Το πετρέλαιο και ο κόσμος

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Ο βιομηχανικός πολιτισμός και η τεράστια ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια, στηρίχτηκαν στο πετρέλαιο και κατ’επέκταση στο φυσικό αέριο που απετέλεσαν την ενεργειακή δύναμη με την οποία κινήθηκε και κινείται  ο κόσμος. Τα μεγάλα γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά παιχνίδια είχαν και έχουν σαν κύριο στόχο τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών καθώς και των δρόμων μεταφοράς του πετρελαίου και του αερίου. Θυμάται κανείς τη σημασία που είχε κάποτε για το σκοπό αυτό η διώρυγα του Σουέζ από την οποία περνούσαν τα μεγάλα πετρελαϊκά τάνκερ και τη σημασία που έχουν σήμερα οι αγωγοί. Σε μεγάλο βαθμό η ενέργεια βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο των διεθνοπολιτικών εξελίξεων και καθορίζει την πορεία και την εξέλιξη τους. Η τιμή επίσης του πετρελαίου και κατ’επέκταση του φυσικού αερίου, είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που παρεμβαίνει και καθορίζει την οικονομική ανάπτυξη αλλά και τις εξελίξεις στο διεθνές περιβάλλον. Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται μια απότομη πτώση της τιμής του πετρελαίου – υπολογίζεται στο 30% ανά βαρέλι αυτή η πτώση από το περασμένο καλοκαίρι – κάτι που όπως είναι φυσικό δημιουργεί αναταράξεις στην παγκόσμια οικονομία. Στο παρελθόν ο Οργανισμός Εξαγωγών Των Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών – ΟΠΕΚ για να κρατήσει ψηλά την τιμή του πετρελαίου μείωνε το ποσοστό άντλησής του ώστε η προσφορά να είναι τόση που να παρασύρει τις τιμές προς τα πάνω. Σήμερα όμως ο ΟΠΕΚ είναι πολύ αδύναμος για να υιοθετήσει μια τέτοια πολιτική, επειδή από τη μια χώρες με τεράστια παραγωγή πετρελαίου δεν συμμετέχουν σ’αυτόν και από την άλλη ακόμη και χώρες μέλη του δεν σέβονται τις αποφάσεις μείωσης του ποσοστού άντλησης. Οι λόγοι της πτώσης της τιμής του πετρελαίου και κατ’επέκταση του φυσικού αερίου είναι σύνθετοι, αλλά οφείλονται κατά κύριο λόγο στο ότι η παγκόσμια οικονομία αναπτύσσεται με βραδύτερους ρυθμούς και κατ’ανάγκη καταναλώνει λιγότερη ενέργεια. Υπάρχει όμως ακόμη ένας βασικός λόγος για τη πτώση της τιμής του και έχει να κάνει με τις νέες πηγές φυσικού αερίου και πετρελαίου που προέρχονται από τα σχιστολιθικά πετρώματα. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας επιτρέπει σήμερα, αν και με αρκετές δυσκολίες, την εκμετάλλευση των νέων αυτών κοιτασμάτων. Για την ώρα μόνο οι ΗΠΑ και εν μέρει ο Καναδάς έχουν αρχίσει την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου. Οι ΗΠΑ, πρώτη καταναλώτρια χώρα ενέργειας στον κόσμο, θα έχουν πολύ σύντομα όχι μόνο ενεργειακή αυτάρκεια, αλλά θα είναι σε θέση να προχωρήσουν και σε εξαγωγές πετρελαίου. Αντιλαμβάνεται κανείς τις ανατροπές ισορροπιών που θα υπάρξουν στην παγκόσμια οικονομία και στο διεθνές σύστημα. Από τη μια η πτωτική τάση των τιμών διευκολύνει τις χώρες που εισάγουν μεγάλο μέρος της ενέργειας που έχουν ανάγκη, όπως την Κίνα, και από την άλλη δημιουργεί προβλήματα στις χώρες των οποίων η οικονομία στηρίζεται στις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου. Χώρες για παράδειγμα όπως η Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες του Κόλπου πιθανόν να βρεθούν αντιμέτωπες με προβλήματα λόγω της πτώσης των τιμών του πετρελαίου. Οι περισσότεροι όμως παρατηρητές και πολιτικοί αναλυτές έχουν στραμμένη την προσοχή τους στη Ρωσία, της οποίας η σημαντική οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια στηρίχτηκε στις ψηλες τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Επιπλέον, οι νέες πηγές ενέργειας από τα σχιστολιθικά πετρώματα, αλλά και από θαλάσσιες πηγές που δεν ήταν εκμεταλλεύσιμες ως τελευταία για τεχνικούς λόγους, δημιουργεί ανακατατάξεις στη διεθνή σκακιέρα και αφαιρεί από κάποιες χώρες όπως η Ρωσία και κάποιες  χώρες της Μέσης Ανατολής αλλά ακόμη και από μια χώρα όπως η Βενεζουέλα στη Λατινική Αμερική, το ισχυρό οικονομικό όπλο που τους επέτρεπε να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις. Τέλος ένα μεγάλο θύμα από τη πτώση των τιμών του πετρελαίου θα είναι και το περιβάλλον, επειδή από τη μια λόγω της αφθονίας των ενεργειακών πηγών θα συνεχιστεί η μεγάλη κατανάλωση-σπατάλη και κυρίως θα σταματήσουν ή θα περιοριστούν οι προσπάθειες εξεύρεσης εναλλακτικών πηγών ενέργειας που είχαν προχωρήσει αρκετά τα τελευταία χρόνια.

Για την Κύπρο η υποχώρηση αυτή των τιμών μόνο επιζήμια μπορεί να είναι.  Ενδεχομένως δε να αποδειχτεί καταστροφική η καθυστέρηση που για πολιτικούς κυρίως λόγους-πίεση του ξένου παράγοντα-παρατηρήθηκε τόσο στην εξόρυξη του φυσικού αερίου όσο και στην δημιουργία τερματικού.  Για τη δημιουργία μάλιστα τερματικού, οι τιμές του φυσικού αερίου θα είναι μάλλον απαγορευτικές για το μέλλον. Ενώ το θέμα της ποσότητας υπήρξε μια αστήρικτη δικαιολογία, αφού το Ισραήλ ήταν πρόθυμο να συμπράξει με τα δικά του αποθέματα για τον σκοπό αυτό. Απλώς οι κυπριακές ελίτ και ειδικότερα ο πρόεδρος Αναστασιάδης και η κυβέρνηση του, τορπίλισαν την προσπάθεια του τερματικού κατόπιν των αμερικανικών πιέσεων και με την υπόσχεση ότι η Ουάσιγκτον θα έπειθε την Άγκυρα  να δεχτεί μιας μορφής λύση στο Κυπριακό. Τα αποτελέσματα τα βλέπουμε σήμερα.  Και το χειρότερον, αυτή η αναβλητικότητα-τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι-θα αποδεικτεί μελλοντικά επιζήμια και καταστροφική, τόσον πολιτικά, όσον και οικονομικά.

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com