ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ

Οι κανόνες της αγοράς κυριαρχούν τόσο σε εθνικό όσο και σε πλανητικό επίπεδο

Όποιος δεν μοιράστηκε την πάλη, θα μοιραστεί την ήττα

Μπέρτολτ Μπρεχτ  

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Ο κόσμος συνταράσσεται καθημερινά, είναι μια κινούμενη άμμος, μέσα σ’ένα κλίμα βαθιάς κρίσης. Υπάρχει μια κινητικότητα, μια αναζήτηση, αλλά οι αλλαγές που βλέπουμε παραμένουν περιορισμένες. Αυτό όμως που φαίνεται είναι περισσότερο η επιφάνεια και όχι οι βαθιές κοινωνικές αναταράξεις. Εντούτοις ακόμη και οι επιφανειακές αλλαγές που γίνονται αντανακλούν σημάδια των κοινωνικών αναταράξεων. Υπάρχει μια αίσθηση πως το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται ο σημερινός κόσμος, κληροδοτημένο από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι πια ξεπερασμένο. Το παλιό πεθαίνει, όπως διαπίστωνε κάποτε ο Γκράμσι, αλλά το καινούργιο  αργεί να γεννηθεί. Αυτό φαίνεται τόσο σε εθνικό επίπεδο με τους θεσμούς της φιλελεύθερης δημοκρατίας που δεν ανταποκρίνονται πια στα νέα κοινωνικά δεδομένα, όσο και στους διεθνείς θεσμούς που αδυνατούν να ανταποκριθούν στην παγκοσμιοποίηση και το νέο πλανητικό γίγνεσθαι. Οι κανόνες της αγοράς έχουν επικρατήσει τόσο σε εθνικό πλαίσιο, όσο και στο αντίστοιχο πλανητικό. Είναι κανόνες εκτός ελέγχου, εκτός κάποιου θεσμικού πλαισίου.

Στο παρελθόν το εθνικό θεσμικό πλαίσιο δημιούργησε το κοινωνικό κράτος, μια θεσμοποιημένη ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος. Αυτό το κράτος υπονομεύτηκε και αποδυναμώθηκε από τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Από μόνο του δεν μπορεί πια να αντισταθεί στη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα. Χρειάζονται πλανητικοί θεσμοί για να συγκροτήσουν μια νέα θεσμική τάξη ελέγχου της αγοράς  και των ανεξέλεγκτων μηχανισμών της. Υπάρχει εξάλλου και η μετατόπιση του κέντρου βάρους της οικονομίας από την Ευρώπη και γενικότερα τη Δύση προς την Ασία. Αναπόφευκτα αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση και την πολιτισμική κυριαρχία της Δύσης. Η οικονομική κρίση, όπως έχει λεχθεί κατά κόρον, έχει βαθύτερες ρίζες που ανάγονται στην ανεπάρκεια της πολιτικής  διαχείρισής της και στην κατάρρευση πολιτισμικού πλαισίου που επέβαλε κάποτε σε πλανητικό επίπεδο η Δύση. Οι εκλογές των τελευταίων χρόνων σε πολλές χώρες αναδεικνύουν τις βαθιές κοινωνικές ανισότητες και τις αναζητήσεις των πολιτών για αλλαγή, ακόμη και κάποιες μεσσιανικές φαντασιώσεις. Αλλά και πέρα από τις εκλογές είμαστε μάρτυρες πολιτικο-κοινωνικών εξεγέρσεων σε πολλές χώρες που ανατρέπουν απολυταρχικά καθεστώτα και δικτατορίες χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι θα επικρατήσουν τα οράματα των κοινωνικών  και δημοκρατικών αλλαγών. Υπάρχει εξάλλου διάχυτος παντού ένας κοινωνικός ακτιβισμός με διεκδικήσεις για ένα καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο.

Σε μας, τόσο στην Κύπρο, όσο και στην Ελλάδα κυριαρχεί μια στατικότητα και ένας συντηρητισμός ακόμη και στο χώρο της λεγόμενης Αριστεράς από όπου θα περίμενε κανείς ένα ριζοσπαστικό λόγο ανατροπής. Στην Ελλάδα ο όποιος κοινωνικός ακτιβισμός ξεψύχησε νωρίς και επιπλέον αναδείχτηκε σε πολιτική δύναμη η Ακροδεξιά. Στην Κύπρο ο κοινωνικός ακτιβισμός είναι ανύπαρκτος. Το σύστημα έχει καταφέρει ως τώρα να απορροφά τους κραδασμούς της κρίσης σε σημείο που η Κύπρος να κατέχει το θλιβερό πρωτείο ένα πλειοψηφικό ρεύμα να πιστεύει στη σωτηρία του τόπου από ένα μεταποικιακό μνημόνιο που θα του επιβληθεί. Και είναι ακόμη πιο θλιβερό που η πολιτική αυτή στηρίζεται από ένα διαπλεκόμενο διπολικό σύστημα που αποτελείται από τη νεοφιλελεύθερη Δεξιά και την υποτιθέμενη «κομμουνιστική» Αριστερά. Όσο για τους διανοούμενους, με ελάχιστες εξαιρέσεις, ενσωματώθηκαν στο σύστημα, εγκατέλειψαν κάθε κριτική θεώρηση των πραγμάτων, συντάχτηκαν με τους ισχυρούς, η προσφορά στην  συλλογικότητα τους είναι άγνωστη και βιώνουν τον ατομικισμό ως αρετή.

Αν υπάρχει ένα κενό εξουσίας σε πλανητικό επίπεδο, στο δικό μας χώρο είναι ακόμη πιο

έντονο. Αν διεθνώς υπάρχει ένα κενό στις θεωρητικές συζητήσεις αναζήτησης του καινούργιου που θα αντικαταστήσει το παλιό, στο δικό μας χώρο η συζήτηση δεν έχει ακόμη αρχίσει. Το παρακμιακό κυριαρχεί. Η Ελλάδα έχει καταστεί αποικία χρέους, εξαρτημένη, με μια ελίτ, πολιτική, επιχειρηματική και πνευματική κλεπτοκρατικής υφής και η Κύπρος την ακολουθεί από κοντά. Παραμονές προεδρικών εκλογών και, αν πιστέψει κανείς τις δημοσκοπήσεις, οι πολίτες είναι έτοιμοι να παραδώσουν την εξουσία στις πιο συντηρητικές νεοφιλελεύθερες πολιτικές δυνάμεις χωρίς προοπτική. Κι όμως αυτός ο τόπος χρειάζεται νέα πολιτική, νέο πολιτικό προσωπικό, νέο όραμα και νέα προοπτική. Χρειάζεται λόγο ριζοσπαστικό , λόγο ανατροπής και σίγουρα δεν είναι η επάνοδος στην εξουσία αυτών που τον  κυβέρνησαν για μια δεκαετία με τα γνωστά αποτελέσματα, με ένα ηγέτη ακόμη πιο περιορισμένου διαμετρήματος από αυτό του Γλαύκου Κληρίδη, παλαιάς κοπής, θιασώτη φανατικό του σχεδίου Ανάν και πολιτικό εκπρόσωπο του πιο αντιδραστικού μεταπρατικού  κατεστημένου  που θα αλλάξει τη μοίρα της Κύπρου.

*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

.E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com