιστα να επιτρέπει ακόμη και σε άτομα με σοβαρές σωματικές αναπηρίες να λαμβάνουν μέρος σε μεγάλα αθλητικά γεγονότα, όπως π.χ. οι Παραολυμπιακοί Αγώνες.
Τα διαθέσιμα σήμερα προθετικά «μέλη» που προτείνονται από τις μεγάλες εταιρείες ορθοπεδικών ειδών, όπως η i-Limb Prostheses, η DEKA και η Ossur, παρέχουν στον ασθενή μια μηχανική αποκατάσταση της κίνησης, χωρίς όμως την αισθητηριακή εμπειρία που ενέχεται στη φυσιολογική κίνηση. Η πραγματική πρόκληση είναι η αποκατάσταση όχι μόνο των κινητικών αλλά και των αισθητηριακών ικανοτήτων, όπως η αίσθηση της αφής, της ακοής ή της ακόμη πιο πολύπλοκης διεργασίας, της όρασης.
Τυπικό παράδειγμα είναι το Smart Hand, ένα ερευνητικό πρότζεκτ που κόστισε 1,8 εκατ. ευρώ και είναι καρπός της δεκαετούς συνεργασίας πλειάδας επιστημόνων από τη Σουηδία, τη Δανία, την Ιρλανδία, την Ισλανδία και την Ιταλία. Σε αντίθεση με τα υπάρχοντα ρομποτικά χέρια, που απλώς εκτελούν μηχανικά κάποιες στοιχειώδεις κινήσεις των δακτύλων, είναι το πρώτο τεχνητό χέρι που καταφέρνει να παρέχει στον «κάτοχό» του μια αίσθηση της κίνησης και της αφής αρκετά κοντά στην πραγματική.
Τα περισσότερα άτομα που έχουν υποστεί ακρωτηριασμό κάποιου άκρου τους υποφέρουν από το λεγόμενο σύνδρομο του «μέλους-φαντάσματος» (Phantom Limb Syndrome): εξακολουθούν να «αισθάνονται» το ακρωτηριασμένο μέλος μολονότι αυτό δεν υπάρχει πια, αίσθηση που είναι συχνά ιδιαίτερα επώδυνη, σωματικά και ψυχολογικά. Η «ψευδής» αυτή αίσθηση οφείλεται, σύμφωνα με τους νευροεπιστήμονες, στο γεγονός ότι για τον εγκέφαλο του ασθενούς οι αισθητηριακοί δίαυλοι του ακρωτηριασμένου μέλους εξακολουθούν να παραμένουν ενεργοί και «ανοιχτοί» σε ερεθίσματα, παρ’ όλο που οι νευρικές απολήξεις ή τα περιφερειακά νεύρα του μέλους έχουν αποκοπεί.
Το Smart Hand «αξιοποιεί» αυτό το σύνδρομο, διεγείροντας επιφανειακά το ακρωτηριασμένο μέλος χάρη στους σαράντα ευαίσθητους ηλεκτρονικούς αισθητήρες που διαθέτει. Τοποθετώντας τους αισθητήρες του τεχνητού μέλους πάνω στην επιφάνεια του εναπομείναντος μέλους, τα σήματα που συλλέγουν οι αισθητήρες από αυτό αποστέλλονται στον εγκέφαλο του ατόμου. Ταυτόχρονα, η ηλεκτρική αυτή διέγερση απαλύνει τον πόνο που προκαλείται από το σύνδρομο του μέλους-φαντάσματος.
Μια διαφορετική προθετική ιατρική συσκευή, που θυμίζει έντονα τα βιονικά μάτια που έχουμε δει σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, κατάφερε να επαναφέρει, εν μέρει, την όραση σε άτομα που την έχουν χάσει λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας η οποία προκαλεί τον προοδευτικό εκφυλισμό των φωτοϋποδοχέων, των ειδικών κυττάρων που επεξεργάζονται τα φωτεινά σήματα που δέχεται το μάτι.
