«Eχω φίλους ψυχαναλυτές, διαβάζω ψυχαναλυτικά κείμενα και έχω και βιωματική σχέση. Πιστεύω απολύτως στη θεραπευτική, βελτιωτική δύναμη της ψυχανάλυσης. Ζωή και τέχνη για μένα δεν έχουν διαφορά».
Ο Γιώργος Ρόρρης φωτογραφημένος από την Ελισάβετ
Μωράκη στο
ατελιέ του.
Για δεύτερη συνεχή χρονιά, οι Εκδόσεις Πορφύρα διοργανώνουν στο Ιδρυμα Θεοχαράκη τον Β’ Κύκλο συνομιλίας Ψυχανάλυσης και Τέχνης. Και φέτος ψυχαναλυτές και διακεκριμένοι ζωγράφοι θα συναντηθούν με στόχο να διασταυρώσουν το βλέμμα τους πάνω στο έργο τέχνης και στην τέχνη του ασυνειδήτου. Στο ξεκίνημα αυτού του κύκλου, συναντήσαμε τον γνωστό ψυχίατρο-ψυχαναλυτή και έναν εκ των τριών επιμελητών, κ. Δημήτρη Κυριαζή, καθώς και τον ιδιαίτερα ξεχωριστό ζωγράφο κ. Γιώργο Ρόρρη. Στόχος της συνάντησης, ο βαθύτερος όλων, η σχέση της ψυχανάλυσης με την τέχνη, και της τέχνης με την ερμηνεία του κόσμου.
Ο πίνακας και το όνειρο
– Σας αρέσουν οι ιστορίες. Τι ιστορίες αφηγούνται οι πίνακές σας;
– Ιστορίες γυναικών, προφανώς, αφηγούμαι αλλά από εκεί και πέρα δεν ξέρω τίποτα άλλο. Δεν μπορώ να ερμηνεύσω τη δική μου ιστορία ούτε να την κατονομάσω. Την έχω ακόμα αδιευκρίνιστη.
– Ποια είναι η σχέση σας με τη γυναίκα;
– Η γυναίκα αποτελεί μυστήριο. Και αυτός είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο συνεχώς και αδιάκοπα ζωγραφίζω ξανά και ξανά. Αυτή η ετερότητα είναι που τροφοδοτεί σε μένα όχι μόνο την περιέργεια, το ενδιαφέρον και τη σαγήνη για να γίνει το έργο.
– Είστε ο πρώτος ομιλητής (στις 6/2) στον Kύκλο Ομιλιών. Ποια είναι η σχέση σας με την ψυχανάλυση;
– Eχω φίλους ψυχαναλυτές, διαβάζω ψυχαναλυτικά κείμενα και έχω και βιωματική σχέση. Πιστεύω απολύτως στη θεραπευτική, βελτιωτική δύναμη της ψυχανάλυσης. Ζωή και τέχνη για μένα δεν έχουν διαφορά. Εάν το παρόν, το ορατό είναι ένα όνειρο, ο πίνακας είναι μια προσπάθεια ερμηνείας του. Και διότι ο πίνακας είναι το αποτέλεσμα αλλεπάλληλων επιστρωματώσεων. Κάθε μέρα που περνάει προστίθεται ένα πετραδάκι για να προσδιοριστεί το όνειρο, το θαύμα που έχω μπροστά μου. Τη ζωή μόνο ως πεζή πραγματικότητα δεν τη βλέπω. Η ερμηνεία αυτού του ονείρου δεν είναι τόσο εύκολη, πάρα πολλά πράγματα στην πορεία αναθεωρούνται. Και μετά χρειάζεται να πάρεις απόσταση από την απόλαυση. Να το δεις και λίγο ψύχραιμα. Κάπως έτσι δεν είναι και στην ψυχανάλυση;
– Πού συναντάτε το θαύμα;
– Με ενδιαφέρει εξαιρετικά το πρόσωπο και ιδίως ο τρόπος που καταγράφεται το πέρασμα της ζωής πάνω σε αυτό. Δεν είναι τυχαίο ότι έχω ζωγραφίσει γυμνά που τα ονομάζω πορτρέτα. Ακόμα και στο σώμα μου είναι δύσκολο να ξεχάσω το πρόσωπο. Θέλω να ανασύρω από τη συνεχή μεταβολή του χρόνου κάποια πρόσωπα και να τα κάνω έργα τέχνης.
