Γεωπολιτικό πόκερ στη Μέση Ανατολή

      Όπως αναμενόταν  οι συνομιλίες της      Λωζάννης κατέληξαν σε συμφωνία                            

                      

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Ένα σκληρό γεωπολιτικό πόκερ βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή στην Μέση Ανατολή. Την ώρα που γράφονται οι γραμμές αυτές οι συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν στην Λωζάννη συνεχίζονται με εντατικούς ρυθμούς και πέραν της καταληκτικής ημερομηνίας που είχε τεθεί και που ήταν η Τρίτη, 31^η Μαρτίου 2015. Οι περισσότεροι πολιτικοί παρατηρητές πιστεύουν ότι θα υπάρξει μιας μορφής συμφωνία έστω και ως πρώτο στάδιο πριν την τελική κατάληξη. Φαίνεται ότι ούτε οι Αμερικανοί ούτε οι Ιρανοί επιθυμούν την αποτυχία τους. Και οι δύο πλευρές έχουν επενδύσει πολλά σε μια συμφωνία για να τα τινάξουν όλα στον αέρα. Καθώς το Ιράν διαπραγματεύεται όχι μόνο με τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και με τέσσερις άλλες χώρες που αποτελούν την ομάδα με την οποία πρέπει να γίνει συμφωνία, η οποία θα επικυρωθεί στη συνέχεια από το Συμβούλιο Ασφαλείας, η Τεχεράνη παραπονείται για τις διαφορετικές απόψεις που υπάρχουν ανάμεσα στις χώρες που την συγκροτούν. Ρωσία και Κίνα παρουσιάζονται ως επί το πλείστον με κοινή άποψη, η Γαλλία παρουσιάζεται με τις πιο σκληρές θέσεις, ενεργώντας δίκην πληρεξουσίου του Ισραήλ, ενώ οι Γερμανοί βρίσκονται κάπου στο μέσον. Τελικά φαίνεται ότι από τους Δυτικούς οι πιο διαλλακτικοί απέναντι στην Τεχεράνη είναι οι Αμερικανοί! Το Πεκίνο και η Μόσχα βρίσκονται πιο κοντά στην Τεχεράνη αλλά ταυτόχρονα είναι σε αντίθεση με τους Δυτικούς στο σημείο που γίνεται προσπάθεια να ξεφύγει μελλοντικά το θέμα από το Συμβούλιο Ασφαλείας στο οποίο διαθέτουν το δικαίωμα του βέτο.

Την ίδια ώρα στην Μέση Ανατολή, επί του πεδίου, διαμορφώνονται πια καθαρά δύο άξονες που αλλάζουν τα γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά δεδομένα στην περιοχή.

