Όταν η κοινωνία μιμείται την τέχνη...

Μια κοινωνία - μίμος

 Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος

Είχε ως φαίνεται δίκιο ο Οσκαρ Ουάιλντ με την επιφανειακή παραδοξολογία του: «Η ζωή μιμείται την τέχνη». Αν και είναι σαφώς βέβαιο πως από την αρχαιότητα και από το έπος ήδη η λογοτεχνία και αργότερα το θέατρο μιμούνταν την πράξη, δηλαδή την πραγματικότητα, με τον καιρό, όταν η τέχνη, το έπος, το μυθιστόρημα, το θέατρο κ.λπ. άρχισαν να κωδικοποιούν τη συνταγή τους, να δημιουργούν τα λογοτεχνικά πρότυπα, τους θεατρικούς τύπους και χαρακτήρες, η ζωή, η πραγματικότητα και η ιστορία, μεγάλη και μικρή, έβρισκαν στα καλούπια της τέχνης πρότυπα μιμήσεως. Ηδη ο μαθητής του Αριστοτέλη, ο Θεόφραστος, διάδοχός του στο Λύκειο, βοτανολόγος στην ειδίκευσή του, ως χόμπι καλλιεργούσε την ανθρώπινη χαρακτηρολογική τυποποίηση. Ετσι, μας κληροδότησε τους «Χαρακτήρες» που εν συνεχεία τροφοδότησαν σειρά ανάλογων από τον Λαμπριγιέρ έως τον δικό μας Λασκαράτο.

Παράλληλα έναν αιώνα πριν από τον Θεόφραστο ο μέγας Αριστοφάνης, πέρα από τους κεντρικούς ήρωες των κωμωδιών του, στο δεύτερο μέρος της πολιτικής του κριτικής έβαλε να παρελαύνουν στη σκηνή κοινωνικοί τύποι - καρικατούρες της πολιτικής και ηθικής παθογένειας, προϊόντα των στρεβλώσεων των νόμων, διαπλεκόμενους με τους θεσμούς, εκμεταλλευτές των καταστάσεων και διεφθαρμένους στρατηγούς, εμπόρους, πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες μαζί με χαφιέδες, λαοπλάνους και νταβατζήδες γυναικών αλλά και συντεχνιών.

Ποιητές πληρωμένοι να δοξολογούν το καθεστώς και τους επιβήτορες της εξουσίας, έμποροι όπλων, ψευδομάρτυρες, μεταπράτες και τοκογλύφοι, πειναλέοι ιερείς και ψευδοπροφήτες, δειλοί στρατιωτικοί άκαπνοι και προαγωγοί. Ιδού το φάσμα των κοινωνικών τύπων που παρελαύνουν στους «Αχαρνείς», στους «Ορνιθες», στην «Ειρήνη», στον «Πλούτο». Και συχνά έχεις τη βεβαιότητα πως γνωστά και μη εξαιρετέα προσώπατα της δημόσιας ζωής κοπιάρουν τα αριστοφανικά υβρίδια.

Αλλά πάει πίσω αιώνες μετά ο εγγλέζος ηθολόγος ο Τζον Γκέι με την «Οπερα του Ζητιάνου» που μετέγγραψε και αθανάτισε στον 20ό αιώνα ο Μπρεχτ με τη δική του «Οπερα της πεντάρας». Ταξικές κοινωνίες με πλούσιους και φτωχούς, φαύλους αστυνομικούς, αριστοκράτες προαγωγούς, κλέπτες και απατεώνες, εκμεταλλευόμενες πόρνες και συνάμα καταδότριες στην αστυνομία, δωροδοκούμενοι δικαστές και έμποροι ανθρώπων, ονείρων και θεσμών. Ο Μπρεχτ οικειοποιήθηκε τη γνωστή ρήση των ουτοπικών σοσιαλιστών εκφράζοντας όμως την αλήθεια: «Χειρότερο από τη ληστεία μιας τράπεζας είναι η ίδρυση μιας τράπεζας».