Τα περιβόητα «βιονικά αυτιά», δηλαδή τα κοχλιακά εμφυτεύματα, είναι μια άλλη πολλά υποσχόμενη «νευροπρόθεση» για την αντιμετώπιση της κωφότητας. Χάρη σε ένα πολύ μικρό εξωτερικό μικρόφωνο αυτή η θαυματουργή μηχανή είναι ικανή να μετατρέπει τους ήχους που καταγράφει σε ηλεκτρικές ώσεις οι οποίες μπορούν να ερεθίζουν κατευθείαν το ακουστικό νεύρο, επιτρέποντας έτσι σε περισσότερα από ένα εκατομμύριο ανθρώπους να ανακτήσουν την ικανότητα να ακούνε.
Πάντως, οι ερευνητές σε αυτόν τον τομέα πειραματίζονται ήδη με ένα νέο, πολύ πιο δραστικό, τύπο νευρολογικών προθέσεων. Πρόκειται για μικροσκοπικές ηλεκτρονικές συσκευές που έχουν σχεδιαστεί ώστε να εμφυτεύονται κατευθείαν μέσα στον εγκέφαλο, και συνεπώς να επηρεάζουν άμεσα τις εσωτερικές λειτουργίες του!
Εκτός όμως από την εμφανή θεραπευτική τους αξία, οι νέες νευροτεχνολογικές κατακτήσεις θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν τόσο για στρατιωτικούς σκοπούς (π.χ. κατασκευή νέων βιολογικών όπλων) όσο και για τη δημιουργία αποτελεσματικότερων μεθόδων χειραγώγησης του ανθρώπινου νου (π.χ. εμφύτευση προεπιλεγμένων γνώσεων).
Εγινε ελπίζουμε φανερό το γιατί αυτές οι εξελίξεις θέτουν στη σημερινή τεχνοεπιστήμη πρωτόγνωρα και σοβαρά ηθικά και κοινωνικά διλήμματα: όσο βαθαίνουν οι γνώσεις και οι τεχνολογικές μας δυνατότητες παρέμβασης στη φύση του ανθρώπου τόσο περισσότερο διατρέχουμε τον κίνδυνο να παραβιάσουμε τη λεπτή -αλλά υπαρκτή!- διαχωριστική γραμμή που διαφοροποιεί τη γνώση και τη θεραπεία από τη χειραγώγηση της ανθρώπινης ταυτότητας.
Πηγή: www.efsyn.gr
Δημοσιεύτηκε στις 14/03/2015
Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν αποτελεί απειλή για την ανθρώπινη. Αντίθετα, η νέα βιοκυβερνητική τεχνολογία όταν εισβάλει ανεξέλεγκτα στο σώμα και τον εγκέφαλό μας ενδέχεται να τα «μολύνει» ανεπανόρθωτα· καταστρέφοντας τόσο τις βιολογικές όσο και τις πολιτικές μας ελευθερίες.
Εξετάζοντας τις τελευταίες εξελίξεις και τις εφαρμογές της βιοκυβερνητικής επανάστασης θα μπορούσε, άραγε, κανείς να προβλέψει πόσο αισιόδοξες ή δυσοίωνες θα είναι οι συνέπειές της για την ανθρώπινη ζωή; Και η διαφαινόμενη μετεξέλιξή μας σε υβριδικά βιοκυβερνητικά πλάσματα αποτελεί τη μόνη δυνατή λύση για να επιβιώσουμε σ’ έναν οικολογικά κατεστραμμένο και αφιλόξενο πλανήτη;
Σύμφωνα με τον σημασιολογικό ορισμό, «αυτόματον» θεωρείται ό,τι κινείται από μόνο του («αφ’ εαυτού ενεργούν ή κινούμενον», κατά το λεξικό Liddell-Scott). Ειδικότερα, στην κατηγορία των αυτομάτων εντάσσεται κάθε τέχνημα ή μηχανή που μπορεί από μόνη της να εκτελεί κάποιες τυπικά ανθρώπινες ή ζωικές εργασίες. Αν και κλασικός, αυτός ο ορισμός των αυτομάτων θεωρείται στην εποχή μας μάλλον ασαφής.
