Αυτή είναι η Ελλάδα

Μια σχεδόν πραγματικότητα

Του Τάκη Θεοδωρόπουλου

«Η Ελλάδα είναι μια σχεδόν πραγματικότητα» γράφει ο Κώστας Αξελός το 1954 στο κείμενό του «Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας». Τα εξήντα χρόνια που μεσολάβησαν δεν κατάφεραν να διαψεύσουν την τοποθέτησή του. Κάπου ανάμεσα στην τελετουργία της προστασίας των κεκτημένων, τον βυζαντινισμό της διαμαρτυρίας, την οπερέτα του πολιτικού προσκήνιου και τις αστρολογικές προβλέψεις του ΔΝΤ για το μέλλον, η Ελλάδα εξακολουθεί να παραμένει μια σχεδόν πραγματικότητα. Αντιγράφω και πάλι τον Αξελό: η Ελλάδα είναι κάτι λιγότερο από μουσείο, κάτι περισσότερο από γραφική χώρα, κάτι λιγότερο όμως από νεωτερική πραγματικότητα.

Στο σύντομο αυτό κείμενο που εκδόθηκε στα ελληνικά το 2010, ο φιλόσοφος θέτει τους όρους για έναν προβληματισμό ο οποίος διατρέχει όλη τη νεοελληνική ύπαρξη. Και εντοπίζει τις εγγενείς αντιφάσεις. Γιατί ενώ οι Ελληνες εργάζονται σκληρά δεν μπορούν να παράγουν βιώσιμο έργο; Γιατί ενώ τα παιδιά του Ισραήλ άκουσαν τους προφήτες τους, οι Ελληνες δεν ακούν τι τους είπαν οι δικοί τους φιλόσοφοι; Και ποια είναι τα υλικά του «ελληνοκεντρισμού» που στο τέλος του 19ου και του 20ού αιώνα οργανώθηκε γύρω από τη Μεγάλη Ιδέα και σήμερα εκφράζει την αντιφατική και διφορούμενη σχέση μας με την υπόλοιπη Ευρώπη; Ο σημερινός ελληνοκεντρισμός, ενώ επιμένει πως η Ευρώπη γεννήθηκε στην Ελλάδα, την ίδια στιγμή προβάλλει το επιχείρημα πως αυτή η ίδια Ελλάδα είναι κάτι εντελώς ιδιαίτερο και διαφορετικό από την υπόλοιπη Ευρώπη. Και όταν αυτή η ιδιαιτερότητα προσπαθεί να εκφραστεί, το μόνο που καταφέρνει να παραγάγει είναι γραφικότητα.

Ο ίδιος ο Αξελός δεν είχε την τύχη να ακούσει μια από τις επικές συνεδριάσεις του σημερινού Κοινοβουλίου ή να απολαύσει έστω ένα δεκάλεπτο από τους ωραίους αγώνες που καθημερινά προσφέρει η τηλεοπτική δημοκρατία μας. Θα μπορούσε να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι πως οι απόψεις του βρίσκουν την κυριολεξία τους στην πραγματικότητα: στην Ελλάδα όχι μόνο δεν παράγεται σκέψη αλλά λείπει ακόμη και η παραγωγή έναρθρου λόγου.

Παρ' όλα αυτά, αυτή η χώρα, από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής της, προσπάθησε να βρει τη θέση της στη νεωτερικότητα που για την Ελλάδα δεν μπορούσε να είναι άλλη από τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Από το 1954 ώς το 2013 πολλά έχουν αλλάξει, η θέση της στη νεωτερικότητα δεν είναι ακόμη σταθερή και το ζήτημα είναι αν έχει ακόμη τις δυνάμεις για να συνεχίσει να την αναζητά. Πέρα από τις οικονομικές παραμέτρους που μας βασανίζουν καθημερινά, πιστεύω ότι αυτό το κείμενο θέτει τους όρους για μια δημόσια συζήτηση «αυτοσυνειδησίας».

Οι παραπάνω σκέψεις είναι μέρος ομιλίας που έκανα επί τη ευκαιρία της γαλλικής έκδοσης του βιβλίου του Αξελού την περασμένη Δευτέρα στο Παρίσι. Η εκδήλωση έγινε στο Ελληνικό Σπίτι της πανεπιστημιούπολης της γαλλικής πρωτεύουσας, ανακαινισμένο με τη φροντίδα του Ιδρύματος Νιάρχου. Πριν από τις ομιλίες, ομάδα γάλλων αναρχικών παρενέβη για να συμπαρασταθεί στους καταληψίες της βίλας Αμαλία με μια πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία που κατήγγειλε τη βία που ασκούν ο Στρατός (sic) και η Αστυνομία. Είπαμε: η Ελλάδα είναι μια σχεδόν πραγματικότητα.