Συνέντευξη - Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Κρατικό Βραβείο Ποίησης για την «Ανορεξία της ύπαρξης»: «Ο καινούργιος μονοθεϊσμός είναι το χρήμα και η ερωμένη του είναι η κατανάλωση.»

«Να κάνεις αυτό που αγαπάς και μόνο αυτό και να παραμερίζεις το συμφέρον, το οποιοδήποτε συμφέρον. Ακόμα κι όταν σ’ αφήνει φτωχή εκείνη σου η απόφαση»

Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ

 
Ελένη ΓΚΙΚΑ

Η Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ, αναδεξιμιά του Καζαντζάκη, πολυαγαπημένη και πολύγλωσση, μιλά με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, για τη δική της ποίηση και την ποίηση, για τη ζωή και τη ζωή της, για τα πάντα. Για το πώς έγινε ποιητικός πυρήνας της ο χρόνος εκεί που δέσποζε το σώμα μέχρι πρόσφατα. Για την Αθήνα, τον Βαγγέλη και την κρίση. Που είναι δίδυμη αδελφή της ποίησης. Της ποίησης που μπορεί να μην αλλάξει βεβαίως τη ζωή, αλλά μπορεί να αλλάξει εσένα.


Κατερίνα, δυο βραβεία ποίησης σε δυο χρόνια, το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για την «Ανορεξία της ύπαρξης» και το Μεγάλο Βραβείο για το σύνολο της ποιητικής σου δουλειάς, τι σημαίνει αυτό άραγε;
Ηρθαν νωρίς, αργά, αλλάζουν κάτι? Η έκπληξη, το σοκ, ήταν μεγάλο, σχεδόν τρόμος με έπιασε. Γιατί όπως λέω και ματαλέω, στην Ελλάδα βραβεύεται κανείς μόνο σε δυο περιπτώσεις, όταν πια είναι πολύ γέρος ή όταν έχει ήδη πεθάνει. Κι αναρωτιέμαι μήπως την επόμενη εβδομάδα πεθάνω. Αστεία λέω, αλλά όχι και τόσο πολύ αστεία. Μεγάλη έκπληξη ένιωσα γιατί δεν έχω συνηθίσει σε τέτοιου είδους βραβεία.
Μπορεί αυτό, όμως, και να σημαίνει ότι επιτέλους κάτι πάει ν' αλλάξει!
Γι' αυτό το σοκ, η αδεξιότης και η αμηχανία. Αλλά σήμερα όλα κρίνονται από μια κλωστή. Βέβαια εσύ είσαι πολύ αισιόδοξη, σα να βρίσκεσαι στα σύννεφα, αν και δεν είναι άσχημο το να κάνουμε τα σύννεφα μόνιμη κατοικία. Ετσι κι αλλιώς αυτό ισχυρίζονται για τους ποιητές, ότι βρισκόμαστε στα σύννεφα, μήπως όμως τα σύννεφα είναι τελικά πιο κοντά στην αλήθεια;
Κατερίνα, εδώ και χρόνια, όταν κανείς μας ακόμα δεν το είχε πάρει είδηση, σε θυμάμαι να ισχυρίζεσαι ότι θεός μας πια είναι το χρήμα.
Μα ακόμα είναι το σλόγκαν μου. Ο καινούργιος μονοθεϊσμός είναι το χρήμα και η ερωμένη του είναι η κατανάλωση.
Ομως τώρα που... πέθανε η ερωμένη του, μήπως μπορούμε να ελπίζουμε κάτι και για τον... θεό της;
Κοίταξε, μπορεί να πέθανε ως προς το ταμείο των μαγαζιών, αλλά δεν έχει αλλάξει η ψυχολογία των ανθρώπων. Μόλις ανασάνει κανείς λίγο, αμέσως στα μαγαζιά, στα μαγαζιά «και να είναι της μόδας». Καλά εμένα με έκαναν που με έκαναν αυτά έξω φρενών, αλλά και τώρα που δεν έχουν να φάνε, να πάνε στα μαγαζιά; Τα σιχαίνομαι τα μαγαζιά. Και μια μέρα ανοίγω την ντουλάπα μου και συνειδητοποιώ ότι και εκατό χρονών να φτάσω, έχω ρούχα.