Σήμερα, αντίθετα, περιγράφουμε ως αυτόματο την ειδικού τύπου μηχανή (πραγματική ή δυνητική) η οποία χάρη στην ύπαρξη ενός ενσωματωμένου προγράμματος μπορεί:
1. Να εκτελεί ορισμένες ανθρώπινες ή ζωικές σωματικές λειτουργίες (κινητικές, αισθητηριακές, κ.ο.κ.)· στην περίπτωση αυτή μιλάμε συνήθως για «ρομπότ».
2. Να προσομοιώνει μηχανικά, δηλαδή να αναπαράγει μέσω προγραμμάτων, κάποιες περίπλοκες συμπεριφορές ή ανώτερες νοητικές λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου (μαθηματικούς υπολογισμούς, ομιλία, έλλογα συμπεράσματα, κ.ο.κ. ), οπότε μιλάμε για «ηλεκτρονικούς υπολογιστές».
Πάντως, η μέχρι σήμερα επικρατούσα διάκριση των αυτόματων μηχανών σε «ηλίθια ρομπότ» και «ευφυείς υπολογιστές» είναι μάλλον παραπλανητική, αφού κάθε λειτουργία των ρομπότ βασίζεται σε κάποιο υπολογιστικό πρόγραμμα.
Ανδροειδή παιχνίδια και νέες ρομποτικές μηχανές
Η λέξη-κλειδί που παραμένει αδιευκρίνιστη στην παραπάνω διάκριση είναι η «μηχανή». Μόνο ο ακριβής ιστορικός και εννοιολογικός προσδιορισμός της έννοιας μηχανή θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε την ιδιαιτερότητα των νέων υβριδικών βιολογικών-πληροφορικών αυτομάτων.Ακολουθώντας την εξέλιξη των μηχανών κατά τους νεότερους χρόνους και την προοδευτική επικράτηση της αυτοματοποίησης σε κάθε παραγωγική διαδικασία, θα πρέπει να σταθούμε στην αποφασιστική τεχνολογική καμπή που σημειώνεται στη Δύση μετά το 1769. Τη χρονιά αυτή κατατίθενται στο γραφείο ευρεσιτεχνιών της Αγγλίας τα σχέδια της ατμομηχανής του Σκοτσέζου Τζέιμς Βατ (James Watt) και της κλωστικής μηχανής του Ρίτσαρντ Αρκραϊτ (Richard Arkwright), δύο εφευρέσεις «μηχανών» που σηματοδοτούν την απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης.
Πέντε χρόνια μετά καταγράφεται στα χρονικά της εποχής ένα άλλο μεγάλης ιστορικής σημασίας τεχνολογικό γεγονός, το οποίο όμως εκείνη την εποχή θεωρήθηκε αδίκως «επουσιώδες»: το 1774 ο ιδιοφυής Ελβετός ωρολογοποιός-μηχανοποιός Πιερ Ζακέ-Ντροζ (Jaquet-Droz) παρουσιάζει τρία εντυπωσιακά αυτόματα με ανθρώπινη μορφή (ανδροειδή αυτόματα): μία μουσικό, ένα παιδί-σχεδιαστή και ένα παιδί-γραφέα.
Τα τρία εντυπωσιακά αυτόματα ήταν το προϊόν και συνάμα το αποκορύφωμα μιας μακράς παράδοσης μηχανοποιίας. Η μουσικός μπορούσε να εκτελεί σε πληκτροφόρο όργανο πέντε δημοφιλή τότε μουσικά κομμάτια, αλλά και να αναπνέει, να κουνά το κεφάλι της και να υποκλίνεται με χάρη. Ο γραφιάς ήταν ακόμη πιο περίπλοκος, από μηχανολογικής απόψεως: βουτούσε τη φτερωτή πένα στο μελανοδοχείο, άπλωνε με το αριστερό χέρι το χαρτί και έγραφε καλλιγραφικά μικρές προτάσεις, αφήνοντας τα αναγκαία κενά ανάμεσα στις λέξεις (βλ. φωτ.). Το τρίτο «παιχνιδάκι», ο σχεδιαστής, ζωγράφιζε με μολύβι τις προσωπογραφίες τριών βασιλέων (του Λουδοβίκου ΙΔ΄, του Γεωργίου Γ΄ και της βασίλισσας Καρλόττα), ενός παιδιού και ενός σκύλου, ενώ στο τέλος με ένα φύσημα έδιωχνε από το χαρτί τη λεπτή σκόνη που άφηνε το μολύβι.