Επιπλέον οι άξονες αυτοί βασίζονται σε μια βαθιά διαίρεση του ισλαμικού κόσμου. Από τη μια είναι ο σιιτικός άξονας που κατευθύνει η Τεχεράνη και που περιλαμβάνει τη Συρία, το Ιράκ και εν μέρει τον Λίβανο με την ισχυρή εκεί παρουσία της Χεζμπολάχ και ο οποίος επεκτάθηκε τελευταία μέχρι την Υεμένη. Ο σουνιτικός άξονας απέναντι του παρουσιάζει ρωγμές. Φαίνεται πως η Σαουδική Αραβία, η οποία νιώθει περισσότερο από άλλες χώρες την απειλή της Τεχεράνης, έχει αναλάβει την πρωτοβουλία για την ανακοπή της ιρανικής προέλασης στην Υεμένη. Στη χώρα αυτή οι σιίτες, αν και μειοψηφία, ελέγχουν πια την πρωτεύουσα και μεγάλο μέρος της χώρας, ενώ δέχονται τις αεροπορικές επιδρομές της Σαουδικής Αραβίας. Ο κύριος σύμμαχος των Σαουδαράβων είναι η Αίγυπτος η οποία εξαρτάται οικονομικά από τα σαουδικά πετροδολάρια. Προσπάθεια να ενταχτεί και η Τουρκία στον άξονα αυτό έχει αποτύχει, λόγω της διαμάχης της με την Αίγυπτο. Εξάλλου η Άγκυρα βρίσκεται σε απομόνωση αυτή τη στιγμή, με κακές σχέσεις με όλες τις γειτονικές της χώρες, και οι φιλοδοξίες που είχε κάποτε να ηγηθεί του σουνιτικού ισλαμικού κόσμου έχουν εξανεμιστεί. Υπόγεια και το Ισραήλ συντάσσεται με τον σουνιτικό άξονα ενάντια στο Ιράν, αλλά οι σχέσεις του με την Άγκυρα έχουν μάλλον χειροτερέψει. Οι Αμερικανοί είναι υποχρεωμένοι να κινηθούν με μεγάλη προσοχή. Από τη μια αυτή τη στιγμή ντε φάκτο έχουν συμμαχήσει με το Ιράν στον πόλεμο εναντίον του Ισλαμικού Κράτους τόσο στο Ιράκ όσο και στη Συρία, ενώ από την άλλη είναι υποχρεωμένοι να διατηρήσουν τις ισορροπίες με τους παλιούς στρατηγικούς συμμάχους τους στη Μέση Ανατολή, το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία. Έτσι, αν και δεν συμμετέχουν σε επιχειρήσεις εναντίον των σιιτών στην Υεμένη, φαίνεται να παρέχουν πληροφορίες στη Σαουδική Αραβία τις οποίες συλλέγουν τα κατασκοπευτικά τους δίκτυα, για να διευκολύνουν τους βομβαρδισμούς της στην Υεμένη. Ενδεχομένως η Ουάσιγκτον θα ήθελε να περιορίσει τη συνεργασία της με την Τεχεράνη στο χώρο του Ιράκ και της Συρίας  και δεν θα επιθυμούσε την επέκταση της ιρανικής επιρροής στην Υεμένη.

Η Λευκωσία και η Αθήνα είναι υποχρεωμένες να ισορροπήσουν ανάμεσα στους δύο αυτούς άξονες, όπως διαμορφώνονται αυτή την στιγμή. Από τη μια υπάρχουν οι σχεδόν προνομιακές σχέσεις που αναπτύχθηκαν τον τελευταίο καιρό με το Ισραήλ και την Αίγυπτο και που πρέπει να διατηρηθούν και από την άλλη οι σχέσεις με την Τεχεράνη, αν και κάπως απόμακρες, ήταν πάντα καλές. Η απομόνωση εξάλλου της Άγκυρας ενισχύει τα ερείσματα της Λευκωσίας και της Αθήνας, όπως και η ανάδειξη του Ιράν ως του κύριου αντίπαλου των ηγεμονικών βλέψεων της ΄Αγκυρας. Για πρώτη φορά επίσης όλοι οι μεγάλοι παίκτες του γεωπολιτικού παιχνιδιού στην περοχή, Αμερικανοί, Ρώσοι, Κινέζοι αλλά και οι Ευρωπαίοι, έχουν ζωτικά συμφέροντα σε χώρες που βρίσκονται και στον σιιτικό και στο σουνιτικό άξονα και είναι βέβαιον ότι θα τα διαφυλάξουν με τους κατάλληλους διπλωματικούς χειρισμούς. Αυτό ακριβώς θα πρέπει να κάνουν και Λευκωσία και Αθήνα. Η μεγάλη αδυναμία της Αθήνας και της Λευκωσίας όμως, έγκειται στο γεγονός ότι δεν έχουν ξεκαθαρισμένους στρατηγικούς στόχους για την περιοχή και ειδικά σε ότι αφορά την Ανατολική Μεσόγειο. Στην περίπτωση της Λευκωσίας αυτό  είναι φανερό και με την επικείμενη επανάληψη του διακοινοτικού διαλόγου, με τους όρους ουσιαστικά της Άγκυρας και με την τράπουλα  μοιρασμένη εκ των προτέρων από άλλους.

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com