Αλδος Μανούτιος: Ένας επαναστάτης στον τομέα του και για την εποχή του

Καρασαρίνης Μάρκος   

Αλδος Μανούτιος: Ενας Στιβ Τζομπς του 15ου αιώνα

Μια έκθεση στη Νέα Υόρκη για τον Ιταλό που επινόησε το φορητό βιβλίο και γραμματοσειρές που χρησιμοποιούνται έως σήμερα

Ο Αλδος Μανούτιος σε ξυλογραφία της εποχής

Είναι μια φιγούρα στο παρασκήνιο του Εκκρεμούς του Φουκό του Ουμπέρτο Εκο, στο οποίο δίνει το όνομά του σε έναν από τους δύο εκδοτικούς οίκους που παίζουν καίριο ρόλο στο μυθιστόρημα, είναι μια παρουσία στο προσκήνιο του Κανόνα των Τεσσάρων των Ιαν Κάλντγουελ και Τόμας Ντάστιν, όπου το εκδοτικό του αριστούργημα αναζητείται μετά (δολοφονικής) μανίας. Πεντακόσια χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Αλδος Μανούτιος (1449-1515), εξέχων πρωτοπόρος τυπογράφος τότε που η τυπογραφία ήταν η κατ' εξοχήν ριζοσπαστική τεχνολογία, τιμάται αυτές τις ημέρες στη Νέα Υόρκη με μια μεγάλη έκθεση 150 σπάνιων βιβλίων του στο Γκρόλιερ Κλαμπ.

Αν η Σίλικον Βάλεϊ της τυπογραφίας ήταν η Βενετία, όπως γράφει η Τζένιφερ Σούσλερ στους «New York Times», τότε ο Μανούτιος ήταν ο Στιβ Τζομπς ή ο Μπιλ Γκέιτς της, ο άνθρωπος που πήρε το αρχικά δύσχρηστο προϊόν και το κατέστησε κτήμα περισσότερων. Επινόησε μια καινοτομία αιώνων - το μικρό φορητό βιβλίο. Σε αντίθεση με τα folio, oγκώδη αριστουργήματα ασήκωτα χωρίς αναλόγιο, τα libelli portabiles σε σχήμα 8^ο στα οποία πρώτος τύπωσε ο Μανούτιος Αριστοτέλη, Θουκυδίδη, Ηρόδοτο και άλλους κλασικούς, έφεραν την αρχαιοελληνική σκέψη στα χέρια όσων είχαν τα αντίστοιχα, μάλλον παχιά, βαλάντια. Ωστόσο, το σημαντικό ήταν η επίτευξη της χρηστικότητας του μέσου, για τη μαζική διάδοσή του θα φρόντιζε τελικά ο (αργός) εκδημοκρατισμός της τεχνολογίας.

Σε μια εποχή που το βιβλίο παρέμενε βέβαια σύμβολο στάτους (χαρακτηριστική η επίμονη καταγραφή του στις διαθήκες της Αναγέννησης) ο Μανούτιος διακρίθηκε κυρίως για τις στυλιστικές παρεμβάσεις του. Δημιουργός των πλαγίων γραμμάτων, εκλαϊκευτής της χρήσης της άνω τελείας και εισηγητής της σύγκρισης των χειρογράφων ώστε να συσταθεί το ακριβέστερο κείμενο, έγραψε επίσης μια πραγματεία κατά των κλεψίτυπων που μάστιζαν το είδος πριν από την εποχή του copyright επισημαίνοντας στον αναγνώστη πώς να διακρίνει τα «πειρατικά» αντίτυπα, επινόησε γραμματοσειρές που εξελίσσονται ως σήμερα και εξέδωσε, σύμφωνα με ορισμένους, το ομορφότερο βιβλίο που τυπώθηκε ποτέ.

Μπορεί να το δει κανείς στην έκθεση που επιμελήθηκαν οι Σκοτ Κλέμονς και Τζορτζ Φλέτσερ, μανιώδεις συλλέκτες εκδόσεων του Μανούτιου οι ίδιοι: η γραμμένη στα λατινικά Υπνερωτομαχία Πολύφιλου του δομινικανού μοναχού Φραντσέσκο Κολόνα (1433/1434-1527) είναι μια πυκνή ερωτική αλληγορία, διάσημη για τις αριστοτεχνικές ξυλογραφίες της - μία εκ των οποίων απεικονίζει τον ιθύφαλλο θεό Πρίαπο με μάλλον προκλητική για τα τότε ήθη καλλιτεχνική ειλικρίνεια. Αλλες εκδόσεις που ξεχωρίζουν είναι 20 libelli portabiles και ένα τόμος γραμμένος από τον ουμανιστή λόγιο Πιέτρο Μπέμπο (1470-1547) όπου εμφανίζεται για πρώτη φορά η ομώνυμη γραμματοσειρά, αγαπητή στη μοντέρνα εκδοχή της μεταξύ πολλών σημερινών δημιουργών. Η υπερατλαντική έκθεση μοιάζει αναμφίβολα γοητευτική - αν και ο ίδιος ο Μανούτιος είναι αμφίβολο αν θα την ενέκρινε. Αυστηρός επιχειρηματίας, είχε φροντίσει να αναρτήσει έξω από το εργαστήριό του μια πινακίδα που έλεγε «Πείτε σύντομα τι θέλετε και φύγετε αμέσως».