Ο πατέρας του ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος

Ο αινιγματικός Γιάννης Μαρής

 Γράφει η Μικέλα Χαρτουλάρη

Ηταν τελικά ή δεν ήταν κοινωνικά μυθιστορήματα οι 45 αστυνομικές περιπέτειες (εκδ. Ατλαντίς) που καθιέρωσαν τον Γιάννη Μαρή ως τον πατέρα της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας;

Το ερώτημα αυτό αναδεικνύεται ως κεντρικό ζήτημα στο πρώτο Συμπόσιο που πραγματοποιείται στην Ελλάδα για να εξετάσει με όρους επιστημονικής μελέτης την ελληνική παραγωγή των αστυνομικών μυθιστορημάτων που μέχρι πρόσφατα αντιμετωπίζονταν ως επιτυχημένες εκδοχές παραλογοτεχνίας. Είναι φυσικό λοιπόν το ότι ο δημοσιογράφος Γιάννης Τσιριμώκος, εξάδελφος του βουλευτή και υπουργού Ηλία Τσιριμώκου, έχει την τιμητική του. Διότι από τα μετεμφυλιακά χρόνια έως την «Αλλαγή» υπήρξε από τους δημοφιλέστερους έλληνες συγγραφείς με το ψευδώνυμο Γιάννης Μαρής και με κεντρικό πρωταγωνιστή στις ιστορίες του τον αστυνόμο Μπέκα.

Το Συμπόσιο διοργανώθηκε από τη δραστήρια και καταξιωμένη Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας και δίνει τον λόγο (χθες και σήμερα στο Αμφιθέατρο του ΕΙΕ) στην αφρόκρεμα της πρώτης και της δεύτερης γενιάς των συγγραφέων του είδους. Ενα είδος που έχει πλέον τόσα παρακλάδια, ώστε μάλλον θα του ταίριαζε περισσότερο ένας γενικότερος προσδιορισμός, λ.χ. «λογοτεχνία μυστηρίου». Συζητώντας πάντως με τους πιο δημοφιλείς εκπροσώπους της πρώτης γενιάς προκύπτει ότι τα έργα που λοξοκοιτάζουν προς το «κοινωνικό μυθιστόρημα» είναι πολύ λιγότερα απ' όσα νομίζουμε και ας αποτελεί αυτό σήμερα μια κυρίαρχη τάση στο παγκόσμιο αστυνομικό μυθιστόρημα.

Οσο για τον Μαρή, οι γνώμες διχάζονται. Ως κοινωνικό συγγραφέα τον διαβάζουν ο πρύτανης του χώρου Πέτρος Μάρκαρης, ο οποίος εμφανίστηκε στην αστυνομική λογοτεχνία το 1995 με το «Νυχτερινό δελτίο», όσο και ο εκπρόσωπος του μαθηματικού αστυνομικού Τεύκρος Μιχαηλίδης (2006, «Πυθαγόρεια εγκλήματα»). Ως κατεξοχήν εκπρόσωπο των καθαρόαιμων αστυνομικών μυθιστορημάτων τον διαβάζουν ο Ανδρέας Αποστολίδης (1995, «Το χαμένο παιχνίδι») και ο Πέτρος Μαρτινίδης (1998, «Κατά συρροήν»), ενώ συντάσσεται με επιφυλάξεις και ο Φίλιππος Φιλίππου (1987, «Κύκλος θανάτου»).

«Ο Μαρής είδε πολύ νωρίς ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι ένα είδος που μπορεί να αναδείξει τα προβλήματα της κοινωνίας», υποστηρίζει ο Μάρκαρης. «Το "Εγκλημα στο Κολωνάκι", ο "Θάνατος του Τιμόθεου Κώνστα", η "Εξαφάνιση του Τζων Αυλακιώτη" περιγράφουν εξαιρετικά τη μετεμφυλιακή Αθήνα και τον κόσμο που πλούτισε από τη συνεργασία του με τους Γερμανούς. Ωστόσο οι νεότεροι έλληνες συγγραφείς αστυνομικών στρέφονται προς τα αμερικανικά και τα άλλα ευρωπαϊκά αστυνομικά για να βρουν πρότυπα, ενώ το πρότυπο είναι εδώ δίπλα μας: ο Μαρής».

Ο Μιχαηλίδης επαυξάνει και εξειδικεύει επισημαίνοντας: «Γνωρίζουμε ότι ο Μαρής εργαζόταν για χρόνια σε δεξιές εφημερίδες - στην "Ακρόπολι" και στην "Απογευματινή" -, όμως υπήρξε σοσιαλιστής, προσχώρησε στο ΕΑΜ και διώχθηκε όταν η εφημερίδα την οποία διηύθυνε για λίγο, η "Μάχη", έκανε αποκαλύψεις για τη Μακρόνησο. Στα βιβλία του έχει λοιπόν "αριστερή" ματιά. Ενώ στέκει σαφώς στο πλευρό της αστυνομικής νομιμότητας - δεν υπάρχουν βρώμικοι μπάτσοι γι' αυτόν -, ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει τους διάφορους χαρακτήρες δείχνει μεγάλη κοινωνική ευαισθησία. Αναρωτιέται τι είναι αυτό που γεννά τους μικροκακοποιούς, τους ζιγκολό, τις πόρνες κ.ά. που βλέπουμε στις ιστορίες του, φωτίζει την εγκληματική συμπεριφορά των μεγαλοαστών και καταδεικνύει ότι η δικαιοσύνη δεν είναι ίδια για όλους».