Κώστας Αξελός: o Έλληνας που ήρθε σε σύγκρουση με τον Σαρτρ

O διεθνούς φήμης Έλληνας στοχαστής Κώστας Αξελός, συγκρούστηκε με τον Σαρτρ αλλά και τον σταλινισμό, και ευαγγελίστηκε μια πλανητική σκέψη για την «εποχή της τεχνικής».

Του Μανώλη Πιμπλή

Σε μια δημόσια συζήτηση στο Παρίσι, το 1964, που οργάνωνε η Ένωση Κομμουνιστών Φοιτητών με θέμα την εξουσία της λογοτεχνίας, ο Ζαν Πολ Σαρτρ απαίτησε τη μη συμμετοχή του Κώστα Αξελού. Σε τέτοιο σημείο είχαν φτάσει οι σχέσεις τους, καθώς ο Έλληνας φιλόσοφος τολμούσε να τον αμφισβητεί ανοιχτά. Η απαίτηση του Σαρτρ δεν έμεινε αναπάντητη, αφού στη συζήτηση αρνήθηκε, κατόπιν του αποκλεισμού του Αξελού, να συμμετάσχει και ο Κλοντ Σιμόν, ο συγγραφέας που 21 χρόνια αργότερα θα τιμηθεί με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.


Η μονομαχία του Σαρτρ με τον Κώστα Αξελό ήταν βαθιά ιδεολογική και φιλοσοφική. Ο Αξελός, είχε ενταχθεί από νωρίς στην ομάδα του περιοδικού «Αrguments» (Επιχειρήματα) που ίδρυσαν οι Εντγκάρ Μορέν και Ζαν Ντιβινιό το 1956- η ίδρυση συνέπεσε, διόλου τυχαία, με τη σοβιετική επέμβαση στην Ουγγαρία. Υπήρξε μάλιστα αρχισυντάκτης του περιοδικού για αρκετά χρόνια, συμμετέχοντας σε μια περιπέτεια που είχε ανοιχτούς ορίζοντες και ήθελε να επαναδιαπραγματευτεί τη μαρξιστική σκέψη.

Οι άνθρωποι του περιοδικού- ανάμεσά τους και ο Ρολάν Μπαρτ- παρά τις διαφορές τους, είχαν οι περισσότεροι ορισμένα βασικά κοινά στοιχεία: πήραν μέρος ενεργά στην αντίσταση κατά του ναζισμού, αλλά αποχώρησαν από το Κομμουνιστικό Κόμμα, καθώς ήταν αντίθετοι με τη σταλινική του εκδοχή. Ο Σαρτρ εγκαλούσε τον Αξελό για εγκατάλειψη του κομμουνισμού και ο Αξελός τον Σαρτρ για μη πρωτότυπη σκέψη.

Ο Κώστας Αξελός- γεννημένος τον Ιούνιο του 1924 στην Αθήνα- κινήθηκε σε ένα ευρύ φάσμα φιλοσοφικής έρευνας, από τον Ηράκλειτο μέχρι τον Μαρξ και από τον Νίτσε μέχρι τον Χάιντεγκερ. Δίδαξε Φιλοσοφία στη Σορβόννη- όπου είχε κάνει και τις σπουδές του - από το 1962 μέχρι το 1973 και μετείχε ενεργά στις ιδεολογικές μεταπολεμικές ζυμώσεις. Είχε φτάσει στο Παρίσι στα τέλη του 1945, με το περίφημο πλοίο «Ματαρόα», στο οποίο- με πρωτοβουλία του διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβιου Μερλιέ- είχαν βρει καταφύγιο διανοούμενοι, όπως οι Κορνήλιος Καστοριάδης, Νίκος Σβορώνος, Κώστας Παπαϊωάννου, Γιώργος Κανδύλης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Μάνος Ζαχαρίας, Μέμος Μακρής κ.ά.