– Στο πρόσωπο των γυναικών αποτυπώνεται πιο έντονα η ζωή τους;
– Είναι σίγουρο ότι τις γυναίκες τις απασχολεί πιο πολύ το πρόσωπό τους. Δεν ξέρω όμως εάν το φύλο παίζει ρόλο. Πιστεύω ότι στο πρόσωπό μας καταγράφεται με ύπουλο τρόπο η ζωή μας και όσο έλεγχο και εάν ασκήσουμε για να το ελέγξουμε ή να το φρενάρουμε –λόγω της ηλικίας ή πλείστων άλλων εμπειριών που μαρτυρούν τη ζωή και την ποιότητά της– στο τέλος καταγράφεται. Οσο μεγαλύτερη προσπάθεια καταβάλλεται για να ανακοπεί η φθορά, η ήττα είναι μεγαλύτερη.
– Πολλοί φοβούνται ότι εάν εκτεθούν στα ευρήματα της ψυχανάλυσης, εάν «θεραπευθούν» θα χάσουν το ταλέντο τους ή το κίνητρο να δημιουργούν.
– Αυτή την κουβέντα ακριβώς την έχω ακούσει από τον δεύτερο δάσκαλό μου Cremonini. Μου είχε πει ότι είχε κάνει ψυχανάλυση ένα χρόνο και μετά δεν μπορούσε να ζωγραφίσει. Εγώ δεν το πιστεύω. Ισα ίσα πιστεύω το αντίθετο. Οτι με την ψυχανάλυση θα απελευθερωθούν δυνάμεις και η βούληση θα ωθήσει το υποκείμενο να αγκιστρωθεί περισσότερο σε αυτό που προορίζεται, είτε είναι καλλιτέχνης είτε όχι. Εμένα με ενδιαφέρει η ζωογόνηση του πραγματικού κόσμου. Είδα στο μουσείο Βαν Γκογκ ένα κυπαρίσσι, και είχε τόση ζωή μέσα του εμφυσήσει ο καλλιτέχνης, που κανένα πραγματικό κυπαρίσσι δεν έχει. Ο ζωγράφος, λοιπόν, πρέπει να δημιουργήσει μέσα του έναν τρόπο προκειμένου η πραγματικότητα να μπαίνει μέσα του και να του ταράζει τα σωθικά. Δεν είναι υπόθεση του νου και της συνείδησης η ζωγραφική. Είναι υπόθεση που πηγάζει από τα σπλάχνα του ανθρώπου. Και διοχετεύεται από τα χέρια σου.
– Βλέπετε κοινά της διαδικασίας της ψυχανάλυσης με τη ζωγραφική;
– Η ζωγραφική είναι μια συνθήκη υλική, είναι μια πράξη σωματική, πηγάζει από τη γη, διοχετεύεται διά του σώματος και προσπαθεί να δώσει ερμηνεία του κόσμου. Ο κόσμος, για μένα, επέχει θέση ονείρου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο πίνακας είναι η ερμηνεία αυτού του ονείρου. Για να γίνει ο πίνακας πρέπει να καταργηθεί ο ζωγράφος. Πρέπει να μην κομπάζει, να μην καυχάται ο καλλιτέχνης. Να αφήσει τα ίχνη, να το σηκώσει ψηλά και να αποσυρθεί. Και δεν είναι τόσο εύκολο, γιατί υπάρχουν τόσα συμπλέγματα. Είσαι μεσάζων. Και ο πίνακας πρώτος σου κλείνει την πόρτα. Τελειώνει όταν δεν σε αφήνει να επέμβεις άλλο. Ο στόχος μου είναι να μοιάσει η πραγματικότητα στον πίνακα και όχι το αντίθετο.
Ο τρόπος που βιώνεται ο κόσμος
– Είστε ένας εκ των επιμελητών αυτής της σύμπραξης ψυχαναλυτών και εικαστικών δημιουργών. Πώς προέκυψε η σκέψη γι’ αυτές τις ομιλίες;
– Η έμπνευση προέκυψε από μια βαθιά συναισθηματική και ψυχική συγκίνηση με έναν ζωγραφικό πίνακα, ο οποίος μου προκάλεσε σωρεία συναισθημάτων. Κάποια στιγμή, σε μια επίσκεψή μου στο Μουσείο Μπενάκη ήρθα σε επαφή με έναν ζωγραφικό πίνακα, ο οποίος μου δημιούργησε ένα έντονο βίωμα. Εκείνη την περίοδο έβγαινα από το πένθος της γυναίκας μου –είχε κλείσει ένα χρόνο– και συγκινήθηκα βαθύτατα. Ξεκίνησε εκεί στην έκθεση μια μικρή συζήτηση με τον ζωγράφο, και φεύγοντας το ίδιο βράδυ αναρωτήθηκα πώς θα ήταν να συνομιλούσαμε εμείς οι ψυχαναλυτές με τους ζωγράφους για το έργο τους, τον εαυτό τους αλλά και την τάση της ζωγραφικής μπροστά στο κοινό. Και επίσης να τεθούν μερικά ερωτήματα ως προς το νόημα του έργου τέχνης. Οχι τόσο αισθητικά όσο να θιγούν ερωτήματα που έχουν σχέση με το κάλλος –που ορίζει τον έρωτα–, το νόημα του έργου τέχνης και τι ήθος εκφράζει. Την πρότεινα στις εκδόσεις Πορφύρα και η Μαρία Κοκκίνου συμφώνησε, και έτσι ξεκίνησε η ιδέα. Και το προτείναμε και στον πατέρα Στ. Σκλήρη, που είναι ιερέας και ζωγράφος. Γι’ αυτό ο πρώτος κύκλος σχετιζόταν με τη βυζαντινή και νεο-βυζαντινή επιρροή. Είχε μεγάλη επιτυχία ο πρώτος κύκλος συναντήσεων και τώρα ξεκινάμε τον δεύτερο.
