Μεταπολίτευση στην Τουρκία

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη

Η νίκη των ισλαμιστών του Ερντογάν στις εκλογές της περασμένης Κυριακής σήμανε οριστικά το τέλος της πολιτικής ηγεμονίας του κεμαλισμού. Το ισλαμικό Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης-ΑΚΡ κερδίζει τις εκλογές για τρίτη συνέχεια φορά, με ένα ποσοστό σχεδόν 50%, διπλάσιο αυτού του κεμαλικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος. Πρόκειται για πραγματική μεταπολίτευση, ο δε Ερντογάν διεκδικεί ρόλο δεύτερου Κεμάλ Ατατούρκ, με ριζική μεταμόρφωση του καθεστώτος που εγκαθιδρύθηκε με το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Τούρκος πρωθυπουργός φιλοδοξεί να επανασυνδέσει την Τουρκία με το οθωμανικό της παρελθόν. Θα πρόκειται για μια νεο-οθωμανική τάξη πραγμάτων όπου το Ισλάμ, που ο Κεμάλ θέλησε να εκριζώσει, επανέρχεται ξανά κυρίαρχο. Φυσικά οι κεμαλιστές διατηρούν πάντα ερείσματα σε διάφορα κέντρα εξουσίας, όπως ο στρατός και το δικαστικό σώμα. Όμως ακόμη και στο στρατό, η ισλαμική διείσδυση είναι εμφανής στους κατώτερους αξιωματικούς ενώ το ίδιο συμβαίνει και στο δικαστικό σώμα με εξαίρεση ίσως τους ανώτερους δικαστικούς. Εξάλλου μια νέα ισλαμική αστική τάξη αναδείχθηκε στην Ανατολία απέναντι στην άλλοτε πανίσχυρη κοσμική αστική τάξη της Άγκυρας και της Κωνσταντινούπολης.

Η μεγάλη επιτυχία των ισλαμιστών υπήρξε η ανάπτυξη της οικονομίας. Με ένα ρυθμό ανάπτυξης της τάξης του 9%, το κατά κεφαλήν εισόδημα διπλασιάστηκε από το 2002 που ανέβηκαν στην εξουσία, ενώ οι εξαγωγές τριπλασιάστηκαν. Επιπλέον οι ισλαμιστές του ΑΚΡπέτυχαν μια σημαντική βελτίωση της ζωής στις επαρχιακές περιοχές της Ανατολίας. Σήμερα η τουρκική οικονομία είναι η 16η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και η 6η μεγαλύτερη οικονομία στην Ευρώπη. Αυτό επιτρέπει στον Ερντογάν να έχει απεριόριστες φιλοδοξίες, κάτι που πολλοί αναλυτές θεωρούν, μαζί με την αλαζονεία, τα τρωτά του σημεία.
Η ηγεμονία εξάλλου του πολιτικού Ισλάμ επιτρέπει στον Ερντογάν να συμπεριφέρεται ως δεσπότης που δύσκολα ανέχεται την κριτική. Έτσι, δεν δίστασε να οδηγήσει στη φυλακή δημοσιογράφους και να τιμωρήσει Μέσα Ενημέρωσης που του ασκούν κριτική. Δεν είναι λίγοι οι αναλυτές και εντός και εκτός Τουρκίας που φοβούνται πως το βαθύ κεμαλικό κράτος θα αντικατασταθεί, και ως ένα σημείο αυτό έχει ήδη γίνει από ένα αντίστοιχο ισλαμικό. Ο Ερντογάν με τις αυτοκρατορικές βλέψεις του θέλει να προχωρήσει σε συνταγματικές αλλαγές, που θα μετατρέψουν την Τουρκία από κοινοβουλευτική δημοκρατία σε ένα προεδρικό πολιτικό σύστημα. Και φυσικά βλέπει μελλοντικά τον εαυτό του πρόεδρο της Τουρκίας με απεριόριστες εξουσίες. Δεν θα είναι όμως εύκολο να πετύχει κάτι τέτοιο, αφού παρά τον εκλογικό του θρίαμβο σε επίπεδο ποσοστών, δεν κατάφερε να εκλέξει τα δύο τρίτα των βουλευτών που είναι απαραίτητοι για να προχωρήσει στις συνταγματικές αλλαγές. Δεν διαθέτει ούτε καν τους 330 βουλευτές που θα του επέτρεπε να υιοθετήσει πρόταση παραπομπής του θέματος σε δημοψήφισμα, αν και ελπίζει να το καταφέρει με κάποιες συμμαχίες με μεμονωμένους βουλευτές.
Εκτός από το θέμα των συνταγματικών αλλαγών, το Κουρδικό παραμένει πάντα μια ανοιχτή πληγή για την Τουρκία και ενδέχεται ο Ερντογάν να καταβάλει προσπάθειες για την εξεύρεση ενός συμβιβασμού με τους Κούρδους, κάτι όμως που δεν θα είναι και τόσο απλό. Στο θέμα αυτό όπως και σε κάποια άλλα, αποφασιστικός θα είναι ο ρόλος του Φετουλάχ Γκιουλέν, του ιμάμη που μόνος διαθέτει τη δύναμη να επηρεάσει ή ακόμη και να χαλιναγωγήσει τον Ερντογάν. Όσον αφορά στην τουρκική πολιτική στο Κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά δεν προβλέπεται καμιά ουσιαστική αλλαγή. Αντίθετα είναι πολύ πιθανόν, λόγω και της σημερινής αδυναμίας της Ελλάδας, η τουρκική στάση να σκληρύνει. Ιδίως οι διάφοροι κύκλοι της Λευκωσίας, που έχουν αυταπάτες ότι μετά τις εκλογές θα αλλάξει η τουρκική στάση στο Κυπριακό, θα απογοητευτούν σύντομα. Οι ισλαμιστές δεν είχαν κανένα εμπόδιο να υιοθετήσουν μια διαφορετική πολιτική στο Κυπριακό και πριν από τις εκλογές. Αυτό που διάφοροι αφελείς ισχυρίζονται, ότι τους εμπόδιζε γι’ αυτό το στρατιωτικό κατεστημένο, καταρρέει από μόνο του όταν σκεφτεί κανείς ότι δεν δίστασαν να βάλουν στη φυλακή σχεδόν 200 εν ενεργεία Τούρκους αξιωματικούς και αρκετές δεκάδες απόστρατους στρατηγούς. Καλό θα ήταν επομένως η Λευκωσία να επιδιώξει τη διπλωματική θωράκιση της Κυπριακής Δημοκρατίας, στο πλαίσιο κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και να συνειδητοποιήσει πως η τουρκική νεο-οθωμανική επιδίωξη είναι ο πλήρης στρατηγικός έλεγχος της Κύπρου στο πλαίσιο μιας λύσης που θα καταλύει την κυπριακή κρατική οντότητα.
*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.