Έναν χρόνο πριν, στα Δεκεμβριανά, είχε συλληφθεί και ζήσει εικονική εκτέλεση στα κρατητήρια της Ασφάλειας, ενώ αργότερα θα αποδράσει από το στρατόπεδο όπου είχε φυλακιστεί, για να καταδικαστεί (ερήμην) σε θάνατο. Ήδη από το 1946, το ΚΚΕ- στο οποίο είχε ενταχθεί στα 17 του- ήταν γι΄ αυτόν παρελθόν. Σε συνέντευξή του το 2004, που δημοσίευσαν «ΤΑ ΝΕΑ», είχε χαρακτηρίσει τον εαυτό του «στοχαστή» περισσότερο, παρά «φιλόσοφο».

«Είναι λέξη μεγαλόηχη, ψευτοποιητική, αλλά αυτό είναι. Αυτός που σκέφτεται», είχε πει. Κεντρική θέση στο έργο του είχε η διαπραγμάτευση της τεχνολογικής διάστασης της σύγχρονης κοινωνίας, αρχίζοντας από το «Ο Μαρξ στοχαστής της τεχνικής- Από την αλλοτρίωση του ανθρώπου, στην κατάκτηση του κόσμου» (Καστανιώτης) που κυκλοφόρησε το 1961 (ήταν μία από τις δύο διδακτορικές του διατριβές), μέχρι το «Προς την πλανητική σκέψη» (Εστία) αλλά και πολλά ακόμη έργα.

«Ο πολιτισμός θα τεχνικοποιείται όλο και περισσότερο. Θα συνεχίσουν να υπάρχουν συγκρούσεις ανάμεσα σε λαούς. Και θα υπάρχουν και κάποιοι στοχαστές και ποιητές ως μετέωρα, μη οργανικά μέρη της ολότητας, αλλά φευγαλέα αποσπάσματά της», προέβλεπε στην ίδια συνέντευξη.

Ενώ για την ίδια τη φιλοσοφία δεν ήταν αισιόδοξος: «Φαίνεται ότι πνέει τα λοίσθια». Διότι «οι επιστήμες του ανθρώπου και της φύσης την έχουν εγκαταλείψει». Ως σημαντικότερους στοχαστές στην Ιστορία της ανθρωπότητας, ο Έλληνας φιλόσοφος- του οποίου το έργο μεταφράστηκε σε 16 γλώσσες- θεωρούσε τον Ηράκλειτο, τον Σοφοκλή, τον Σαίξπηρ, τον Έγελο, τον Μαρξ, τον Νίτσε, τον Χέλντερλιν, τον Ρεμπό, τον Χάιντεγκερ και τον Ντοστογιέφσκι...


Με τον Χάιντεγκερ και τον Πικάσο

Ο Κώστας Αξελός έχει πει για τον μεγάλο Γερμανό φιλόσοφο Μάρτιν Χάιντεγκερ: «Τον συνάντησα πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1955, όταν ήρθε για λίγες μέρες στο Παρίσι.

Αργότερα συναντηθήκαμε αρκετές φορές στο σπίτι του στο Φράιμπουργκ. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η περιοχή της πολιτικής του ξέφευγε.

Ήταν ταυτόχρονα ένας μεγάλος στοχαστής και ένας στενόμυαλος μικροαστός».

Και για τον Πικάσο:

«Συνάντησα τον Πικάσο το 1948 στο Βαλορί, στην Κυανή Ακτή, όπου έκανα ολιγοήμερες διακοπές. Πέρα από τη δουλειά του, που με καταγοήτευσε, με εντυπωσίασε πολύ και ο ίδιος.

Η σχέση μας ήταν πολύ καλή. Όταν τον άφησε η σύντροφός του, η Φρανσουάζ Ζιλό, εκείνη κι εγώ είχαμε μία ερωτική περιπέτεια».

Πηγή: Τα Νέα