Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει...

Μαστροπαύλος Νίκος Γ.

Αμφισσα: Τα στοιχειά άλλων καιρών 

Μικρές και μεγάλες ιστορίες μπλέκουν το παρελθόν με το παρόν και δίνουν ζωή στην Αμφισσα

Το γιγαντιαίο πλατάνι που υψώνεται πάνω από την Πηγή της Χάρμαινας

 

Η σκέψη δεν οφείλει πάντα να ξεφεύγει από τα ειωθότα; Ζούμε το τέλος ενός πολιτισμού, μιας μακράς εποχής της Ιστορίας. Το απρόβλεπτο, το ασυνήθιστο, είναι παντού.

Ζαν-Λυκ Νανσί,
γάλλος φιλόσοφος του καιρού μας

Εδώ στην Αμφισσα το τέλος μιας εποχής είναι το αξιοθέατο, το απρόβλεπτο, το ασυνήθιστο. Τα στοιχειά των περασμένων καιρών είναι σκορπισμένα μέσα στην πόλη. Μοναχικά, αλλά ικανά να χρωματίσουν όλη την ατμόσφαιρά της με την πατίνα του χρόνου πάνω στη ζωή που κυλά ειρηνικά. Η απόκοσμη, παλιά γειτονιά των ταμπάκηδων, η Χάρμαινα, ο μητροπολιτικός ναός της Αμφισσας με τις ατμοσφαιρικές αγιογραφίες του νεαρού τότε ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά, το παραμυθένιο Παλιό Ποτοποιείο στην Αγορά, το νοσταλγικό οινοπωλείο του Φαρόπουλου και το αισθαντικό καφενείο του Νικολόπουλου, στην πλατεία Κεχαγιά, με τη σκηνή και τα καμαρίνια για τους περιοδεύοντες αστέρες του θεάτρου που μοίραζαν απλόχερα τη χαρά σαν το ζεστό ψωμί.

Δεν μπορεί να μην υπάρχει το στοιχειό της Χάρμαινας. Ψέματα λένε οι παππούδες και οι γιαγιάδες στα εγγόνια τους; Και γιατί μιλούν όλοι γι' αυτό αν δεν υπάρχει; Στο κάτω κάτω, αν πιστεύουν όλοι ότι υπάρχει, τότε όντως υπάρχει. Γι' αυτό το καλούν με περισσή πίστη και πολλά κουδούνια την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς να εμφανιστεί στα σκαλιά του Αγίου Νικολάου. Και αυτό εμφανίζεται πάντα, το πνεύμα του δηλαδή, μέσα από την αγάπη των νέων ανθρώπων γι' αυτή την παλιά παράδοση. Γιατί πιστεύουν ότι περιφέρεται αθέατο όλον τον χρόνο στα σοκάκια της γειτονιάς τους και προστατεύει τους ταμπάκηδες, τους βυρσοδέψες που απέμειναν. Αυτοί οι τελευταίοι, μόνοι και μοναχικοί, είδος υπό εξαφάνιση, η οικογένεια του Κώστα Μερινόπουλου, εκείνος, απόμαχος πια, και τα δύο, ενθουσιώδη, παιδιά του, ο Σπύρος και ο Παναγιώτης. Κάνουν κι άλλες δουλειές, αλλά δεν θέλουν να αφήσουν αυτή την παράδοση της οικογένειάς τους, την τελευταία ανάσα ζωής της Χάρμαινας ολόκληρης. Και καθώς είναι οι τελευταίοι ταμπάκηδες που επεξεργάζονται τα δέρματα με φυσικά υλικά όπως τα βελανίδια, με προαιώνιες τεχνικές του χεριού, επικοινωνούν και με άλλα, υπό εξαφάνιση, χειρωνακτικά επαγγέλματα. Ο Παναγιώτης αναφέρει μεταξύ των πελατών του την Εθνική Βιβλιοθήκη, τη Βουλή των Ελλήνων και τον Γιάννη Πρεάρη, τον παραδοσιακό τσαγκάρη της Ελύμπου στην Κάρπαθο, που επιμένει να φτιάχνει τα φημισμένα στιβάνια με τα χέρια του.

Στο καφεζυθοπωλείον Νικολόπουλου, με τη θεατρική σκηνή να διακρίνεται στο βάθος.

