Οι γεωπολιτικές ισορροπίες στη Μέση Ανατολή και ειδικότερα στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, φαίνεται να αλλάζουν με γοργούς ρυθμούς

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Νέες γεωπολιτικές ισορροπίες

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη

Με όσα συνέβησαν στην Τυνησία, με όσα συμβαίνουν στην Αίγυπτο, αλλά και στην Υεμένη, με όσα κυοφορούνται στον υπόλοιπο αραβικό κόσμο, οι γεωπολιτικές ισορροπίες στη Μέση Ανατολή αλλά και ειδικότερα στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, φαίνεται να αλλάζουν με γοργούς ρυθμούς. Το ντόμινο αυτή τη στιγμή είναι βέβαια η Αίγυπτος, η μεγαλύτερη και πιο σημαντική αραβική χώρα η οποία κατέχει μια νευραλγική γεωπολιτική και γεωστρατηγική θέση. Τη σημασία αυτή μπορεί να την αντιληφθεί κανείς και από μόνο το γεγονός ότι παίρνει τη δεύτερη μεγαλύτερη αμερικανική οικονομική βοήθεια μετά το Ισραήλ. Τη στιγμή που γράφονται οι γραμμές αυτές, (Τετάρτη βράδυ), υπάρχουν βεβαιότητες και αβεβαιότητες για την Αίγυπτο. Το βέβαιον είναι ότι σήμανε το τέλος του Χόσνι Μουμπάρακ και του καθεστώτος του. Η αβεβαιότητα έγκειται στο ποια θα είναι η διάδοχη κατάσταση. Αβεβαιότητα επικρατεί επίσης πώς θα γίνει η μετάβαση προς τη διάδοχη αυτή κατάσταση, ειρηνικά ή με τη βία. Αν ο Μουμπάρακ επιμείνει να κρατήσει την εξουσία ώς τις εκλογές του προσεχούς Σεπτεμβρίου, ο κίνδυνος χρήσης βίας για την απομάκρυνσή του είναι ορατός. Ενδεχομένως τη λύση θα τη δώσει ο στρατός ο οποίος πέτυχε να κρατήσει αποστάσεις τις τελευταίες μέρες από τον Μουμπάρακ και αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει βία εναντίον των διαδηλωτών. Είναι βέβαιον ότι στα παρασκήνια γίνονται διαπραγματεύσεις για την ανάληψη της εξουσίας από μια μεταβατική κυβέρνηση που θα οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές. Κάτι τέτοιο φαίνεται να ευνοεί η Ουάσιγκτον, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο τρόπος πάντως με τον οποίο η Ουάσιγκτον εγκατέλειψε τον Μουμπάρακ στην προσπάθειά της να διαφοροποιηθεί από ένα διεφθαρμένο καθεστώς που καταρρέει και το οποίο όμως στήριζε για τριάντα χρόνια, επικρίθηκε έντονα από το Ισραήλ. Στο Τελ Αβίβ, χάνουν με την πτώση του Μουμπάρακ έναν πολύτιμο σύμμαχο. Και φυσικά η εγκατάσταση ενός ισλαμικού καθεστώτος στην Αίγυπτο θα ήταν καταστροφική για το Ισραήλ.
Αυτό που πάντως οι Αμερικανοί και γενικότερα οι Δυτικοί επιδιώκουν, είναι να μην πέσει η χώρα στα χέρια των ισλαμιστών. Αν και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι είναι σχετικά μετριοπαθείς, κανείς δεν μπορεί να ξέρει πώς μπορεί να εξελιχθεί ένα ισλαμικό καθεστώς σε μια χώρα που έχει τόση στρατηγική σημασία για τη Δύση. Οι ίδιοι οι ισλαμιστές φαίνεται να αντιλαμβάνονται πως τα συμφέροντα είναι πολύ μεγάλα για να τους επιτραπεί τόσο εύκολα να καταλάβουν την εξουσία. Γι’ αυτό και σε πρώτο στάδιο υποστήριξαν τον Ελ Μπαραντέϊ, ενώ αργότερα ανέφεραν ότι την προεδρία της χώρας θα μπορούσε να διεκδικήσει ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Σαμί Ενάν, ο οποίος θεωρείται φιλοδυτικός και έχει κρατηθεί μακριά από τη διαφθορά του καθεστώτος. Υπάρχουν μάλιστα πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες οι Αμερικανοί είχαν τον τελευταίο καιρό επαφές με ηγετικά στελέχη των Αδελφών Μουσουλμάνων. Σε κάθε περίπτωση το ζητούμενο για τους Δυτικούς είναι να αποφευχθεί η ισλαμοποίηση της χώρας. Από την άλλη δεν θα ήθελαν να δουν τον Μουμπάρακ να έχει την τύχη του Σάχη της Περσίας. Θα προτιμούσαν να παραμείνει στην Αίγυπτο, χωρίς να ενοχληθεί ούτε να ταπεινωθεί, ούτε αυτός ούτε η οικογένειά του. Πολλά βεβαίως θα εξαρτηθούν και από τη λαϊκή πίεση. Η Αίγυπτος εντούτοις είναι μια χώρα με ισχυρές κοσμικές δομές και με μια σημαντική διανόηση προς την οποία στρέφονται όλοι οι Άραβες. Έχει επίσης σημασία το νέο καθεστώς που θα προκύψει να μην είναι εχθρικό προς το Ισραήλ και να μη αμφισβητήσει τις συμφωνίες ειρήνης που υπογράφτηκαν με τη χώρα αυτή.
Για την Κύπρο και την Ελλάδα, ένα ισλαμικό καθεστώς στην Αίγυπτο, το οποίο βεβαίως εύχεται η Άγκυρα, θα ήταν ό,τι το χειρότερο θα μπορούσε να συμβεί. Αθήνα και Λευκωσία δεν θα πρέπει όμως να παραμείνουν θεατές των εξελίξεων. Διαθέτουν διαύλους και μέσα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και μέσα από τον αραβικό κόσμο για να επηρεάσουν ενδεχομένως καταστάσεις. Ειδικά η Κύπρος, όπως συνέβη και στο παρελθόν με το Λίβανο, μπορεί να διαδραματίσει ρόλο γέφυρας ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αίγυπτο. Είναι επίσης η στιγμή, οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου να εξετάσουν επιτέλους σοβαρά την επανατοποθέτηση του Κυπριακού σε μια νέα βάση, τη στιγμή που συντελούνται τέτοιες κοσμογονικές αλλαγές στην περιοχή. Η επιμονή στη διζωνική ομοσπονδία, παλαιολιθικό κατάλοιπο μιας άλλης εποχής, οδηγεί την Κύπρο σε βέβαιη προτεκτοροποίηση με τουρκική επικυριαρχία και υψηλή αγγλοαμερικανική στρατηγική εποπτεία.
*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης. stephanos.constantinides@gmail.com