Γεννημένα από την ενσωμάτωση ενός κρυμμένου ωρολογιακού μηχανισμού στο εσωτερικό μιας κούκλας, αυτά τα «αυτόματα-παιχνίδια» αποτελούν την υλοποίηση των πιο προηγμένων μηχανολογικά γνώσεων της εποχής, ενώ ταυτόχρονα προαγγέλλουν τη δυνατότητα χρήσης των νέων αυτόματων μηχανών στη βιομηχανία και πολύ αργότερα στη Ρομποτική.
Ομως τα υπέροχα ανδροειδή αυτόματα του 17ου αιώνα, ενώ μπορούσαν να εκτελούν τις αυστηρά προκαθορισμένες κινήσεις τους, δεν ήταν σε θέση να αναδρούν διορθωτικά στις λειτουργίες τους αν κάτι πήγαινε στραβά.
Μόνο μετά την εισαγωγή των ηλεκτρονικών μηχανισμών έγινε εφικτή η κατασκευή πραγματικά «έξυπνων» μηχανών, δηλαδή ικανών να ελέγχουν τη λειτουργία τους αυτομάτως και κυρίως με τρόπο αναδραστικό.
Χάρη σε αυτήν την ικανότητά τους για ανάδραση (feedback), οι ολοένα και πιο σύνθετες ηλεκτρονικές μηχανές θα προικιστούν σταδιακά από τους σχεδιαστές με κάποιες επιπλέον βιολογικές ικανότητες: να «αισθάνονται», να «θυμούνται» και να «επικοινωνούν». Να καταγράφουν, δηλαδή, στη μνήμη τους και να ανταλλάσσουν μεταξύ τους ορισμένες αυστηρά προκαθορισμένες πληροφορίες.
Το 1948, ο ιδιοφυής μαθηματικός Νόρμπερτ Βίνερ (Ν. Wiener) θα εκδώσει το περίφημο βιβλίο του «Cybernetics» (Κυβερνητική). Στις σελίδες αυτού του κλασικού επιστημονικού συγγράμματος -που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδ. Καστανιώτη- εκθέτει και κυρίως θεμελιώνει με μαθηματικά επιχειρήματα τις προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση μιας ολότελα νέας επιστήμης, της Κυβερνητικής, η οποία επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στον «έλεγχο και την επικοινωνία στα ζώα και στις μηχανές», όπως δηλώνεται απερίφραστα στον υπότιτλο του βιβλίου.
Αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η θεωρητική ανάπτυξη των πρωτοποριακών ιδεών του Βίνερ και η «μετάφρασή» τους σε τεχνολογία οδήγησαν στη γένεση της Ρομποτικής. Ενώ οι ίδιες ιδέες όταν συνδυάστηκαν με την υπολογιστική προσέγγιση του Αλαν Τιούρινγκ οδήγησαν στην Τεχνητή Νοημοσύνη.
Χάρη σ’ αυτές τις δύο νέες πανίσχυρες τεχνοεπιστήμες, η ανθρωπότητα θα αρχίσει να ικανοποιεί τα πιο τρελά τεχνολογικά της όνειρα ή εφιάλτες, ανάλογα με τη σκοπιά που το βλέπει κανείς. Ετσι φτάσαμε να θεωρείται σήμερα απολύτως εφικτή η δυνατότητα δημιουργίας χιμαιρικών βιοκυβερνητικών οργανισμών, των περίφημων «Cyborgs».
Πρόκειται για ζωντανά πλάσματα, των ανθρώπων μη εξαιρουμένων, στο βιολογικό σώμα των οποίων έχουν ενσωματωθεί κάποια επιπρόσθετα τεχνητά μέλη (μικροηλεκτρονικές συσκευές), που συνεργάζονται αρμονικά με τις υπάρχουσες βιολογικές δομές προκειμένου να αναπληρώσουν ή και να βελτιώσουν σημαντικά τις ικανότητες του οργανισμού.