Δεν ήταν έτσι ολιγάνθρωπη η Χάρμαινα πάντα. Αυτά τα κτίσματα που τώρα αναπαλαιώνονται και χαρακτηρίζονται διατηρητέα ήταν όλα εργαστήρια και σπίτια των ταμπάκηδων. Υπήρχαν όμως και κουδουνάδες, και πλέκτες σχοινιών, και στραγαλοποιοί, και κατασκευαστές αλυσίδων. Και ο Κωνσταντής ήταν βυρσοδέψης και έγινε το στοιχειό της Χάρμαινας που σέρνει αλυσίδες και τρομάζει αυτούς που νυχτοπερπατούν. Φόρτωσε το κάρο του δέρματα και έφυγε για την Αθήνα για να τα πουλήσει, να κάνει κομπόδεμα και να επιστρέψει για να παντρευτεί το αγαπημένο του Λενιώ. Αλλά μέχρι να γυρίσει, ένας κεραυνός πήρε το Λενιώ και ο Κωνσταντής γκρεμίστηκε από το Κάστρο της Αμφισσας. Και στοίχειωσε, και ο φόβος φυλάει τα δέρματα που στέγνωναν στην Πηγή της Χάρμαινας κάτω από το γιγαντιαίο πλατάνι.

Εκεί δίπλα έχει το ατελιέ του ο εικαστικός Γιώργος Σκυλογιάννης, καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Παιδί ταμπάκη, πήρε άλλους δρόμους, αλλά είχε ζήσει την εποχή που δούλευαν εδώ εκατό και βάλε βυρσοδέψες, ένας ολόκληρος κόσμος, απόμακρος πολύ, ευαίσθητος και σκληρός συνάμα, όπως λέει. Και δεν είχε απομακρυνθεί πολύ από τη Χάρμαινα. Συνειδητοποίησε ότι τα χρώματα της γειτονιάς, το ευτελές, το ασήμαντο, το πρόσκαιρο, είχαν περάσει στις δημιουργίες του. Τελείως διαφορετικό πνεύμα διαπερνά το έργο του αενάως ανήσυχου εραστή της ησυχίας Σπύρου Παπαλουκά. Η υπερβατική ατμόσφαιρα του ζωγράφου είναι κάτι το μεγάλο και υψηλό και βεβαίως υπάρχει και στις αυστηρές αγιογραφίες του μητροπολιτικού ναού της Αμφισσας που ζωγράφιζε ο καλλιτέχνης επί πέντε χρόνια, από το 1927 ως το 1932. Τα ανθίβολα, τα «στένσιλ», που με σκόνη κάρβουνου περνούσαν το σχέδιο στον τοίχο, δεν τα κατέστρεψε, αλλά σώθηκαν στο υπόγειο του σπιτιού του και τώρα εκτίθενται σε ένα από τα αναπαλαιωμένα σπίτια της Χάρμαινας.

Ολα αυτά βέβαια έχουν και τη γεύση τους. «Το παλιό ποτοποιείο» λειτουργεί πάντα εκεί στον κεντρικό δρόμο της αγοράς, την οδό Γιαγτζή,  σαν σκηνικό όπου μπροστά του περνούν οι καιροί. Κοντά εξήντα χρόνια, στην αρχή ο κύριος Μίμης και μετά ο Σέργιος και η Μαίρη διατηρούν τη γεύση των σπιτικών ποτών και των γλυκών. Εκατοντάδες παλιά μπουκάλια με λικέρ, μαυροδάφνης, τσίπουρου, βερμούτ, «ντύνουν» τους τοίχους και δημιουργούν την κατάλληλη, ρομαντική ατμόσφαιρα, για να φέρεις στα χείλια σου το ποτηράκι με το μοναδικό λιμοντσέλο ή τις ελιές Αμφίσσης γλυκό. Στην κεντρική πλατεία Κεχαγιά το καφεζυθοπωλείον Νικολόπουλου είναι μια ξεχωριστή ιστορία. Στη σκηνή του ανέβηκαν ο Αυλωνίτης, ο Φωτόπουλος, ο Μακρής. Από το 1936 ως το 1989 κάθε περιοδεύων θίασος που έφτανε στην Αμφισσα έπαιζε εδώ. Διέθετε μόνιμη, μεγάλη, σκηνή και καμαρίνια και, όπως λέει ο κυρ Θανάσης που το λειτουργεί τώρα, χωρούσε στη μεγάλη αίθουσά του πλήθος θεατών.

Και κάθε διασκέδαση στην πόλη μπορεί να ολοκληρωθεί μέσα στο ευτυχισμένο σκηνικό του οινοπωλείου Φαρόπουλου (Ανδρούτσου και Παπαχρήστου). Κι εδώ η τρίτη γενιά συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση, όταν λειτουργούσε ως οινοπνευματοπωλείο και καπνοπωλείο. Τώρα στην παράδοση παραμένουν το κρασί και το τσίπουρο, τα μοσχομυριστά κεφτεδάκια, οι σπέσιαλ ομελέτες, το γαλοτύρι, οι γαρδουμπίτσες, ο πατσάς γιαχνί, η χορτόπιτα, το τας κεμπάμπ. Το πιο νόστιμο καρύκευμα όλων αυτών είναι η αίσθηση της ζωής που τρέχει, με χαμόγελα και με λύπες, με μικρές και μεγάλες ιστορίες.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 15 Μαρτίου 2015