Η ιστορία μέσα από τη φωτογραφία

Μουσείο Μπενάκη

Το αντάρτικο μέσα από τον φακό του Κώστα Μπαλάφα

Φωτογραφία με τίτλο «Παζάρι, Γιάννενα (1957)» του καταξιωμένου φωτογράφου Κώστα

Μπαλάφα

Τέλη του 1940. Ενα ιταλικό βοµβαρδιστικό καταρρίπτεται από ελληνικά αντιαεροπορικά πυρά λίγο έξω από τα Γιάννινα. Στα συντρίµµια του εντοπίζεται ένα στρογγυλό κουτί. Στα µάτια όλων φαντάζει µε νάρκη. Ωστόσο, ο νέος τότε Κώστας Μπαλάφας – ένας από τους µετέπειτα µεγάλους της ελληνικής φωτογραφίας – διαπιστώνει πως εκεί µέσα κρύβεται κάτι πολύτιµο. Και δυσεύρετο για την εποχή. Ενα κινηµατογραφικό φιλµ. Λίγες οκάδες καλαµποκάλευρο είναι αρκετές για να αγοράσει το καρούλι ώστε να «ταΐζει» τη γερµανική φωτογραφική µηχανή που είχε αγοράσει από έναν ιταλό στρατιώτη.

«Μ΄αυτά τα λίγα εφόδιακαιµε πολύ κέφι και µεράκι βγήκα από τα Γιάννινα στο βουνό. Ξεκίνησα να απαθανατίσω τα κατορθώµατα εκείνων των ηµίθεων, όπως τους έπλαθα στη φαντασία µου, πριν τους γνωρίσω από κοντά», θυµάται, όπως αναφέρουν «ΤΑ ΝΕΑ», ο Κώστας Μπαλάφας που ανέβηκε στο βουνό το 1943 και εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ Ηπείρου, ένοπλος και φωτογράφος µαζί.

Συνειδητοποιεί πως καταγράφει ιστορικές στιγµές που θα πρέπει να παραδώσει στις επόµενες γενιές. Και τολµά. Οι δυνάµεις Κατοχήςµπορεί να τιµωρούν όποιον παραβαίνει τη ρητή εντολή απαγόρευσης των φωτογραφήσεων. Εκείνος όµως σηκώνει τον φακό του για να απαθανατίσει τους απαγχονισµένους από τους Γερµανούς Τόδουλου και Φαρίδη, δίπλα στη λίµνη των Ιωαννίνων.

Φωτογραφίζει τη δράση των ανταρτών. Τις πορείες τους. Τα λάφυρα. Τους καπετάνιους. Το τυπογραφείο. Τον ασύρµατο. Τις λαϊκές συνελεύσεις. Τις θεατρικές παραστάσεις της «Λαϊκής Σκηνής» του Γιώργου Κοτζιούλα. Τις κηδείες... Μεταµορφώνεται σε φωτορεπόρτερ της Αντίστασης. Και τραβά κάπου 2.000 στιγµιότυπα, εκ των οποίων έχει εκθέσει ελάχιστα και σποραδικά µέσα στις κατά καιρούς εκθέσεις του. Εικόνες που 68 χρόνια µετά τη γέννησή τους για πρώτη φορά θα εκτεθούν ως σύνολο στο Μουσείο Μπενάκη, όπου ο φωτογράφος έχει δωρίσει το αρχείο του.Τα Γιάννινα απελευθερώνονται τον Οκτώβριο του1944 από τους Γερµανούς. Ο Εµφύλιος όµως µαίνεται. Ο κρατικός µηχανισµός αναζητά τον φωτογράφο, όπως και σχεδόν όλους τους ΕΛΑΣίτες. Και τα ίχνη του Κώστα Μπαλάφα εξαφανίζονται.

Πριν φύγει όµως διαισθάνεται τον κίνδυνο που διατρέχει το υλικό του. Το εµπιστεύεται στην οικογενειακή του φίλη Ιουλία Γοργόλη. Εκείνη το κρύβει κάτω από το ξύλινο πάτωµα ενός γιαννιώτικου σπιτιού. Το 1974 – µετά την πτώση της χούντας –ο ΚώσταςΜπαλάφας βλέπει την έκθεση του Σπύρου Μελετζή µε στιγµιότυπα από το αντάρτικο. Εκµυστηρεύεται πως έχει κι εκείνος ανάλογο υλικό και το αναζητά. Κι ανακαλύπτει ύστερα από 30 χρόνια τα 2.000 αρνητικά, ταλαιπωρηµένα από την υγρασία, να περιµένουν καρτερικά να αποκαλύψουν τη δική τους αλήθεια.