Διαπιστώνοντας ότι οι κλασικές θεραπευτικές προσεγγίσεις αποδεικνύονται συνήθως αναποτελεσματικές, μια νέα γενιά ερευνητών γιατρών άρχισε, πριν από αρκετά χρόνια, να πειραματίζεται με τεχνητά νευρολογικά μέλη ή, όπως συνήθως ονομάζονται, με «νευροπροθέσεις». Τι ακριβώς όμως κάνουν αυτές οι τεχνητές «προθέσεις»; Προσπαθούν να παρακάμψουν το νευρολογικό πρόβλημα αποκαθιστώντας την επικοινωνία, που έχει διακοπεί εξαιτίας της ασθένειας, μεταξύ περιφερικών οργάνων του σώματος και του εγκεφάλου.
Το μέλλον μας είναι «βιο-κυβερνητικό»;
Οι πρόσφατες επιτυχίες της προθετικής βιοϊατρικής γεννούν σε άτομα με κινητικές ή αισθητηριακές αναπηρίες (τύφλωση, κώφωση) νέες ελπίδες για ανάκτηση των σωματικών τους ικανοτήτων που απωλέσθηκαν εξαιτίας κάποιας ασθένειας ή ατυχήματος. Ορισμένοι ειδικοί, μάλιστα, υποστηρίζουν ότι, σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, τα προθετικά μέλη θα υπερβαίνουν κατά πολύ τις ικανότητες των βιολογικών.
Πράγματι, τα τελευταία χρόνια η προθετική ιατρική πρακτική, συνδυάζοντας τις κατακτήσεις της πληροφορικής, της ρομποτικής και της εφαρμοσμένης νευροεπιστήμης, έχει σημειώσει τεράστια πρόοδο, κυρίως στον τομέα της αποκατάστασης της κίνησης, σε σημείο μάλιστα να επιτρέπει ακόμη και σε άτομα με σοβαρές σωματικές αναπηρίες να λαμβάνουν μέρος σε μεγάλα αθλητικά γεγονότα, όπως π.χ. οι Παραολυμπιακοί Αγώνες.
Τα διαθέσιμα σήμερα προθετικά «μέλη» που προτείνονται από τις μεγάλες εταιρείες ορθοπεδικών ειδών, όπως η i-Limb Prostheses, η DEKA και η Ossur, παρέχουν στον ασθενή μια μηχανική αποκατάσταση της κίνησης, χωρίς όμως την αισθητηριακή εμπειρία που ενέχεται στη φυσιολογική κίνηση. Η πραγματική πρόκληση είναι η αποκατάσταση όχι μόνο των κινητικών αλλά και των αισθητηριακών ικανοτήτων, όπως η αίσθηση της αφής, της ακοής ή της ακόμη πιο πολύπλοκης διεργασίας, της όρασης.
Τυπικό παράδειγμα είναι το Smart Hand, ένα ερευνητικό πρότζεκτ που κόστισε 1,8 εκατ. ευρώ και είναι καρπός της δεκαετούς συνεργασίας πλειάδας επιστημόνων από τη Σουηδία, τη Δανία, την Ιρλανδία, την Ισλανδία και την Ιταλία. Σε αντίθεση με τα υπάρχοντα ρομποτικά χέρια, που απλώς εκτελούν μηχανικά κάποιες στοιχειώδεις κινήσεις των δακτύλων, είναι το πρώτο τεχνητό χέρι που καταφέρνει να παρέχει στον «κάτοχό» του μια αίσθηση της κίνησης και της αφής αρκετά κοντά στην πραγματική.
Τα περισσότερα άτομα που έχουν υποστεί ακρωτηριασμό κάποιου άκρου τους υποφέρουν από το λεγόμενο σύνδρομο του «μέλους-φαντάσματος» (Phantom Limb Syndrome): εξακολουθούν να «αισθάνονται» το ακρωτηριασμένο μέλος μολονότι αυτό δεν υπάρχει πια, αίσθηση που είναι συχνά ιδιαίτερα επώδυνη, σωματικά και ψυχολογικά. Η «ψευδής» αυτή αίσθηση οφείλεται, σύμφωνα με τους νευροεπιστήμονες, στο γεγονός ότι για τον εγκέφαλο του ασθενούς οι αισθητηριακοί δίαυλοι του ακρωτηριασμένου μέλους εξακολουθούν να παραμένουν ενεργοί και «ανοιχτοί» σε ερεθίσματα, παρ’ όλο που οι νευρικές απολήξεις ή τα περιφερειακά νεύρα του μέλους έχουν αποκοπεί.
