Προσωπα

Της Pιτσας Mασουρα
Δεν είναι οι δημοσιογράφοι που υπερέβαλαν ούτε τα «φρικιά» της τεχνολογίας που είδαν τις μετοχές τους να εκτινάσσονται στα ύψη. Είναι οι νεολαίες σε όλες τις εξεγερμένες χώρες της βορείου Αφρικής, που με τη βοήθεια της υπερσύγχρονης τεχνολογίας, κυρίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, έσπασαν το φράγμα του παρελθόντος, επιχειρώντας μια μοναδική υπερπτήση: αυτήν προς την ελευθερία, ίσως γιατί η ελευθερία ωθεί το άτομο να ζει όπως εκείνο κρίνει ορθό.
Ποιος θα το φανταζόταν παλιότερα ότι οι εμπνευστές της επικοινωνιακής πλατφόρμας, άθελά τους, θα γίνονταν εμπνευστές εξεγέρσεων και απελευθερωτικών κινημάτων! Και όμως, συνέβη ενώπιόν μας. Γίναμε και παραμένουμε μάρτυρες (έστω και απαθείς) της σύγκρουσης ανάμεσα στο παλιό και το καινούργιο, που, αν επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις, θα θυμίζει επική τιτανομαχία.
Στον πίνακά του «The Woman in blue Reading a letter» (1663), o Ολλανδός ζωγράφος Johannes Vermeer (φωτ.) εξυμνεί τα ιερά όρια της ιδιωτικής ζωής μιας γυναίκας που, απομονωμένη στον δικό της ιδιωτικό χώρο, διαβάζει το γράμμα αγαπημένου προσώπου. Σήμερα, στην εποχή του Facebook, του Twitter ή του LinkedIn, ο πίνακας είναι απλώς αντικείμενο θαυμασμού και ενδεχομένως απορίας για τους πολύ νεότερους. Γιατί; Γιατί η ιδιωτικότητα είναι πλέον νεκρή, θύμα της λατρείας της κοινωνικότητας. Το μέλλον είναι η κοινωνικότητα. Στον θαυμαστό κόσμο του Διαδικτύου, ο άνθρωπος και οι σκέψεις του διαπλέκονται σε μια μοναδική για το είδος της αλληλένδεση. Οπως σχεδόν προφητικά έγραψε ο Τζεφ Μάλγκαν στο βιβλίο του «Αλληλένδεση», «μπορεί ο κόσμος να μην ήταν ποτέ τόσο ελεύθερος όσο σήμερα, αλλά ποτέ δεν υπήρξε τόσο αλληλεξαρτημένος και διασυνδεδεμένος».
Στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Wired, o Αμερικανοβρετανός επιχειρηματίας και συγγραφέας Αντριου Κιν υποστηρίζει ότι, στον μελλοντικό διαδικτυακό κόσμο, ανά πάσα στιγμή όλοι θα γνωρίζουμε τι πράττει ο άλλος. Οχι απαραιτήτως ο διπλανός, ο φίλος, ο πρώτος τη τάξει εχθρός μας. Αλλά ο Κινέζος, ο κάτοικος της Μοζαμβίκης, της Ζουαζιλάνδης... Ο διαδικτυακός κόσμος θα εξελιχθεί σε διαδικτυακή CIA του 21ου αιώνα ή, για να το θέσουμε κομψότερα, η εποχή μας θα θυμίζει αρκετά την εποχή της Αναγέννησης. Με την άποψη του Κιν συμπλέουν στο βιβλίο τους, «Macrowikinomics» (2010), οι Ντον Τάπσκοτ και Αντονι Ουίλιαμς. «Οποιαδήποτε κίνησή μας στο Διαδίκτυο –από το εμπόριο, τις τοπικές υπηρεσίες, τα μέιλ, τις διαφημίσεις έως τη διασκέδαση– είναι σε κοινή θέα: ένα σύστημα νέων αξιών που περιβάλλεται από δισεκατομμύρια εξομολογητικά tweets και ναρκισσιστικές ενημερώσεις, που εισβάλλουν στον ιερό περίβολο της ιδιωτικής ζωής».
Ο Αντριου Κιν επιστρέφει στον διάσημο Αγγλο φιλόσοφο Τζέρεμι Μπένθαμ (φωτ.). Το 1787, την αυγή της βιομηχανικής εποχής, ο κατά κοινή παραδοχή πατέρας του ωφελιμισμού Τζέρεμι Μπένθαμ σκαρφίστηκε μια αρχιτεκτονική ιδέα για τη διαχειριστική βελτίωση των κοινωνικών θεσμών – από τις φυλακές και το άσυλο μέχρι τα πτωχοκομεία και τα σχολεία. Φαντάστηκε ένα δίκτυο με μικρές αίθουσες (κτίριο-φυλακή), οι οποίες ανά πάσα στιγμή θα ελέγχονταν. Ηταν το γνωστό Πανοπτικόν, που κατά τον Μπένθαμ στόχευε στην εξάλειψη της ιδιωτικής ζωής, αφού τα πάντα θα μπορούσαν να μοιράζονται. (Συλλογική ευδαιμονία.) Στον τέλειο και διαφανή κόσμο του Μπένθαμ δεν υπήρχε κάτι να κρύψει κανείς!
Η έκθεση του εαυτού μας, λοιπόν, ως μέλους της μαζικής κοινωνίας. Ο Οργουελ, ο Φουκώ, ο Κάφκα (ελέχθη ότι ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ τρόπον τινά μιμήθηκε τον Κάφκα στη δημιουργία του Facebook) αγωνίστηκαν για να κατασκευάσουν την ασπίδα της ιδιωτικότητας. Ειδικότερα ο Φουκώ (φωτ.) δεν βαριόταν να επαναλαμβάνει ότι «το θεατό είναι παγίδα». Παρ’ όλα αυτά, το Πανοπτικόν του Μπένθαμ από φυλακή έγινε παιγνιδότοπος. Εκεί που οι αντίπαλοι του Μπένθαμ μιλούσαν για πόνο, εμείς μιλάμε για ευχαρίστηση. Η εποχή της μεγάλης έκθεσης αντικαθίσταται από την εποχή της μεγάλης επιδεικτικότητας. Κι όπως διαλαλεί η Αμερικανίδα συγγραφέας και δημοσιογράφος Katie Roiphe, το Facebook είναι η ομαδική νουβέλα μας. Οι ζωές μας αποτελούν τμήμα των δικών μας WikiLeaks, ιντριγκάροντας έτσι τους ψυχιάτρους, που πιστεύουν ότι μια τεράστιας έκτασης επιδημία ναρκισσισμού πλήττει όλους όσοι εμπλέκονται στον κόσμο του Διαδικτύου... Η ψηφιακή δικτύωση είναι αναπόφευκτη και στην περίπτωση του αραβικού κόσμου αποδεικνύεται ωρολογιακή βόμβα που εκρήγνυται με... δόσεις. Για μας όλους, όμως, είναι μια καθημερινή δοκιμασία αρχών, ήθους, αντιλήψεων και αντοχών.