Η Τουρκία σε σταυροδρόμι. Σημαντικές δυνατότητες πρωτοβουλιών για την Λευκωσία

                                        

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Η Τουρκία βυθίζεται καθημερινά όλο και περισσότερο σε μια αυταρχική διακυβέρνηση με τις ελευθερίες του τύπου και τα ανθρώπινα δικαιώματα να περιορίζονται. Αν αυτός ο απολυταρχισμός πετύχει και συνταγματική κάλυψη όπως είναι η φιλοδοξία του Ταγίπ Ερντογάν, τότε η χώρα θα εισέλθει σε μια νέα εποχή, την εποχή του ισλαμικού αυταρχισμού και του νεο-οθωμανισμού που θα θέσουν τέρμα στον κεμαλισμό και το κοσμικό κράτος. Αυτό θα εξαρτηθεί φυσικά από το αν στις εκλογές του προσεχούς Ιουνίου, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης-AKP του Ερντογάν θα πετύχει να εκλέξει τα δύο τρίτα των βουλευτών της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, ποσοστόν αναγκαίο για την τροποποίηση του συντάγματος που θα καθιστά τον Ερντογάν τον  νέο σουλτάνο της χώρας. Για τον σκοπό αυτό, πέρα από την εντεινόμενη καταπίεση και τον εκφοβισμό των ΜΜΕ, ο μόνος τρόπος για τον Ερντογάν για να πετύχει τον μαγικό αριθμό που θα του επιτρέπει την συνταγματική αλλαγή, είναι μια συμμαχία με τους Κούρδους. Γι’αυτό τον λόγο έχουν επιταχυνθεί οι συνομιλίες με τον φυλακισμένο Κούρδο ηγέτη Αμπντουλάχ Οτσαλάν και φαίνεται να έχουν φτάσει σε μια κατ’αρχήν συμφωνία. Έτσι ο Οτσαλάν κάλεσε τους μαχητές του PKK να καταθέσουν τα όπλα, μετά από ένα έκτακτο συνέδριο την άνοιξη, στο οποίο θα ληφθεί μια «στρατηγική και ιστορική απόφαση αφοπλισμού». Εννοείται,  εφ’όσον διευκρινιστούν και αρχίσουν να τίθενται σε εφαρμογή οι όροι της συμφωνίας.

Έντονη υπήρξε η αντίδραση των αντιπολιτευομένων κομμάτων στην Άγκυρα που βλέπουν ότι αν εφαρμοστεί αυτή η συμφωνία, θα σημάνει το τέλος της Τουρκίας που δημιούργησε ο Κεμάλ ως ενιαίο κράτος και ενιαίο έθνος και θα υπάρξει μια μορφή αυτονομίας των Κούρδων, οι οποίοι θα αναγνωρίζονται ως μια νέα συνιστώσα του τουρκικού κράτους και έθνους. Αμφιβολίες εκφράζονται όμως και κατά πόσον οι Κούρδοι μαχητές, ιδιαίτερα αυτοί που στρατοπεδεύουν στο όρος Καντίλ του Ιράκ, θα αποδεχτούν την συμφωνία και την έκκληση του Οτσαλάν να καταθέσουν τα όπλα. Αμφίβολον επίσης είναι αν η δυναμική κουρδική διασπορά, ειδικά αυτή της Ευρώπης, θα αποδεχτεί μια τέτοια συμφωνία. Από τη μια υπάρχει η καχυποψία ότι ο Ερντογάν και οι ισλαμιστές όταν θα έχουν επιτύχει τον σκοπό τους με την τροποποίηση του συντάγματος, δεν θα εφαρμόσουν τη συμφωνία και από την άλλη οι Κούρδοι της Τουρκίας θα εγκλωβιστούν στο πλαίσιο ενός αυταρχικού ισλαμικού κράτους τη στιγμή που αυτοί του Ιράκ βαδίζουν στη δημιουργία εθνικού ανεξάρτητου κράτους. Εάν μάλιστα και οι Κούρδοι της Συρίας δημιουργήσουν το δικό τους αυτόνομο κράτος, τότε οι Κούρδοι της Τουρκίας που σήκωσαν το βάρος ενός ένοπλου αγώνα για μερικές δεκαετίες, θα είναι οι μεγάλοι χαμένοι αυτής της εξέλιξης. Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι και για το μέλλον της Τουρκίας αλλά και για αυτό των Κούρδων.

Την ίδια στιγμή η τουρκική εξωτερική πολιτική έχει οδηγηθεί σε αδιέξοδα. Τούρκοι αναλυτές σημειώνουν ειρωνικά πως από την εποχή των μηδενικών προβλημάτων με τις γειτονικές χώρες που διακήρυσσε ο Νταβούτογλου, φτάσαμε στην εποχή των μηδενικών χωρών με τις οποίες να μην έχει προβλήματα η Τουρκία. Το ίδιο ειρωνικά παρατηρούν πως η Τουρκία που κάποτε ήθελε να διαδραματίσει ρόλο διαμεσολαβητή ανάμεσα στη Συρία και το Ισραήλ ή ανάμεσα στο Ιράν και τις ΗΠΑ, τώρα είναι αναγκασμένη να δεχτεί τη διαμεσολάβηση της Σαουδικής Αραβίας για την αποκατάσταση των σχέσεών της με την Αίγυπτο. Η αναφορά αυτή γίνεται μετά την πρόσφατη επίσκεψη του Ερντογάν στη Σαουδική Αραβία και την παραδοχή του ότι ο Σαουδάραβας βασιλιάς Σαλμάν Μπιν Αμπντουλαζίζ, που ενδιαφέρεται να δημιουργηθεί ένα σουνιτικό μέτωπο ενάντια στο Ιράν, διαμεσολαβεί για την συμφιλίωση των δύο χωρών. Όλα αυτά δείχνουν την μεγάλη ρευστότητα που επικρατεί στη Μέση Ανατολή αν αναλογιστεί κανείς και την αντίθεση του Ισραήλ στη συμφωνία που προωθούν οι Αμερικανοί με το Ιράν. Στην πράξη υπάρχει αυτή τη στιγμή μια υπόγεια σύμπραξη ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ προκειμένου να σαμποταριστεί μια συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Και φυσικά η Τουρκία προστίθεται σε αυτό το μέτωπο, αφού η εξομάλυνση των σχέσεων ΗΠΑ-Ιράν  θα σημαίνει και υποβάθμιση του δικού της ρόλου στην περιοχή και των ηγεμονικών της ονείρων. Η ανακατανομή της τράπουλας είναι φυσικόν να ανησυχεί την Τουρκία, σε μια στιγμή μάλιστα που η οικονομία της δείχνει σημάδια κόπωσης και η τουρκιή λίρα έχει υποχωρήσει αισθητά στις διεθνείς αγορές, καταγράφοντας απώλειες άνω του 16% έναντι το δολαρίου από τις αρχές του περασμένου Δεκεμβρίου. Η νευρικότητα επομένως που επικρατεί στην Άγκυρα είναι κατανοητή. Κάτι που αφήνει στη Λευκωσία σημαντικές δυνατότητες πολιτικο-διπλωματικών πρωτοβουλιών.

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com