Το Smart Hand «αξιοποιεί» αυτό το σύνδρομο, διεγείροντας επιφανειακά το ακρωτηριασμένο μέλος χάρη στους σαράντα ευαίσθητους ηλεκτρονικούς αισθητήρες που διαθέτει. Τοποθετώντας τους αισθητήρες του τεχνητού μέλους πάνω στην επιφάνεια του εναπομείναντος μέλους, τα σήματα που συλλέγουν οι αισθητήρες από αυτό αποστέλλονται στον εγκέφαλο του ατόμου. Ταυτόχρονα, η ηλεκτρική αυτή διέγερση απαλύνει τον πόνο που προκαλείται από το σύνδρομο του μέλους-φαντάσματος.
Μια διαφορετική προθετική ιατρική συσκευή, που θυμίζει έντονα τα βιονικά μάτια που έχουμε δει σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, κατάφερε να επαναφέρει, εν μέρει, την όραση σε άτομα που την έχουν χάσει λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας η οποία προκαλεί τον προοδευτικό εκφυλισμό των φωτοϋποδοχέων, των ειδικών κυττάρων που επεξεργάζονται τα φωτεινά σήματα που δέχεται το μάτι.
Τα περιβόητα «βιονικά αυτιά», δηλαδή τα κοχλιακά εμφυτεύματα, είναι μια άλλη πολλά υποσχόμενη «νευροπρόθεση» για την αντιμετώπιση της κωφότητας. Χάρη σε ένα πολύ μικρό εξωτερικό μικρόφωνο αυτή η θαυματουργή μηχανή είναι ικανή να μετατρέπει τους ήχους που καταγράφει σε ηλεκτρικές ώσεις οι οποίες μπορούν να ερεθίζουν κατευθείαν το ακουστικό νεύρο, επιτρέποντας έτσι σε περισσότερα από ένα εκατομμύριο ανθρώπους να ανακτήσουν την ικανότητα να ακούνε.
Πάντως, οι ερευνητές σε αυτόν τον τομέα πειραματίζονται ήδη με ένα νέο, πολύ πιο δραστικό, τύπο νευρολογικών προθέσεων. Πρόκειται για μικροσκοπικές ηλεκτρονικές συσκευές που έχουν σχεδιαστεί ώστε να εμφυτεύονται κατευθείαν μέσα στον εγκέφαλο, και συνεπώς να επηρεάζουν άμεσα τις εσωτερικές λειτουργίες του!
Εκτός όμως από την εμφανή θεραπευτική τους αξία, οι νέες νευροτεχνολογικές κατακτήσεις θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν τόσο για στρατιωτικούς σκοπούς (π.χ. κατασκευή νέων βιολογικών όπλων) όσο και για τη δημιουργία αποτελεσματικότερων μεθόδων χειραγώγησης του ανθρώπινου νου (π.χ. εμφύτευση προεπιλεγμένων γνώσεων).
Εγινε ελπίζουμε φανερό το γιατί αυτές οι εξελίξεις θέτουν στη σημερινή τεχνοεπιστήμη πρωτόγνωρα και σοβαρά ηθικά και κοινωνικά διλήμματα: όσο βαθαίνουν οι γνώσεις και οι τεχνολογικές μας δυνατότητες παρέμβασης στη φύση του ανθρώπου τόσο περισσότερο διατρέχουμε τον κίνδυνο να παραβιάσουμε τη λεπτή -αλλά υπαρκτή!- διαχωριστική γραμμή που διαφοροποιεί τη γνώση και τη θεραπεία από τη χειραγώγηση της ανθρώπινης ταυτότητας.
Πηγή: www.efsyn.gr
Δημοσιεύτηκε στις 14/03/2015
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire