Παράθυρο ελπίδας ;

Η Ελλάδα σε τεντωμένο σχοινί

Η ανάσα της ελληνικής οικονομίας και οι απειλές για επιστροφή της αβεβαιότητας

Της Ελίζας Παπαδάκη

Πάνω από δέκα χρόνια τώρα ζούμε σε συνθήκες παγκοσμιοποιημένης χρηματοοικονομίας. Η ανεμπόδιστη κυκλοφορία των κεφαλαίων ανά τον πλανήτη σε πολλές περιπτώσεις συνέβαλε στην αύξηση του πραγματικού πλούτου: σε διάφορες χώρες δημιουργήθηκαν μεγάλες δυνατότητες για παραγωγικές επενδύσεις μαζί με μεταφορά γνώσεων και τεχνολογίας που δεν υπήρχαν προηγουμένως από τους δικούς τους πόρους, με αποτέλεσμα τη θεαματική τους ανάπτυξη, που εφοδιάζει με περισσότερα αγαθά όλο τον κόσμο μέσω του διεθνούς εμπορίου. Οπως όμως δραματικά μάθαμε όταν ξέσπασε η παγκόσμια κρίση, σε πολλές άλλες περιπτώσεις εκκόλαψε φούσκες, σώρευση κεφαλαίων, προσωρινή αύξηση εισοδημάτων και μια ψευδαίσθηση πλούτου χωρίς παραγωγικό αντίκρισμα, που δεν μπορούσαν τελικά παρά να καταρρεύσουν. Με τις συνέπειες και με τον κίνδυνο αναζωπύρωσης της κρίσης ακόμα παλεύουν οι κοινωνίες.

Σημαντικές επί μέρους παρεμβάσεις κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών, συχνά σε συνεννόηση μεταξύ τους, ίσως να απέτρεψαν καταστάσεις πολύ χειρότερες. Νέοι, αυστηρότεροι κανόνες άρχισαν να θεσπίζονται. Και με αυτούς όμως οι αγορές λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό όπως πριν, παράλληλα με τους εθνικούς ανταγωνισμούς. Η αρχική ελπίδα ότι η οδυνηρή εμπειρία της κρίσης θα οδηγούσε σύντομα στην αναγκαία πολιτική ρύθμιση - διακυβέρνηση - της οικονομίας και της χρηματοοικονομίας σε παγκόσμιο επίπεδο δεν επαληθεύθηκε.

Ενα από τα πιο αρνητικά χαρακτηριστικά της παγκοσμιοποιημένης χρηματοοικονομίας παραμένει η μετάδοση αυθαίρετων εκτιμήσεων που μπορούν να αλλάξουν από τη μια στιγμή στην άλλη το κόστος που αντιμετωπίζουν δοκιμαζόμενες εθνικές οικονομίες για να ανασυγκροτηθούν. Και είναι ίσως μια από τις πιο δυσμενείς εμμονές της κυρίαρχης γερμανικής - και όχι μόνο - άποψης, η πίστη στην «πειθαρχική» λειτουργία των αγορών: ότι δηλαδή οι «αγορές», τράπεζες και άλλοι κάτοχοι και διαχειριστές κεφαλαίων, αξιολογώντας το ρίσκο που συνεπάγεται η έκθεσή τους σε μια χώρα απαιτούν το ανάλογο επιτόκιο, εξαναγκάζοντάς έτσι στις «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις» που κρίνουν απαραίτητες για να διασφαλίσουν τα κέρδη και τα κεφάλαιά τους. Πρόκειται για γνώμες που διαμορφώνονται συχνά από φήμες, αποσπασματικές πληροφορίες, έχουν βραχυχρόνιο ορίζοντα και μεταβάλλονται εύκολα. Τις επιπτώσεις τους πληρώνουμε πολύ ακριβά τρία χρόνια τώρα (τις έχουν υποστεί επίσης οικονομίες πολύ ισχυρότερες όπως η ισπανική ή η ιταλική).

Χαρακτηριστική ήταν μια νέα έκθεση του οίκου Moody's για τη χώρα μας προχθές, που επισήμαινε και νέο κίνδυνο χρεοκοπίας, ενώ προέβλεπε ότι η οικονομία θα παραμείνει σε ύφεση και το 2014. Καθώς οι απόψεις αυτές έρχονται σε αντίφαση με πλήθος από άλλες διεθνείς εκτιμήσεις και σε σχέση με το ότι δεν διαθέτουν πια τόσο κύρος οι άλλοτε πανίσχυροι οίκοι αξιολόγησης, η συγκεκριμένη έκθεση δεν φάνηκε να επηρεάζει. Ηρθε να υπενθυμίσει όμως ότι μια ευνοϊκή εικόνα εύκολα μπορεί να αλλάξει. Αλλωστε η συρροή ανάλογων εκθέσεων το καλοκαίρι ήταν η μία αιτία - η άλλη βέβαια ήταν η μεγάλη καθυστέρηση στη λήψη πολιτικών αποφάσεων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΕΕ - για τη χρηματοδοτική ασφυξία που μείωσε περαιτέρω ΑΕΠ και εισοδήματα, διόγκωσε την ανεργία, μετέθεσε χρονικά την ανάκαμψη και οδήγησε στην επιβολή βαρύτερης δημοσιονομικής λιτότητας. Προς την ίδια αρνητική κατεύθυνση λειτουργεί η συνεχής ανακίνηση της περιβόητης βιωσιμότητας του μεγάλου ελληνικού χρέους από το ΔΝΤ και όσους συμφωνούν μαζί του, με υποδείξεις για νέα κουρέματα στο μέλλον. Οχι επειδή κάτι τέτοιο πρέπει οπωσδήποτε να αποκλεισθεί. Αλλά επειδή δεν είναι της ώρας: με πολύ χειρότερους όρους τίθεται το θέμα στο ναδίρ της ύφεσης και διαφορετικά, πιο ευνοϊκά, αν χρειαστεί, θα συζητηθεί εφόσον η οικονομία θα έχει μπει σε τροχιά ανόδου.

Στο μεταξύ στις χρηματοοικονομικές αγορές η Ελλάδα μοιάζει να παίρνει μιαν ανάσα. Ορισμένες μεγάλες εταιρείες φαίνεται να ανακτούν προσβάσεις - ο ΟΤΕ αναγγέλλει την έκδοση πενταετούς ομολόγου, είχε προηγηθεί δανεισμός από τη ΦΑΓΕ, τον ΤΙΤΑΝΑ, τα ΕΛΠΕ - ενώ η απόδοση των κρατικών ομολόγων έχει πέσει στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας διετίας, στο Χρηματιστήριο της Αθήνας εισρέουν κεφάλαια, καταθέσεις άρχισαν να επιστρέφουν στις τράπεζες. Κάπως πιο ρεαλιστικές διαγράφονται οι προσπάθειες για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Και μαζί με τους πόρους από το δάνειο ΕΕ/ΔΝΤ για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, από το ΕΣΠΑ και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η οικονομία αρχίζει πάλι να χρηματοδοτείται.

Αλλά πρόκειται για πορεία σε τεντωμένο σχοινί. Είτε απ' έξω είτε από εσωτερικές αφορμές, ανά πάσα στιγμή μπορεί να ανατραπεί.