Η "άλλη" Ιστορία

Κρις Χάρμαν - Η φωνή των λαών

Γράφει η Μικέλα Χαρτουλάρη

«Ποιος έκτισε τη Θήβα την εφτάπυλη; / Στα βιβλία δεν βρίσκεις παρά των βασιλιάδων τα ονόματα. (…) Κάθε σελίδα και μια νίκη. /Ποιος μαγείρεψε τα νικητήρια συμπόσια; / Κάθε δέκα χρόνια κι ένας μεγάλος άνδρας. / Ποιος πλήρωσε τα έξοδα; …» Σε αυτή την ερώτηση που έθεσε με ένα περίφημο ποίημά του ο Μπέρτολντ Μπρεχτ, απαντά η «άλλη» Ιστορία. Εκείνη που ξεκινά από τα κάτω και διερευνά τα γεγονότα από την οπτική όχι των Μεγάλων Ανδρών αλλά των απλών ανθρώπων. Τρεις είναι οι μεγάλοι σταρ αυτής της προσέγγισης, προσωπικότητες μεγάλου βεληνεκούς με πολιτικό ειδικό βάρος: ο Χάουαρντ Ζιν για την Ιστορία των ΗΠΑ, ο Εντουάρντο Γκαλεάνο για τη Λατινική Αμερική (ο μόνος εν ζωή) και ο Κρις Χάρμαν για τη συμπυκνωμένη και συγκριτική εισαγωγή στην παγκόσμια Ιστορία της ανθρωπότητας και τη γέννηση του καπιταλισμού.

Τα έργα των δύο πρώτων έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά και διατίθενται σε πολύ καλές εκδόσεις. Το κομβικό έργο του Χάρμαν κυκλοφορεί επιτέλους στα ελληνικά στις 5 Μαρτίου, σε έναν τόμο 700 σελίδων. Είναι η «Λαϊκή Ιστορία του κόσμου, από τα χρόνια του λίθου έως και τη νέα χιλιετία» (εκδ. Τόπος, μτφ. Ελένη Αστερίου). Ενα έργο γοητευτικό και πληθωρικό, γραμμένο το 1999 και ξαναδουλεμένο το 2008, το οποίο χωρίς να εξιστορεί με λεπτομέρειες όλες τις περιόδους και χωρίς να περιγράφει όλα τα γεγονότα (λ.χ. απουσιάζει η Επανάσταση του 1821, σχολιάζονται όμωςο εμφύλιος και οι ελληνοτουρκικές διενέξεις) μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς οδηγηθήκαμε στο συγκεκριμένο παρόν μας.

Διανοούμενος με υπερκομματική ακτινοβολία, ο Χάρμαν που πέθανε στα 66 του το 2009, ενώ έδινε μια διάλεξη στο Κάιρο, αναγνωρίζεται ως ένας από τους κορυφαίους θεωρητικούς του μαρξισμού. Παιδί της εργατικής τάξης με διδακτορικό από το London School of Economics, εξελίχθηκε σε ηγετική μορφή του βρετανικού τροτσκιστικής προέλευσης Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (SWP). Δραστήριος πολιτικός ακτιβιστής, εργάστηκε ως δημοσιογράφος και έγραψε σημαντικά έργα για τα ανατολικοευρωπαϊκά καθεστώτα («που δεν ήταν σοσιαλιστικά, αλλά εφάρμοζαν τον κρατικό καπιταλισμό») και τη Ρωσία, για την καπιταλιστική οικονομία και την παγκόσμια κρίση, αλλά και για τη «χαμένη επανάσταση» στη Γερμανία μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, για την περίοδο 1968-1988 και - το σημαντικότερο - για την Ιστορία των Λαών.

Εδώ, ο Χάρμαν αναγνωρίζει τη σημασία των ατόμων και των ιδεών στην Ιστορία, πιστεύει όμως ότι ο βασικός ρόλος ανήκει στις κοινωνικές συγκρούσεις. Η διαδοχή των κοινωνικών αγώνων, μας λέει, αποτελεί τον «σκελετό γύρω από τον οποίο αναπτύσσεται η υπόλοιπη Ιστορία». Ετσι στο βιβλίο του διερευνά τις ευρύτερες δυνάμεις που διαμόρφωσαν τη ζωή των απλών ανθρώπων και διαμορφώνουν και τη δική μας ζωή σήμερα. Για να κατανοήσουμε την άνοδο του χριστιανισμού, λ.χ., μας εξηγεί την άνοδο και την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εξηγεί την άνθηση της τέχνης κατά την Αναγέννηση σε συνδυασμό με τις μεγάλες κρίσεις του ευρωπαϊκού φεουδαρχισμού και την πρόοδο του πολιτισμού σε άλλες ηπείρους, εκτός Ευρώπης. Φωτίζει τα εργατικά κινήματα του 19ου αιώνα συσχετίζοντάς τα με τη Βιομηχανική Επανάσταση. Και καταλήγει στη «νέα παγκόσμια αταξία» παρατηρώντας ότι η καπιταλιστική τάξη πραγμάτων που έχει κυριαρχήσει πλέον, οδηγεί την ανθρωπότητα στη βαρβαρότητα. Ωστόσο, αντίθετα από τον Φράνσις Φουκουγιάμα, σύμβουλο στο υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ που επευφημήθηκε διεθνώς το 1990 όταν υποστήριξε ότι οι μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις και οι μεγάλοι ιδεολογικοί αγώνες ανήκουν στο παρελθόν, ο Χάρμαν θεωρεί ότι η Ιστορία δεν έχει τελειώσει. Γι' αυτό και έγραψε αυτό το βιβλίο. Διότι «η κατανόηση της Ιστορίας είναι βασική για να ανακαλύψουμε εάν και με ποιον τρόπο μπορούμε να αλλάξουμε από εδώ και πέρα τον κόσμο που ζούμε».