Ελλάδα-Κύπρος : Η ιδεολογική χρήση της ιστορίας στην υπηρεσία της εξουσίας και της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης

Η Ιστορία στην κλίνη του Προκρούστη

Εκείνος που ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον.

Εκείνος που ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν.

Τζορτζ  Όργουελ

 

 

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Κάθε που πλησιάζει η 25^η Μαρτίου εμφανίζονται με άρθρα τους διάφοροι νεοφιλελεύθεροι διανοούμενοι, νεοταξικής κοπής ως επί το πλείστον, κάποιοι και από το χώρο της μεταλλαγμένης Αριστεράς, για να θέσουν υπό αμφισβήτηση το ΄21 και τους αγώνες του ελληνικού λαού για την ελευθερία. Οι συζητήσεις για την ιστορία δεν είναι βέβαια ούτε ένα νέο φαινόμενο ούτε και αποκλειστικά ελληνικό. Αναθεωρητικές απόψεις πάντα θα υπάρχουν, είτε γιατί προκύπτουν νέα στοιχεία που επιτρέπουν διαφορετικές ερμηνείες, είτε γιατί η κάθε εποχή έχει την τάση να ερμηνεύει τα ιστορικά γεγονότα από μια δική της οπτική γωνία, είτε γιατί κάποιοι, που είναι και το πιο επικίνδυνο, προσπαθούν να θέσουν την ιστορία στην υπηρεσία της εκάστοτε εξουσίας ως ιδεολογικό της  όπλο. Σ΄εμάς όμως, στον ελληνικό χώρο, αυτή η επανερμηνεία της ιστορίας είναι ισοπεδωτική τα τελευταία χρόνια, χωρίς τον ελάχιστο σεβασμό στα γεγονότα.  Ο αναθεωρητισμός έγινε ένα ιδεολογικό όπλο στα χέρια μιας νεοταξικής κάστας εξουσίας με καθαρά πολιτικούς στόχους.

Είναι γνωστό πως για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα επιβλήθηκε το λεγόμενο «παπαρρηγοπούλειο» παράδειγμα ερμηνείας των ιστορικών φαινομένων, όχι μόνο της νεοελληνικής περιόδου, αλλά και της αρχαίας και της μεσαιωνικής. Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος με το έργο του διέγραψε το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε για πολλές δεκαετίες η ελληνική ιστορική επιστήμη. Πρόκειται για την αντίληψη της συνέχειας του ελληνισμού από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, με ιδεολογικό στόχο τη δημιουργία εθνικής συνείδησης ως του αναγκαίου υποβάθρου του εθνικού κράτους. Η πρώτη αμφισβήτηση του «παπαρρηγοπούλειου» παραδείγματος προήλθε από τη μαρξιστική και μαρξίζουσα ιστοριογραφία. Ειρήσθω εν παρόδω, ότι η εθνική ιδεολογία που εισήγαγε η ιστορία του Παπαρρηγόπουλου δεν ήταν καθόλου εσωστρεφής και δεν απέκλειε του εθνικού κορμού «μειονοτικά» στοιχεία, όπως διατείνονται σήμερα οι νεοταξικής κοπής ιστορικοί και διανοούμενοι. Η εσωστρέφεια στην ελληνική ιστορία παρατηρείται κυρίως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον Εμφύλιο Πόλεμο, και αποτελεί στρέβλωση της αντίληψης του Παπαρρηγόπουλου. Η μαρξιστική και η μαρξίζουσα ερμηνεία της ιστορίας θέτει το θέμα της συνέχειας του ελληνισμού με καθαρά πολιτιστικούς όρους όπως φαίνεται για παράδειγμα στο εργο του Νίκου Σβορώνου ο οποίος βλέπει περισσότερο τον ελληνισμό ως φορέα και ως έκφραση πολιτισμού παρά ως αμειγή εθνολογική ομάδα. Είναι σημαντικό επίσης ότι η προοδευτική ιστοριογραφία, μαρξιστική ή όχι, προσεγγίζει τα γεγονότα από την κοινωνικο-οικονομική τους σκοπιά, κάτι που επιτρέπει την ένταξη στην ιστορία των διαφόρων κοινωνικών ομάδων  και του ρόλου που διαδραμάτισαν, πέρα από τα πρόσωπα, ή τις «προσωπικότητες», που δεσπόζουν συνήθως στην παραδοσιακή ιστοριογραφία. Αν και η ιστορία είνα συνυφασμένη με τις ιδεολογικές διεργασίες της κάθε εποχής, η ιδεολογία από μόνη της δεν παράγει ιστορία. Οι σημερινοί όμως μεταμοντέρνοι ιστορικοί και διανοούμενοι, τοποθετούν ως φορέα της την ιδεολογία αντί τα γεγονότα, με αποτέλεσμα η ιστορία να βρίσκεται μονίμως  στην κλίνη του Προκρούστη, να αποκόπτεται από τα πραγματολογικά της στοιχεία και να αμφισβητείται η ίδια η ορθολογική σκέψη που μας κληροδότησε ο διαφωτισμός. Με αυτή την ιδεολογική συνισταμένη, η ιστορία γίνεται μια αγωγή του πολίτη που ακολουθεί τις νοητικές κατηγορίες της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας της παγκοσμιοποίησης και της νέας τάξης. Αυτή η αποδομημένη ιστορία προσπαθεί να νομιμοποιηθεί χρησιμοποιώντας ως προπέτασμα καπνού έναν «αντιεθνικιστικό» λόγο, κάτι που βολεύει και τους μεταλλαγμένους αριστερούς.  Προβάλλοντας αρνητικά μεμονωμένα γεγονότα, εκτός του γενικότερου κοινωνικο-οικονομικού πλαισίου της εποχής που διαδραματίζονται, εκτός συνολικού ιστορικού αφηγήματος, η νεοταξικής κοπής ιστορία, στρώνει το δρόμο νομιμοποίησης της άρχουσας ιδεολογίας της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και αποδομεί κάθε πνεύμα αντίστασης στην επιβολή και την κυριαρχία της. Δεν είναι τυχαίο που για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιεί ακόμη και οργανικούς διανοούμενους από το χώρο του μάρκετινγκ, όπως πρόσφατα το είδαμε με την περίπτωση του Νίκου Δήμου. Σε κάποιο παραπλήσιο πεδίο κινήθηκε και η γνωστή ταινία του ΡΙΚ στη Λευκωσία για τα γεγονότα του 1964.

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com