Σήμερα είναι η Ημέρα της Ποίησης, τι να σημαίνει άραγε αυτό για την ποίηση; Γιατί η ποίηση χρειάζεται μια γιορτινή μέρα όπως η μητέρα, η γυναίκα, τα ζώα;
Ελα ντε! Αλλά από μια άποψη είναι καλό. Πρώτον διότι δίνουν μια μέρα για την ποίηση. Και βεβαίως το ότι άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση με την ποίηση, θα πάνε εκείνη την ημέρα στην εκδήλωση που θα γίνει προς τιμήν της. Πάλι καλά! Αλήθεια, ποια είναι η μέρα του εμπορίου; Είναι κάθε μέρα;
Σήμερα είναι βεβαίως και η παγκόσμια ημέρα του ύπνου, απίστευτη σύμπτωση ε; Ειρωνεία...
Αυτό είναι κακό. Και κυριολεκτικά έπεσα από τα σύννεφα. Θα το ονειρεύτηκα φαίνεται ότι ήμουν στα σύννεφα, αφού εκεί κατοικώ. Ναι, μεγάλη ειρωνεία.
Σήμερα γράφονται εκατοντάδες χιλιάδες ποιήματα, και εκδίδονται επίσης και συλλογές που αποτελούν αυτοεκδόσεις. Καλό ή κακό αυτό για την ποίηση;
Και βέβαια είναι καλό. Και βέβαια ξέρουμε ότι σε δύσκολους καιρούς πάντα ανθίζει η ποίηση. Κι αυτό είναι και τραγικό αλλά δεν είναι κι απίθανο; Γιατί δύσκολοι καιροί όλο και ξαναφυτρώνουν.
Ποιητής γεννιέσαι ή γίνεσαι;
Δεν έχω καταλήξει. Νομίζω ότι είναι συνδυασμός και των δυο. Γεννιέσαι ίσως με ένα σποράκι μέσα σου αλλά το θέμα είναι και σε τι περιβάλλον γεννιέσαι, ψυχολογικό, οντολογικό... Και σ' αυτό υπήρξα πολύ τυχερή, ο πατέρας μου με επτά γλώσσες και εκ της Μικράς Ασίας και η μάνα μου με τα Γαλλικά της απ' την Πάτρα, φιλοσοφία, σκέψη, ανάλυση, όλα στο σπίτι.
Ε μετά μπήκε και το λάδι...
Είναι κι αυτό, το λάδι του νονού μου του Καζαντζάκη. Ετσι λέω ότι μπήκα στη ζωή και πλήρωσα με την αναπηρία μου το εισιτήριο και το πλήρωσα πάρα πολύ ακριβά, όμως, δεν έχω κανένα παράπονο. Από τότε που θυμάμαι τη ζωή μου έγραφα ποιηματάκια και στα 17 πρωτοδημοσίευσα στην «Καινούργια εποχή» κι από κει, όλα καλά, όλα καλά!
Και τι σημαίνει τελικά ποίηση; Αλλος τρόπος ζωής, θέασης (της ζωής) ή απλώς επιδεξιότητα;
Ο καθένας τα βιώνει αυτά με διαφορετικό τρόπο. Για άλλους, τολμώ να πω, κι αυτό το τρομερό πράγμα που σιχαίνομαι, είναι μια έκφραση φιλοδοξίας, αλλά για όλους τους σημαντικούς ποιητές, όχι, δεν ήταν.
Διδάσκεται η ποίηση;
Εγώ πιστεύω ότι και διδάσκεται. Πρώτον σαν ιστορία ποίησης και μέσα από αυτή την ανάλυση και την παρουσίαση μπορεί να ανακαλύψει ένας νέος το δικό του ποίημα. Αλλά ποτέ δεν ξέρεις σε τι στομάχι θα πέσει. Ομως μπορεί και να τα καταφέρει, ν' ανακαλύψει αυτό που έχει μέσα του και τον πληγώνει και απ' αυτή την άποψη, ναι, πιστεύω και πως διδάσκεται.
Πότε συνειδητοποίησες ότι η ποίηση τελικά είναι ο δρόμος σου;
Πολύ νωρίς μ' αυτό το γενναιόδωρο γράμμα του Καζαντζάκη. Οταν 16, 17 χρονών έστειλε ένα δικό μου ποίημα στη «Νέα Εποχή» λέγοντας ότι είναι το ωραιότερο ποίημα που διάβασε. Ε και μετά όλο έγραφα και σιγά σιγά ανακάλυπτα και τον εαυτό μου. Ηταν και όλα αυτά τα προβλήματα που είχα λόγω αναπηρίας, τα ψυχολογικά, στην ποίηση μέσα βρήκα το φάρμακο και την παρηγοριά μου.