Αν παραπέμπω σ' αυτά τα σημαδιακά κείμενα της πολιτικής κριτικής είναι γιατί άλλη μια φορά η θλιβερή μας πραγματικότητα μάς υποχρεώνει να ψάχνουμε να βρούμε τι μας θυμίζουν γεγονότα τα οποία στις μέρες που βιώνουμε, μάς πληγώνουν.

Αλλά ας γυρίσω στα θεατρικά μοντέλα. Στον «Επιθεωρητή» ο Γκόγκολ ξεσκεπάζει μια ολόκληρη φαύλη κοινωνία εξαιτίας μιας απατεωνιάς. Ενας ξεπεσμένος, καταχρεωμένος δανδής, ξεπέφτει σε μια επαρχιακή πόλη και από παρεξήγηση τον παίρνουν για τον αναμενόμενο επιθεωρητή διοικήσεως. Εκείνος βολεύεται από την παρεξήγηση, την εκμεταλλεύεται και απομυζά ό,τι μπορεί από τον εσμό των φαυλεπίφαυλων δημοσίων υπαλλήλων της τοπικής κοινωνίας. Γιατρός, δάσκαλος, δικαστής, ταχυδρόμος, έμποροι, αλλά και ο εγγυητής της διαπλοκής δήμαρχος, λαδώνουν, αλληλοκατηγορούνται, αλληλοκαλύπτονται, δωροδοκούνται και δωροδοκούν, τραπεζώνουν και δανείζουν, προσφέρουν και προσφέρονται, εκμαυλίζουν και πλασάρουν ώς και τις θυγατέρες τους για να βουλώσουν στόματα και να εξασφαλίσουν ευνοϊκές συμφωνίες ή ανοχές.

Το τραγικό είναι πως ο Γκόγκολ φαίνεται να πιστεύει πως και όταν ο απατεώνας επιθεωρητής-μαϊμού θα φύγει και επί θύραις βρίσκεται ο αληθινός, τα ΙΔΙΑ θα γίνουν και απαράλλαχτα. Γιατί ο απατεώνας μιμείται τον αληθινό και ο αληθινός τον απατεώνα.

Ιδού λοιπόν που μας απασχολεί αυτές τις μέρες (χωρίς να μας εκπλήσσει, φευ!) ο εσμός των τοκογλύφων, εκβιαστών και συνειδητών δολοφόνων. Τραπεζικά στελέχη, αστυνομικοί, δικηγόροι, έμποροι, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, ποδοσφαιριστές, γιατροί, εφοριακοί, επιθεωρητές και ελεγκτές του Δημοσίου, όλη η παρέλαση του κοινωνικού πλαγκτού που πρώτος ο Αριστοφάνης ξεμπρόστιασε. Απλώς τώρα έχουν αλλάξει και τα μέσα και τα εργαλεία και τα μεγέθη. Τώρα οι εκβιασμοί οδηγούν θύματα σε αυτοκτονίες και οι πιέσεις δεν είναι μόνο εκβιασμοί και συκοφαντία. Είναι και Καλάσνικοφ.

Διαβάζοντας τα τεκταινόμενα αυτές τις μέρες του κοινωνικού βυθού νιώθεις πως οι εκβιαστές και οι τοκογλύφοι της συμπρωτεύουσας (αυτούς έπιασε προς το παρόν η Αστυνομία και φυσικά δεν έχει αποκλειστικότητα η πρωτεύουσα του Βορρά!) μιμούνται εξαίσια και τολμηρά σενάρια αμερικανικών φιλμ, όπου τα διαπλεκόμενα συμφέροντα σε αγαστή συνεργασία με τη μαφία, την αστυνομία, τη βουλή, τη δικαιοσύνη, τους εμπόρους ναρκωτικών, τους κερδοσκόπους, τα τραπεζικά στελέχη, τους λαθρεμπόρους και τους πληρωμένους κίλερ, ροκανίζουν το υπέδαφος όπου έχουν χτίσει τα χρεωμένα σπίτια τους εργάτες, μικροαστοί, υπαλληλίσκοι, πνευματικό προλεταριάτο και έρμαιη στους τεχνητούς παραδείσους νεολαία.

Ω, ναι, η κοινωνία μας μιμείται πλέον τα μαφιόζικα φιλμ.