Σώτη Τριανταφύλλου: " Η αδικία δηλητηριάζει αυτόν που την ασκεί "

Η Σώτη Τριανταφύλλου στο καινούργιο της βιβλίο γράφει για

το πικρότατο χρονικό μιας κοινωνίας με διάτρητο ήθος 

 

 

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ της Ελένης Ξένου

Χιονίζει σήμερα στη Νέα Υόρκη», μου είπε, δεν μου το είπε ακριβώς με τη φωνή της, το πληκτρολόγησε σαν φράση στον υπολογιστή της και έφτασε κοντά μου, μερικά δευτερόλεπτα αργότερα, το κρύο και η εικόνα από τους ουρανοξύστες. «Τα νέα της Ελλάδος τα μαθαίνεις, φαντάζομαι», μου είπε αμέσως μετά κι εγώ έγνεψα με το κεφάλι μου πως «ναι, τα μαθαίνω» (και δεν ξέρω πώς να τα διαχειριστώ μέσα μου), έκανα μάλιστα και μορφασμούς, ξέχασα πώς δεν με κοιτούσε και πως σ’ αυτή τησυνομιλία μάς χώριζαν χιλιόμετρα και ωκεανοί. «Πτωχεύνομεν», ήταν η επόμενη λέξη που έφτασε από τη δική της οθόνη στη δική μου, έτσι, χωρίς καμία άλλη ενδιάμεση κουβέντα, πάλι δεν πρόλαβα να απαντήσω, με πρόλαβε εκείνη και μου ’γραψε πως «το μόνο που μας έχει απομείνει είναι η κοινωνική αλληλεγγύη. Η μοναδική μας ελπίδα…». Έτσι έγραψε. Και ήτανε τη μέρα που η Αθήνα καιγότανε, ο κόσμος έβγαινε και πάλι οργισμένος στους δρόμους γιατί δεν έβλεπε κανένα μέλλον, ούτε στα μνημόνια ούτε στις ψήφους ούτε στις πτωχεύσεις. Καμία απάντηση, καμία ελπίδα.
«Μόλις τέλειωσα το τελευταίο σου βιβλίο», της είπα και άλλαξα κουβέντα ή μάλλον μπήκα ακόμη περισσότερο στο θέμα. «Συγκλονιστικό», της έγραψα αμέσως μετά. Και δεν ήξερα πώς αλλιώς να της περιγράψω, πως το «Για την αγάπη της γεωμετρίας» δεν το ’νιωσα μόνο σαν ένα πικρό χρονικό της νιότης - όπως το χαρακτήριζε η ίδια- αλλά σαν μια καταγραφή του πώς αποτυχάνουμε να ζήσουμε, αποτυγχάνοντας έτσι, να αφήσουμε και τους άλλους πλάι μας να ζήσουν… Η Ανατολή Μπότσαρη, αυτή είναι η ηρωίδα της. Μεγάλωσε σε μια μεσοαστική οικογένεια, στο κέντρο της Αθήνας. Μια οικογένεια συνηθισμένη ή όχι και τόσο. Τα γεγονότα: Ένας εφηβικός έρωτας, μια εγκατάλειψη, μια ακόμα εγκατάλειψη, δύο απανωτές αποτυχίες και ύστερα αρρώστιες, αναρρώσεις, να γονατίσεις εφτά φορές και να σηκώνεσαι οχτώ…Ίσως και να μη σηκώνεσαι την όγδοη φορά. Ναι. Το πικρότατο χρονικό της νιότης. Ή μήπως το πικρότατο χρονικό μιας ολόκληρης χώρας που εκείνη τη μέρα, έτσι όπως μιλούσαμε, εγώ κάπου σε μια γειτονιά της Λευκωσίας και εκείνη κάπου σε μια γειτονιά της Νέας Υόρκης, καιγότανε μέσα στα λάθη και στις διάτρητες ιδέες της.
Ήθελα να την είχα απέναντί μου. Γιατί η Σώτη Τριανταφύλλου εκτός από του να γράφει καταπληκτικά και εννοώ να χτίζει με μια απίστευτη γεωμετρική δομή ιστορίες της ζωής μας, ξέρει και πώς να μιλάει αιχμηρά και να τοποθετεί κάτω από την κάθε της λέξη, εκρηκτικούς μηχανισμούς. Για να δυναμιτίζει τα χαμένα και τους χαμένους και για να υπενθυμίζει πως το μόνο που μπορεί να μας σώσει, είναι η γνώση. Η βαθύτατη και ουσιαστική γνώση. Ήθελα, λοιπόν, να την είχα απέναντί μου. Για να τη ρωτούσα για όλα εκείνα που γράφει στο τελευταίο της βιβλίο - σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό- αλλά και για εκείνα που κρύβονται μέσα από τις γραμμές της και είναι αυτά που τελικά μας αποκαλύπτουν πως δεν ενδιαφερόμαστε για τον εαυτό μας και για τον κόσμο όσο θα άξιζε… Ας είναι όμως και έτσι. Εκείνη κάπου στη Νέα Υόρκη κι εγώ κάπου στη Λευκωσία. Να ανταλλάζουμε ηλεκτρονικά μηνύματα, εγώ να ρωτάω, εκείνη να απαντάει, πότε σύντομα, πότε πιο περιγραφικά, αλλά πάντα «για το πικρό χρονικό της νιότης, της χώρας, της ζωής μας…».
Το «Για την αγάπη της γεωμετρίας» είναι μόνο το πικρότατο χρονικό της νιότης; Είναι το πικρότατο χρονικό της Ελλάδας - το πώς διαμορφώθηκε μια κοινωνία με διάτρητο ήθος, χωρίς ιδέες, χωρίς θεσμούς…Η Ανατολή, παρότι σχεδόν μαθηματική διάνοια, αποτυγχάνει στις εισαγωγικές στο πανεπιστήμιο- λείπει η δικαιοσύνη, λείπει η αξιοκρατία, λείπει το ευνοϊκό περιβάλλον.
Η Ανατολή απέτυχε ή μήπως όλοι οι υπόλοιποι γύρω της; Συχνά οι losersβγαίνουν πλουσιότεροι μέσα από τη δοκιμασία της συντριβής.
Ποιοι τελικά είναι οι χαμένοι και ποιοι οι κερδισμένοι;
Οι άνθρωποι που βλάπτουν τους άλλους όπως ο Λευτέρης και η Βασιλεία Μπότσαρη- βρίσκουν κακό τέλος. Η αδικία δηλητηριάζει τον άνθρωπο που την ασκεί.
Τι σημαίνει χαμένος και κερδισμένος; Ποιους θεωρείς losers στη ζωή; Κάθε πρωί πρέπει να ξυπνάμε λέγοντας: «Whata wonderfulmorning». Αν δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό, κάτι έχουμε χάσει.
Τι εννοείς όταν λες πως η ζωή είναι μια μορφή γεωμετρικής δομής; Η ζωή στηρίζεται στους φυσικούς νόμους και στη λογική.
Και τι είναι σημαντικό να καταλάβουμε μέσα από αυτή τη γεωμετρική δομή της ζωής; Ότι μόνο μέσα από τη λογική μπορούμε να κατανοήσουμε τη σημασία ή την ασημαντότητα των πραγμάτων.

