Πού είσαι νιότη που 'δειχνες πως θα γινόταν άλλος

Πώς ο σοσιαλιστής Καντάφι του 1969 έγινε ο στυγνός δικτάτορας του 2011

Της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΠΑΝΤΖΟΥ pantzou@enet.gr

Ο άνθρωπος που προσκολλάται τόσο στην εξουσία ώστε να βομβαρδίζει τον ίδιο το λαό του, υπήρξε κάποτε ένας από τους άραβες ηγέτες με τη μεγαλύτερη επιρροή στην περιοχή.

Η εμμονή του Μουαμάρ Καντάφι για σκηνές βεδουίνων, το σώμα των 30 νεαρών παρθένων φρουρών του, τις έμπιστες ουκρανές νοσοκόμες του, την καμήλα που τον συνοδεύει σε κάθε του ταξίδι για να του προσφέρει φρέσκο γάλα, τα έντονα βαμμένα μάτια, είναι η μία πλευρά του. Αυτή που επισκίασε το νεαρό συνταγματάρχη που μετέτρεψε την Λιβύη από λίκνο μιας επανάστασης σε ταμείο τρομοκρατών, από ιδιότυπο σοσιαλιστικό πείραμα σε απολυταρχία και από εχθρό του ιμπεριαλισμού σε πρόθυμο σύμμαχό του.

Με το πραξικόπημα του 1969, ο 27χρονος συνταγματάρχης, μπολιασμένος με το όραμα του παναραβισμού του Νάσερ, ανέτρεψε τη μοναρχία εγκαινιάζοντας τη δική του εκδοχή του αραβικού σοσιαλισμού: έναν ενδιάμεσο δρόμο ανάμεσα σε καπιταλισμό και κομμουνισμό (με λίγα ψήγματα ισλάμ), που θεωρητικοποίησε με το Πράσινο Βιβλίο του.
Η Λιβύη βίωσε μια «πολιτιστική επανάσταση» με στόχο τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας και απέκτησε ένα σύστημα άμεσης δημοκρατίας βασισμένο σε λαϊκές επιτροπές και κομμούνες. Ετσι γεννήθηκε το 1977 η Αραβική Λαϊκή Τζαμαχιρία (κυβέρνηση των μαζών), που ωστόσο δεν απέτρεψε ο «αδελφικός ηγέτης και καθοδηγητής της επανάστασης» να μεταμορφωθεί σε έναν απόλυτο άρχοντα, που νεμόταν την εξουσία με συγγενείς και ένα στενό κύκλο εκλεκτών.
Πρόσφερε χρήματα για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των φτωχότερων και εφάρμοζε μεγαλόπνοα σχέδια ενώ υπέθαλπε τις αντιπαλότητες ανάμεσα στις φυλές ώστε να αποφύγει κάθε απειλή στην εξουσία του και ήταν άτεγκτος εναντίον των αντιπάλων του, ιδίως των ισλαμιστών, που τουλάχιστον τρεις φορές αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν.
Στηρίζοντας επαναστατικά κινήματα σε όλον τον κόσμο, εμφανιζόταν ως προασπιστής των καταπιεσμένων και προστάτης των Παλαιστινίων, αλλά η βιτριολική κριτική προς το Ισραήλ δεν τον εμπόδισε να απελάσει πολλούς Παλαιστίνιους εγκαταλείποντάς τους στην έρημο.
Ενώ προοδευτικοί ηγέτες τον αγκάλιασαν, με τον Α. Παπανδρέου να τον εγκωμιάζει και τον Μαντέλα να δίνει το όνομά του σε έναν του γιο, λίβυοι πολιτικοί εξόριστοι δολοφονούνταν και φούντωναν οι φήμες ότι τα έσοδα του πετρελαίου στήριζαν από τον IRA και την ΕΤΑ έως τους αντάρτες της Κολομβίας, των Φιλιππίνων, του Ομάν, ή τους Παλαιστίνιους του Αμπού Νιντάλ και χρηματοδοτούσαν τρομοκρατικές επιθέσεις όπως εκείνες της Βιέννης και της Ρώμης το 1985 ή του Βερολίνου το 1986.
Ο Ρέιγκαν αποκαλώντας τον «λυσσασμένο σκυλί» βομβάρδισε την Τρίπολη (σκοτώνοντας και τη θετή του κόρη) και η Δύση ανακήρυξε τη Λιβύη «εχθρό» εγκαινιάζοντας τη διεθνή απομόνωσή της που κορυφώθηκε με την επίθεση σε αεροσκάφος της ΡΑΝΑΜ το 1988 στο Λόκερμπι της Σκοτίας που στοίχισε τη ζωή σε 270 άτομα και επέφερε σκληρό οικονομικό αποκλεισμό από τον ΟΗΕ.
Οι κυρώσεις γονάτισαν την οικονομία της, ενώ ο «αδελφικός ηγέτης» όλο και πιο περιθωριοποιημένος στρογγύλευε την αντιιμπεριαλστική ρητορική και τον αντικαπιταλισμό του.
Η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου τού έδωσε την τέλεια πρόφαση για να καταστείλει οποιαδήποτε αντιπολίτευση στο πλαίσιο του παγκόσμιου πολέμου κατά της τρομοκρατίας. Και η αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 στάθηκε ο καταλύτης μιας ακόμη στροφής, αυτή τη φορά στην αγκαλιά της Δύσης, απορρίπτοντας τα προγράμματα όπλων μαζικής καταστροφής, αναγνωρίζοντας την ευθύνη για την επίθεση στο Λόκερμπι και συμφωνώντας να αποζημιώσει τις οικογένειες των θυμάτων.
Οι κυρώσεις ήρθησαν, οι σχέσεις με τις ΗΠΑ αποκαταστάθηκαν, δυτικές επενδύσεις άρχισαν να ρέουν και οι πολυεθνικές του πετρελαίου επέστρεψαν πανηγυρικά ενώ στη σκηνή του Καντάφι παρήλαυναν όλοι οι ηγέτες της Δύσης. Μόνο που το άνοιγμα της οικονομίας της δεν σήμανε και πολιτικό άνοιγμα: η καταστολή δεν έπαψε, μαζί και η διαφθορά και η αδιαφάνεια, αλλά αυτό ήταν λεπτομέρεια εφόσον η χώρα διαφέντευε τα δυτικά οικονομικά συμφέροντα και την αντιμεταναστευτική τους πολιτική. Παρά τις μεταλλάξεις του παρέμενε ένας στρατιωτικός αγκιστρωμένος στην εξουσία, πρόθυμος να αιματοκυλήσει το λαό του για να μην τη χάσει.