Σε βρίσκει η ποίηση;
Είναι συνδυασμός. Περπατάει αυτή στον δρόμο, περπατάς εσύ στον δρόμο και ξαφνικά την αναγνωρίζεις. Λες «αυτή είναι». Βέβαια μπορεί και να μην την αναγνωρίσεις.
Και σ' αλλάζει;
Εμένα, ναι. Οχι απλώς μου άλλαξε τη ζωή, την καθόρισε. Δηλαδή, δεν είχα κανέναν άλλο θεό, τίποτε άλλο δεν θυμάμαι να λατρεύω περισσότερο. Εκτός απ' όταν ήμουν ερωτευμένη. Και όταν ήμουν ερωτευμένη, βεβαίως, και δεν έγραφα. Πριν και μετά, αμέσως μετά, ποτέ ταυτοχρόνως. Περίεργη ζωή. Και όπως λέω και ματαλέω, η ζωή έχει περισσότερη φαντασία από μας.
Πώς είναι όταν έρχεται η ποίηση;
Εξαρτάται από τον καθένα. Σε μένα έρχεται ένας στίχος. Κι αν πιάσω μολύβι και τον γράψω, έχω την αίσθηση ότι μετά έρχεται μόνο του. Ναι, σα να έρχεται μόνο του. Και βέβαια αυτό έρχεται κατά περιόδους. Αλλά όταν έρθει αυτός ο στίχος, μαζί με το ποίημα μπορεί να φέρει και όλη την ενότητα, ανοίγει το κέντρο για ένα σύνολο. Αυτόματα. Ναι γράφω και τώρα αλλά γράφω για τον χρόνο. Γιατί αυτό είναι που με βαραίνει και με περιορίζει. Η ηλικία. Μαθαίνεις βεβαίως με ασκήσεις να λες ότι πια θα ζήσεις χωρίς μέλλον, συνεχίζεις εντούτοις ν' αγαπάς τη ζωή, αναγνωρίζεις ότι το παρελθόν σού έδωσε ό,τι ήταν να σου δώσει και έχει αποκρυπτογραφηθεί ήδη, εξάλλου το παρόν είναι και παραμένει η ουσία. Αυτό. Η λατρεία του παρόντος.
Μεγάλωσες στην Αθήνα και ζεις στην Αθήνα, τι άλλαξε;
Τα πάντα! Γεννήθηκα Μεταξά και Μεσολογγίου στα Εξάρχεια, τότε ήταν μια γειτονιά με τα μπαράκια της, με τη λεύκα της, με τα μπιστρό της, για διανοούμενους, το αδελφάκι του Κολωνακίου. Συχνάζαμε τότε στο «Φίλιον» που το έλεγαν «Ντόλτσε» και μετά έγιναν τα Εξάρχεια το κέντρο των εγκλημάτων.
Η εποχή ευνοεί ή μπορεί να ευνοήσει την ποίηση, ή η ποίηση είναι πέρα από την εποχή της και από την ιστορία; Η δική μας εποχή; Είναι εποχή ποίησης;
Είπαμε ότι η ποίηση ευδοκιμεί δυστυχώς σε καιρούς δύσκολους. Και ιστορικά να το δεις αυτό, παγκόσμια, και όχι μόνο στην Ελλάδα. Η ποίηση δυστυχώς είναι δίδυμη αδελφή της κρίσης. Πάντα έτσι ήτανε. Λαμβάνω σήμερα καταπληκτικά ποιήματα από νέους. Λιγότερος λυρισμός και σκέψη περισσότερη.
Προχθές ένα αγόρι αυτοκτόνησε. Ολοι εισάγουν έναν όρο καινούργιο, το μπούλινγκ στα σχολεία, γιατί κάποιοι είναι τόσο ευάλωτοι και πώς προστατεύεται τελικά ο ευάλωτος;
Δεν ξέρω τελικά πώς προστατεύεται ο ευάλωτος. Το μόνο καλό είναι ότι μ' αυτό το τραγικό γεγονός βγήκε στο φως το πρόβλημα, ένα πρόβλημα που υπήρχε πάντοτε. Το μπούλινγκ, που στην εποχή μου εθεωρείτο και κανονικό. Και μιλάμε για σχολείο όπως αυτό του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου. Η βία ήταν κάτι το αυτονόητο. Δεν έδινε κανείς ιδιαίτερη προσοχή. Υπήρχαν και κοπέλες που έκαναν ασκήσεις πάλης. Ολα αυτά ήταν μια έκφραση βίαιης εσωτερικής συμπεριφοράς, ένα παράπονο εσωτερικό που έβγαινε με τη βία. Αλλά τώρα είναι καλό που σπάει εκείνο το απόστημα. Δεν φταίνε μόνο οι βιαστές, ξέρεις, φταίνε και οι βιαζόμενοι.