– Πώς συνδέεται η τέχνη με την ψυχανάλυση; Με το ασυνείδητο;
– Η ζωγραφική έχει σχέση με αυτό που ο Αριστοτέλης ονόμασε φάντασμα. Φάντασμα είναι η πρώτη σύλληψη, η πρώτη εικόνα που αναδύεται από το ασυνείδητο, η οποία δημιουργείται από ένα εξωτερικό ερέθισμα, η εικόνα όμως επεξεργασμένη βοηθάει την ψυχή να μπορεί να την αξιοποιήσει και να την κάνει όνειρο, πληροφορία, νόημα, απόφαση κ.λπ. Διότι τα ερεθίσματα δεν πέφτουν έτσι στην ψυχή, το νόημα είναι η ψυχή που τους το δίνει. Αυτή η μετεξέλιξη είναι απαραίτητη από τη σύλληψη, ώστε σιγά σιγά να εξελιχθεί και στο τέλος να αποτυπωθεί και να γίνει ένα ζωγραφικό έργο. Μέσα σε αυτή τη διαδικασία γέννησης που είναι κατ’ εξοχήν δημιουργική διαδικασία αυξάνει και πληθαίνει η ψυχή τον εαυτό της. Είναι ο τρόπος με τον οποίο δημιουργείται και παράγεται η προσωπική αλήθεια. Σωστή, λάθος, παραλήρημα, έχει σχέση με τον Θεό, με την απουσία του, με τον έρωτα, με τον θάνατο, δεν έχει σημασία, εκεί παράγεται. Η ζωγραφική είναι πολύ κοντά στην πρωτογενή διαδικασία σκέψης. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που τα κινήματα του σουρεαλισμού και του εξπρεσιονισμού έχουν βαθιά επιρροή από την ψυχαναλυτική σκέψη. Η ψυχαναλυτική σκέψη υπηρετεί το γνωσιολογικό ερώτημα, η τέχνη και η ζωγραφική υπηρετούν το ερώτημα του κάλλους και του ήθους.
– Γιατί χρειάζεται η ερμηνεία;
– Το έργο τέχνης δεν χρειάζεται καμία ερμηνεία. Είναι όμως η ερμηνεία μια άσκηση που δημιουργεί τον μεταβατικό χώρο ανάμεσα στο έργο, τον δημιουργό και τον θεατή. Είναι η διάσταση της συνδημιουργίας. Για να αξιοποιήσουμε το έργο τέχνης πρέπει κάπως να το δημιουργήσουμε στην καρδιά μας. Αυτό το οποίο έπαθα και προσπαθούσα να καταλάβω τι έπαθα. Είναι σαν να βλέπεις μια ωραία γυναίκα και σε καθηλώνει και δεν ξέρεις τι ακριβώς σε καθηλώνει.
– Και η βία της;
– Υπάρχει και αυτή. Η ψυχανάλυση ενδιαφέρεται για το πώς συλλαμβάνεται το έργο, γιατί αυτό έχει σχέση με την πρωτογενή διαδικασία, ενδιαφέρεται για τον δημιουργό του, όπως έκανε και ο Freud, και μια τρίτη περιοχή, η οποία είναι η κατάθεση του έργου τέχνης σε σχέση με τον κοινωνικό ασυνείδητο. Οι ζωγράφοι περιγράφουν μύθους συλλογικούς και τους αναδιατάσσουν. Ο ψυχαναλυτής προσφέρει την ερμηνεία, και θα δεχτώ ότι μπορεί να γίνει βίαια κάποιες στιγμές, αλλά ακόμα και αυτός που δεν προσφέρει οργανωμένη ερμηνεία, ερμηνεύει. Αλλιώς δεν βιώνεται ο κόσμος.
Πηγή: Η Καθημερινή
Δημοσιεύτηκε στις 07/02/2016
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire