Ελλάδα - Σε ποιον μοιάζει (ή περί τεράτων)

ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΟΤΑΝ ΤΑ ΜΩΡΑ ΕΙΝΑΙ ΟΜΟΡΦΟΤΕΡΑ ΚΑΙ ΕΞΥΠΝΟΤΕΡΑ  ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ; ΜΗΠΩΣ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ ΕΝΤΕΛΕΙ ΤΟ ΛΕΓΟΜΕΝΟ «ΧΑΣΜΑ ΤΩΝ ΓΕΝΕΩΝ»; Η ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΕΧΕΙ ΑΠΟΨΗ

Σώτη Τριανταφύλλου Γιατί όταν βλέπουμε ένα μωρό αναρωτιόμαστε αμέσως «σε ποιον μοιάζει»; Πού οφείλεται αυτή η προθυμία να αναγνωρίσουμε σε μια καινούργια ύπαρξη το ένα ή το άλλο μέλος της οικογένειας; Μερικές φορές υπερβάλλοντας («είναι φτυστός ο...»), άλλες φορές κάνοντας πολύπλοκους συνδυασμούς («έχει τα φρύδια του θείου Βίκτορα!»). Η ομοιότητα είναι καθησυχαστική: το παιδί είναι δικό μας, η καταγωγή του εγγυημένη, το είδος μας διαιωνίζεται - μεταξύ άλλων, διαιωνίζονται και τα φρύδια του θείου Βίκτορα.Καμιά φορά, είτε από σκανδαλιά είτε από άσκεπτη ειλικρίνεια, σκύβω πάνω από κούνιες και αναφωνώ: «Δεν μοιάζει με κανέναν!». Ή ακόμα χειρότερα: «Μοιάζει με τον Μπάτμαν σε μικρογραφία...». Ακολουθούν ερωτηματικά βλέμματα, συγκεντρώνονται όλοι πάνω από την κούνια και με διαψεύδουν αλληλοδιαψευδόμενοι: «Μα είναι ίδιος ο... Κοίτα το πιγούνι...». Οταν μάλιστα το μωρό αρχίσει να δείχνει κάποιον χαρακτήρα και κάποια ιδιοσυγκρασία, οι εικασίες περί ομοιότητας επεκτείνονται στην προσωπικότητα: «Είσαι ίδια η γιαγιά σου, αγύριστο κεφάλι!» - αυτό άκουγα όταν ήμουν παιδί, χωρίς να έχω τίποτα κοινό με τη γιαγιά.Πρόκειται στην ουσία για μια αριστοτελική παράδοση. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε «τέρατα» τα παιδιά που δεν έμοιαζαν στους γονείς τους. Πράγμα που μου θυμίζει και πάλι πως με αποκαλούσαν «τέρας» όταν ήμουν παιδί. Αργότερα όμως, όταν άρχισα να μοιάζω φυσιογνωμικά με τη μητέρα μου, ο χαρακτηρισμός ξεχάστηκε - αν ήμουν «τέρας», θα σήμαινε ότι είναι «τέρας» και η μαμά. Σύμφωνα πάντως με τον αρχαίο φιλόσοφο, που στοχαζόταν γύρω από την αναπαραγωγή σε μια πολύ διαφορετική εποχή από τη δική μας, τα αγόρια όφειλαν να μοιάζουν στον πατέρα τους. Από την άλλη, για τα κορίτσια δεν ενδιαφερόταν κανείς και έτσι ο Αριστοτέλης δεν αποφάνθηκε σχετικά με το πού όφειλαν να μοιάζουν. Και έφτασε στο σημείο να υπαινιχθεί ότι η γέννηση κοριτσιών αποτελεί ένα είδος γενετικού ατυχήματος, το αποκορύφωμα της τερατωδίας.Στη Σπάρτη τα γενετικά ατυχήματα κατέληγαν στο βάραθρο. Σύμφωνα με τον μύθο, οι Σπαρτιάτες έριχναν στον Καιάδα τα ανάπηρα και καχεκτικά βρέφη, προκειμένου να διασφαλίσουν την ευγονική της φυλής τους. Τελικά ο Καιάδας κατάντησε όμως ένας γκρεμός όπου «γκρεμίζονταν» όλοι οι ανεπιθύμητοι – τέρατα και μη.Ως τερατωδία εκλαμβανόταν οποιαδήποτε απομάκρυνση από το ανδρικό-πατρικό πρότυπο, αλλά υπήρχαν διαβαθμίσεις: κορίτσια που έμοιαζαν με τον πατέρα τους (υπερβολικά «αρρενωπά») και αγόρια που έμοιαζαν με τη μητέρα τους (θηλυπρεπή) ή που, για τα πρότυπα της εποχής, έμοιαζαν με ζώα. Συχνά η έλλειψη ομοιότητας με τον πατέρα σήμαινε προδοσία – μάλιστα, μέχρι προσφάτως στις παραδοσιακές κοινωνίες αυτή η ομοιότητα ήταν επιβεβαίωση της γυναικείας αρετής. Ο ρόλος της τύχης που μας κάνει μοναδικούς κι ελεύθερους δεν λαμβανόταν υπόψη.Τι συμβαίνει όταν τα μωρά είναι ομορφότερα και εξυπνότερα από τους γονείς; Αναρωτιέμαι συχνά, μπροστά στην ολοφάνερη αμηχανία των γονέων σε τέτοιες περιπτώσεις, μήπως ενδόμυχα η κοινωνία μας θεωρεί «τερατωδία» ακόμα και την απότομη, εκρηκτική και θαυμαστή βελτίωση του είδους. Κι αν σ’ αυτή τη βελτίωση οφείλεται εντέλει το λεγόμενο «χάσμα των γενεών», το ότι οι παλιότερες γενιές δυσπιστούν μπροστά στις νεότερες και ανησυχούν για το πού οδεύει ο κόσμος. Πηγή: ΓΥΝΑΙΚΑ, τεύχος 38, Δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο 2011