Η ποίηση μπορεί να σε θωρακίζει;
Ναι, ναι! Μπορεί να σε βοηθήσει να βουτήξεις μέσα σου, να βρεις τις εσωτερικές δυνάμεις. Να ανακαλύψεις τα δυνατά σημεία σου, να δεις πως δεν υπάρχει λόγος να είσαι ευάλωτος.
Το σώμα είναι το επίκεντρο της ποίησης, σχεδόν υπερφυσικό, μεταφυσικό, τι ακριβώς είναι στην ποίησή σου το σώμα;
Στην ποίησή μου ολόκληρη, το σώμα είναι η νίκη και η ήττα των ονείρων. Είναι η ζωή, η διάρκεια στη ζωή, οι ιδέες, η σκέψη, τα όνειρα, είναι η ίδια η ύπαρξη. Ολα ξεκινάνε από το σώμα και διαρκούν όσο το σώμα. Οταν τελειώνει το σώμα, τελειώνει και η ζωή. Είναι τόσο απλό για μένα, τόσο αυτονόητο, που μου κάνει εντύπωση ότι σε μερικούς κάνει εντύπωση.
Οι τίτλοι σου είναι αφ' εαυτού τους ένα ποίημα: «στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα», «η ανορεξία της ύπαρξης», «ωραία έρημος η σάρκα»... από τον τίτλο του πιάνεται ένα ποίημα;
Ε ναι, αυτή η γραμμή που είπα ήδη. Ο πρώτος στίχος.
Η ποίηση του Διαδικτύου; Υπάρχει;
Τώρα τι να σου πω εγώ, είμαι του περασμένου αιώνα.
Κατερίνα, πες μου εν τέλει τι άντεξε.
Είπαμε, αν αντέχει το σώμα, όλα τ' άλλα κανονίζονται. Κι επίσης αυτό που αντέχει στον κόσμο είναι και η ουσία. Αυτή θα μείνει. Ολα τ' άλλα φεύγουν, φεύγουν...
Τι είναι εκείνο που πιο πολύ φοβάσαι;
Ο φόβος πια είναι μια συνεχής κατάσταση. Η ηλικία ευθύνεται γι' αυτό, όλο «πρόσεχε, πρόσεχε αυτό το πράγμα». Και δεν είναι φόβος για αυτόν καθ' εαυτόν τον θάνατο, εκείνο που φοβάσαι είναι σε ποια στιγμή και σε ποια στάση αυτός θα σε βρει.
Τι θεωρείς επαναστατικό ή γενναίο σήμερα;
Να κάνεις αυτό που αγαπάς και μόνο αυτό και να παραμερίζεις το συμφέρον, το οποιοδήποτε συμφέρον. Ακόμα κι όταν σ' αφήνει φτωχή εκείνη σου η απόφαση. Να έχεις τη δύναμη να πεις «Οχι. Οχι, δεν θα πάρω! Θα μείνω εδώ, εδώ που αγαπάω. Σε τούτο το δρομάκι, σε τούτο το σπιτάκι. Εδώ».
Τι θα άλλαζες αν κάτι μπορούσες ν' αλλάξεις;
Θα ήθελα μια... δικτατορία της αλήθειας. Να επιζήσει ό,τι αληθινό και ό,τι δεν υπηρετεί κάποιο συμφέρον. Να γίνει αυτό πολίτευμα.
Μπορεί ν' αλλάξει κάτι στον κόσμο η ποίηση;
Είπαμε, όχι βέβαια! Αλλά αλλάζει τους ανθρώπους. Την ίδια τη ζωή δεν την αλλάζει. Και μακάρι να αλλάξει κάποιον... υψηλόβαθμο. Αλλά αυτό είναι πια θέμα τύχης. Καθαρής τύχης.
elgika@pegasus.gr



Πηγή: Έθνος
Δημοσιεύτηκε στις 21/03/2015