Πιστεύεις όντως πως όλα είναι ζήτημα επιλογής;

Σε μεγάλο βαθμό είναι ζήτημα επιλογής. Ο άνθρωπος βρίσκεται κάθε στιγμή μπροστά σε πλήθος επιλογών. Περιορισμοί υπάρχουν: για παράδειγμα, αν είμαι καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι, δεν μπορώ να γίνω πρωταθλητής στο τρέξιμο. Μπορώ ωστόσο να συμμετέχω στους παρα-Ολυμπιακούς... Κάπως έτσι...Έχουμε την ευθύνη των πράξεών μας και οι πράξεις μας είναι μη αναστρέψιμες. Πάρτε το παράδειγμα της Ελλάδας σήμερα - ένα αρνητικό παράδειγμα. Οι περισσότεροι Έλληνες πιστεύουν ότι δεν έχουμε καμιά ευθύνη για την κατάσταση στην οποία περιήλθαμε. Επιμένουν ότι «για όλα» φταίνε οι Ευρωπαίοι και το καταραμένο καπιταλιστικό σύστημα. Όποιος δεν αναλαμβάνει ευθύνες, δεν μπορεί να κατανοήσει την ύπαρξη των πολλαπλών επιλογών. Παραμένει παιδί που προσδοκά αποφάσεις από τον πατέρα και τη μητέρα.

«Όταν είσαι νέος, πετάς ανθρώπους και πράγματα.

Και οι άνθρωποι και τα πράγματα που πετιούνται, σπάνε». Σε τι ωφελεί τελικά αυτό το σπάσιμο; Η νεότητα έχει αυτό το χαρακτηριστικό - αν δεν το είχε δεν θα ήταν νεότητα. Το ζήτημα είναι πώς ο άνθρωπος θα μεγαλώσει, πώς θα ωριμάσει, πώς θα υπερβεί τις πράξεις και τις χειρονομίες της πρώιμης ζωής. Δυστυχώς ο πολιτισμός μας δεν ευνοεί την ενηλικίωση. Έτσι, ιδιαίτερα σε πολιτικά ανώριμες χώρες όπως η Ελλάδα, οι άνθρωποι παιδιαρίζουν μέχρι τα βαθιά γεράματα. Κι αυτό το θεωρούν προσόν... Γιατί είναι πιο θλιβερό από του να γερνάς, το να μένεις για πάντα παιδί; Δεν είναι θλιβερό να γερνάς: κερδίζεις πολλά με το πέρασμα του χρόνου.
Η πηγή της δυστυχίας μας τελικά είναι μόνο ο εαυτός μας; Ο εχθρός είναι μέσα μας, όπως συνηθίζουμε να λέμε...

