Η δύναμη των λέξεων

Οι λέξεις είναι επικίνδυνες, είναι όμως και ιερές

Του Κωστα Κατσουλαρη*
Kάθε φορά που ξεσπούν παθιασμένες συζητήσεις που αφορούν τη χρήση των λέξεων, το πρώτο πράγμα που σκέφτομαι είναι πόσο μεγάλη είναι, ακόμη και σήμερα, στην «εποχή της εικόνας», η δύναμη των λέξεων. Είναι λογικό και θεμιτό οι λέξεις να παθιάζουν, να διχάζουν, να συγκινούν. Θυμηθείτε πόση ένταση προκάλεσε στη χώρα μας εκείνο το δύσμοιρο ρήμα «συνωστίζομαι», με αποτέλεσμα την, βεβιασμένη, απόσυρση ενός ολόκληρου βιβλίου.
Ωστόσο, η απόφαση πανεπιστημιακών στις ΗΠΑ να αντικαταστήσουν τη λέξη «νέγρος» με τη λέξη «σκλάβος» στο γνωστό μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν», για να μην «προσβάλλονται» οι έγχρωμοι φοιτητές, είναι πράξη εντελώς άλλης τάξης και σημασίας. Μαρτυρά μια λανθασμένη (για να μην πω: διεστραμμένη) αντίληψη, που θέλει τη λογοτεχνία να είναι «χρήσιμη», να τίθεται στην υπηρεσία «καλών σκοπών», ειδικά σε ό,τι αφορά κείμενα που έχουν επιλεγεί να διδάσκονται στους νέους.

Επίσης άτοπη, παραπλανητική και επικίνδυνη είναι κάθε συζήτηση που αναλώνεται στο κατά πόσο η λέξη που αντικαθίσταται κι εκείνη που την αντικαθιστά είναι ισοδύναμες ή συνώνυμες, ποια από τις δύο είναι πιο «προσβλητική» (π.χ. το nigger, που βγαίνει από τον ποταμό Νίγηρα, εξ ορισμού σημαίνει «μαύρος της Αφρικής», κι άρα είναι λιγότερο προσβλητική από το «σκλάβος»), αφού έτσι είναι σαν να αποδεχόμαστε την ουσία της παρέμβασης.
Καταλήγοντας: Κάθε επέμβαση στα λογοτεχνικά κείμενα, στο όνομα του «κοινού καλού» και της πολυπολιτισμικότητας, όσο μικρή κι αν είναι, αποτελεί έκφραση μιας φοβικής λογικής. Αντιθέτως, εκεί που οι κοινότητες (πανεπιστημιακές ή άλλες) μπορούν να «παίρνουν τις ελευθερίες τους» είναι το περικείμενο: Εισαγωγές, επίμετρα και υποσημειώσεις προσφέρονται για επεξηγήσεις, επανατοποθετήσεις, ακόμη και για κριτική. Το ίδιο το λογοτεχνικό κείμενο πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ιερό – κι ας μην είναι. Αλλιώς, από κτήμα μιας παράδοσης γίνεται εργαλείο μιας εξουσίας.
* Ο Κώστας Κατσουλάρης είναι συγγραφέας. Το βιβλίο του «Ο άνδρας που αγαπούσε τη γυναίκα μου» θα κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Κέδρος.