Κύπρος - Οι τέσσερες δεκαετίες κατοχής και εποικισμού αποδεικνύουν, μεταξύ άλλων, πόσο μεγάλη σημασία έχει η μνήμη

«Δεν ξεχνώ, διεκδικώ, δημιουργώ»

  

Κώστας Γουλιάμος*

Το Σπίτι της Κύπρου - Μορφωτικό Γραφείο της Κυπριακής Πρεσβείας στην Ελλάδα (σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου) και το Τμήμα Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας συνδιοργάνωσαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα-διαγωνισμό με θέμα: «Κύπρος: 1974-2014, 40 χρόνια. Δεν ξεχνώ, διεκδικώ, δημιουργώ». Αφορά δημιουργίες μαθητών με αφορμή το Κυπριακό Πρόβλημα. Πριν από λίγες μέρες έγινε παρουσία του εν λόγω προγράμματος-διαγωνισμού στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, παρόντος μάλιστα του υπουργού Παιδείας κ. Κώστα Καδή.

Αναμφίβολα πρόκειται για μια σημαντική πρωτοβουλία, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που η αντικατοχική κουλτούρα τείνει προς εξαφανισμό.

 Ειδικότερα στην εκδήλωση της Αθήνας ο μεν υπουργός Παιδείας κ. Αριστείδης Μπαλτάς υπογράμμισε την εύστοχη επιλογή των ρημάτων -δεν ξεχνώ, δημιουργώ, διεκδικώ- και τη μεταξύ τους αλληλουχία, αφού η μνήμη αποτελεί μορφή τέχνης αλλά και διεκδίκησης, ο δε πρέσβης της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Κ. Κενεβέζος σημείωσε πως «η μνήμη είναι στοιχείο αναγκαίο για την επόμενη μέρα…» Πέραν όμως των δηλώσεων -και σε πείσμα της πολιτικής αβελτηρίας του επικεφαλής ξένης διπλωματικής αποστολής-, είμαστε όλοι οδοιπόροι στον ίδιο δρόμο που έχει φέρει για πάνω από 40 χρόνια η εισβολή και κατοχή. Χρειαζόμαστε την αφύπνιση της μνήμης. Η επιβολή του φόβου -ως μέσο έλεγχου, στάσης και συμπεριφοράς- δεν συνάδει με τη δημοκρατική κουλτούρα.  

Οι τέσσερες δεκαετίες κατοχής και εποικισμού αποδεικνύουν, μεταξύ άλλων, πόσο μεγάλη σημασία έχει η μνήμη. Η μνήμη ως ιστορική και κοινωνική αφύπνιση και όχι ως εθνικιστική ή ως νεοκοσμοπολίτικη έξαρση για το παρόν και το μέλλον της νήσου Κύπρου. Οφείλουμε να κάνουμε τη μνήμη αφύπνιση. Οφείλουμε να κρατήσουμε ζωντανή την ιστορική μνήμη, να προωθήσουμε την ελευθερία της έκφρασης, την ίδια τη δημοκρατία. Οφείλουμε να είμαστε απέναντι σε ό,τι προσπαθεί να τα περιορίσει. Οφείλουμε να σταθούμε απέναντι στον ρατσισμό και στη μισαλλοδοξία. Χρειαζόμαστε τη μνήμη ως αφύπνιση ενάντια στην άνοδο της ανοχής, της αποστασιοποίησης και της αδιαφορίας που κηλιδώνουν τον δημοκρατικό μας πολιτισμό. Θα έλεγα επιπρόσθετα πως οφείλουμε ως πολίτες να ανακαλύψουμε τις αντιστοιχίες του χθες με το σήμερα, να γνωρίσουμε και αναγνωρίσουμε πως η κάθε μηχανιστική λειτουργία της σκέψης και της μνήμης δεν μας επιτρέπει να επεξεργαστούμε το παρελθόν, να συνειδητοποιήσουμε τι ακριβώς πράττουμε. Κάθε πράξη μας (στάση, γραφή, νόημα, συμπεριφορά κ.λπ.) σχετική με τη μνήμη εντάσσεται σε ένα ιστορικό περιβάλλον. Εντάσσεται εντός των ορίων και περιθωρίων αυτού του περιβάλλοντος, απελευθερώνοντας ταυτόχρονα νοήματα, σημασίες και δημιουργίες. Υπ' αυτή την έννοια, λοιπόν, οι δημιουργίες με αφορμή τη μνήμη (όπως των μαθητών των σχολείων) δημιουργούν μια νέα ιστορικότητα. Εν ολίγοις θέτουν μια νέα γραμματική της ανάγνωσης, η οποία ως τέτοια «ανανοηματοδοτεί» το παρόν. Με άλλα λόγια, ανακαλύπτει νέες πτυχές της σύγχρονης πραγματικότητας, ενώ ταυτόχρονα απελευθερώνει ακόμα και νέες ερμηνείες, διαμορφώνοντας αξιακά προτάγματα. Παράλληλα, η μνήμη ως αφύπνιση μπορεί να αποκτήσει διαστάσεις δημιουργικής δυναμικής, όταν λάβει τη μορφή της φυγής από τα συμβατικά συστήματα σκέψης και επικοινωνίας, αποδεικνύοντας και στους πλέον δύσπιστους ότι η «ζώσα ιστορία» αντέχει στις πιέσεις, στις στρεβλώσεις και στις μεταστροφές της εποχής, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι διεξάγεται ένας ουσιαστικά γόνιμος -και όχι προσχηματικά- διαπολιτισμικός διάλογος ανάμεσα σε διαφορετικές  πολιτικές και πολιτισμικές παραδόσεις. Ανάμεσα σε διαφορετικές ιδεολογικές και αισθητικές αναζητήσεις. Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η μνήμη εξαρτάται από αυτές τις παραδόσεις και αναζητήσεις. Που σημαίνει ότι είναι διαρκώς ευμετάβλητη και, εν πολλοίς, ανυπάκουη σε προκατασκευασμένες ή, άλλως, προειλημμένες αποφάσεις. Ο Βρετανός δραματουργός Edward Bond πίστευε πως το θέατρο έχει ως αφετηρία του την ανυπακοή της Αντιγόνης. Και έτσι κάπως είναι τα πράγματα στη ζωή και όχι μόνο στην τέχνη: Οι προειλημμένες αποφάσεις είναι πλασματικές και ως  πλασματικές που είναι δημιουργούν καθαρά πλασματικό πλεόνασμα ευφορίας.

*Ο Κώστας Γουλιάμος είναι Πρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου

Πηγή: Ο Φιλελεύθερος

Δημοσιεύτηκε στις 31/05/2015