Μυαλό και κότσια

«Οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται τις καινούργιες ιδεες. Εγώ φοβάμαι τις παλιές». Αυτό λέει η Ανατολή. Αυτό αισθάνεσαι και εσύ; Α ναι. Σ’ αυτό συμφωνώ με την Ανατολή.
Γιατί φοβάσαι τις παλιές ιδέες; Οι περισσότεροι φίλοι μου σκέφτονται και μιλούν με όρους της δεκαετίας του 1980 - όταν ήμασταν νέοι. Μου φαίνεται ανησυχητικό: λες και ο χρόνος μένει μετέωρος. Ο χρόνος δεν μένει μετέωρος! Ζούμε σε μια εποχή που αλλάζει και μαζί της αλλάζουμε κι εμείς. Αυτή την εποχή τη μοιραζόμαστε με μικρότερους και μεγαλύτερους ανθρώπους - και είναι «η εποχή μας». Δεν είναι «η εποχή μας» η δεκαετία του 1980!
Σήμερα εξακολουθούν να κυριαρχούν οι παλιές ιδέες και να θεωρούνται απειλή οι καινούργιες; Σε κοινωνικό επίπεδο, δεν βρισκόμαστε στο 1980 όπως είπα: βρισκόμαστε στο 1946. Οι ίδιες ιδεολογίες, η ίδια φρασεολογία... Αμάθεια, λαϊκισμός, ανευθυνότητα, χωριάτικο πείσμα...
Πώς επιβιώνει ένας άνθρωπος (όπως την Ανατολή) που είναι έξω από το σύστημα, που αμφισβητεί τις παλιές ιδέες και που χλευάζει τις ιδεολογίες του γλυκού νερού; Δύσκολα! Δύσκολα επιβιώνει. Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν με δανεισμένες ιδέες ως μέλη μιας ομάδας ή μιας αγέλης.
Εσύ πώς επιβίωσες όντας έτσι; Τι σε έσωσε εκτός από το ροκ εν ρολ και τα βιβλία; Λιγοστά είναι τα πράγματα που μπορούν να με συντρίψουν. Δεν μου λείπει το σθένος.
Μήπως τελικά το να μη σε προστατεύει κανένα συναισθηματικό οικοδόμημα, καμία συμβατική σχέση, μπορεί να ’ναι και ο μόνος τρόπος να βρεις ποιος είσαι; Μπορεί δηλαδή να ’ναι και ένας είδος ελευθερίας;
Είναι πράγματι ένα είδος ελευθερίας.
Τι χρειάζεται τελικά ο άνθρωπος για να βρει τον δρόμο του; Μυαλό και κότσια, κότσια και μυαλό.
«Όσοι είναι πρόθυμοι», γράφεις, «να θυσιάσουν την ελευθερία για χάρη της ασφάλειας, θα χάσουν και τις δύο». Γιατί οι άνθρωποι θυσιάζονται για την ασφάλεια από τη στιγμή που το μόνο βέβαιο στη ζωή είναι ο θάνατος; Ένας ακόμη ανθρώπινος παραλογισμός: η άρνηση του θανάτου μέσω της ασφυκτικής προστασίας της ζωής.
Πιστεύεις πως οι άνθρωποι ζουν και πεθαίνουν μέσα στην τέλεια αδιαφορία; Σίγουρα δεν ενδιαφέρονται για τον εαυτό τους και για τον κόσμο όσο θα άξιζε.

Σε λάθος χώρα

Πώς τη βγάζει καθαρή κάποιος που αισθάνεται ότι γεννήθηκε σε λάθος χώρα και σε λάθος οικογένεια; Εσύ πώς το χειρίστηκες; Πιστεύω ότι η Ελλάδα όχι μόνο δεν με βοήθησε αλλά με έβλαψε. Το ελληνικό περιβάλλον δεν ευνοεί ούτε τη δημιουργικότητα ούτε την πνευματικότητα. Πώς το χειρίστηκα: έφυγα... Πώς αλλιώς; Από το 1979 ζω ανάμεσα σε τρεις χώρες.
Το ότι γράφεις τώρα για όλα αυτά, μήπως είναι ένα σημάδι ότι τώρα μπορείς και τα βλέπεις με μια επιείκεια;
Όλα με επιείκεια τα βλέπω. Και προσπαθώ να τα εξηγώ.
Στην Αθήνα δεν μαθαίνεις να ξεχωρίζεις ποιοι είναι οι losers και ποιοι οι winners; Έτσι γράφεις κάπου. Τι μαθαίνεις σε αυτή την πόλη; Σε αυτή τηχώρα;
Είμαστε η χώρα των φελλών και των μετρίων.
Losers είναι και όλοι αυτοί που ανήκαν στο κουμμουνιστικό κόμμα, έτσι όπως τους περιγράφεις. Έμεινα για λίγο καιρό στην ΚΝΕ το 1975 - ήταν αρκετός για να δω τι σημαίνει σοσιαλφασίστας. Όχι ότι δεν το υποπτευόμουν: ο πατέρας μου ήταν σοσιαλφασίστας - απλώς δεν ήξερα αν επρόκειτο για τον κανόνα ή για την εξαίρεση.
Αν το ροκ εν ρολ στη δεκαετία που μεγάλωνε η Ανατολή ισοδυναμούσε με μια επαναστατική πράξη, σήμερα τι ισοδυναμεί με επαναστατική πράξη; Το να μην παρασύρεσαι από τον όχλο.
Εσύ απέναντι σε τι επαναστατείς πια; Είμαι μαχητικός χαρακτήρας και εξεγείρομαι μπροστά σε κάθε αδικία.
Σε χώρες όπως την Ελλάδα όποιος δεν συμφωνεί με το «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια, κόμμα», θεωρείται αιρετικός. Δική σου η φράση. Εξακολουθεί και σήμερα αυτό να ισχύει; Και εννοώ σήμερα που όλα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν…Ο κοινωνικός χρόνος κυλάει πολύ αργά. Η ζωή μας είναι πολύ σύντομη - συχνά δεν προλαβαίνουμε να επισημάνουμε εντυπωσιακές αλλαγές στον τρόπο σκέψης.
Πώς βρίσκει λοιπόν κανείς την αρμονία με την τάξη των πραγμάτων; Πώς αποκτά κανείς αυτή τη σοφία;
Μέσω της γνώσης.

Παραμένω νηφάλια

Γιατί όσο δύσκολα και αν είναι τα πράγματα, οι άνθρωποι πάντα βρίσκουν τρόπους να τα χειροτερεύουν;
Κανείς δεν μας διδάσκει πώς να ζούμε και λιγοστοί είναι οι άνθρωποι από τους οποίους μπορούμε να επηρεαστούμε θετικά. Εξάλλου, όποιος ξεχωρίζει και μπορεί να μας κάνει καλό, τον αποκεφαλίζουμε: κανένα κεφάλι δεν πρέπει να εξέχει! Αυτή είναι η συνηθισμένη συμπεριφορά... δυστυχώς για όλους μας.
Γιατι οι άνθρωποι λες πως ζουν και πεθαίνουν χωρίς να μάθουν τίποτα από τον κόσμο; Αυτή η στάση λέγεται πνευματική τεμπελιά.
Η μνήμη είναι κάτι σαν την ταυτότητά μας; Βέβαια. Είμαι ό,τι κάνω, είμαι ό,τι θυμάμαι.
Γιατί γράφεις πως η ανάγκη για αγάπη είναι ένα σημάδι πως κάποιος διχασμός υπάρχει κιόλας μέσα μας; Ο άνθρωπος πρέπει να βρίσκεται σε αρμονία με τον εαυτό του. Πολλοί άνθρωποι δεν αντέχουν να μένουν μόνοι τους σε ένα δωμάτιο...
Η ευτυχία είναι όντως μια απόφαση; Οπωσδήποτε. Οι περισσότεροι άνθρωποι δυστυχούν από μικρά, όχι από «μεγάλα» πράγματα.
Η επιτυχία και η ευτυχία δεν είναι και σαν τα ανεξήγητα δώρα της τύχης; Συχνά η επιτυχία και η ευτυχία είναι το να βρεθείς στον κατάλληλο τόπο την κατάλληλη στιγμή.
Όταν ήσουν νέα, βάδισες για μια στιγμή στον παράδεισο. Τώρα υπάρχουν τέτοιες στιγμές στη ζωή σου; Έχω υπάρξει κατά καιρούς εκστατικά ευτυχισμένη. Κι όταν δεν είμαι εκστατικά ευτυχισμένη, είμαι ατάραχη.
Κατάφερες τελικά αυτό που ήθελες πάντα. Να ζεις την ζωή σου με απόλυτη αταραξία; Α ναι. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αγανακτώ ή ότι δεν έχω, κατά καιρούς, υπερβολικές αντιδράσεις. Αλλά γενικά, παραμένω νηφάλια.

Πηγή: Ο Φιλελεύθερος
Δημοσιεύτηκε στις 19/02/2012