Αριστοτέλης : Ο άνθρωπος φύσει ορέγεσθαι του ειδέναι

Αρχαιολογία

ΑΛΛΑΖΕΙ Η ΕΙΚΟΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΑΣ

Δέκα μεγάλες αρχαιολογικές ανασκαφές των τελευταίων ετών σε όλη την Ελλάδα

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ

Η αρχαιολογία εί ναι η επιστήμη του παρελθό ντος που βλέπει στο μέλλον.

Αναγκαστικά.

Τίποτε δεν αποκαλύπτεται μεμιάς. Οι ανασκαφές διαρκούν για χρόνια - ακό μη περισσότερο η μελέτη του υλικού - κάθε φορά μια νέα έρευνα μπορεί να προσθέσει, να αφαιρέσει κάτι ή να ανα τρέψει ριζικά την αρχική εικόνα. Επειτα καθετί που έρχεται στο φως ζει μια νέα ζωή. Δεν είναι πια το δημόσιο κτίριο όπου οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν για να λάβουν σημαντικές αποφάσεις για την πόλη τους ή ο χώρος ταφής όπου εναπέθεταν τους νεκρούς τους ούτε τα χρηστικά αντικείμενα που ήταν απαραίτητα στην καθημερινή τους ζωή. Ολα είναι πλέον μνημεία. Συνθέτουν τον μακρύ κατάλογο των θησαυρών της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και απαιτούν την ιδιαίτερη αντιμετώπιση που τους αρμόζει: προστασία, ανάδειξη, μελέτη. Γιατί μόνο μέσα από αυτή την επιστημονική διαδικασία οι πληρο φορίες που φέρουν τα πολύτιμα ευρή ματα δεν θα χαθούν αλλά θα αξιοποιη θούν στη γνώση του αρχαίου κόσμου αφού για πάντα θα ισχύει το αριστοτε λικό «ο άνθρωπος φύσει ορέγεσθαι του

ειδέναι». Αν κάποιοι λοιπόν θεωρούν ότι όλα τα μεγάλα και σπουδαία της αρχαιότητας έχουν ανακαλυφθεί, απλώς κάνουν λά θος. Ασφαλώς η Ακρόπολη των Αθη νών είναι μία (και ουδέποτε ήταν κρυμ μένη). Οι ανασκαφές όμως των τελευ ταίων ετών, στη Βόρεια Ελλάδα ιδίως, όπου η αρχαιολογική έρευνα είχε υστε ρήσει πολύ για να λάβει εν τέλει ώθηση μόνο μετά από τη σπουδαία ανακάλυ ψη του Μανόλη Ανδρόνικου στη Βεργίνα, αποκαλύπτουν όχι απλώς μνημεία αλλά την αρχαία ιστορία!

Σ ε όλη την Ελλάδα οι εκπλήξεις διαδέχονται η μία την άλλη.

Πόλεις έρχονται στο φως που το όνομά τους είναι ακόμη άγνωστο. Εκπληκτικά έργα τέχνης και πλούσιες νεκροπόλεις αφήνουν άφωνους και τους αρχαιολόγους. Αλλά το κυριότε ρο είναι ότι η ιστορία ξαναγράφεται.

Κάθε φορά και με περισσότερα τεκμή ρια, πληρέστερες λεπτομέρειες, μεγα λύτερη αλήθεια.

Υπάρχουν ωστόσο και μεγάλες γεω γραφικές ενότητες της χώρας λιγότε ρο

ερευνημένες αρχαιολογικά (ως και αφημένες στη νάρκη τους, θα μπορού σε να πει κανείς). Υστερεί σαφώς η Δυ τική Ελλάδα, από την Ηπειρο ξεκινώ ντας ως την Πελοπόννησο, με τα Επτά νησα να κατέχουν τα αρνητικά πρω τεία. Στην Κεντρική Ελλάδα η κατάσταση είναι άνιση, αντίθετα στο Αιγαίο μοιάζει να έχουν όλα ειπωθεί, ενώ στην Κρήτη τα εντυπωσιακά ευρή ματα συνεχίζονται.

Στο αφιέρωμα που ακολουθεί δέκα με γάλες αρχαιολογικές ανασκαφές των τελευταίων ετών παρουσιάζονται από τους ίδιους τους αρχαιολόγους - ερευ νητές που έφεραν στο φως τα σπου δαία μνημεία. Φυσικά, ευρήματα υπάρ χουν και αλλού. Τα μεγάλα δημόσια έρ γα, οι αυτοκινητόδρομοι, το φυσικό αέριο, η νέα σιδηροδρομική γραμμή, που διήνυσαν μεγάλες εκτάσεις ανεξε ρεύνητες από τους αρχαιολόγους έδω σαν την ευκαιρία για ανασκαφές σε περιοχές που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα γίνονταν στο ορατό μέλλον και τα αποτελέσματα υπήρξαν εντυπωσι ακότερα από το αναμενόμενο. Ο ελλα δικός χώρος είναι κατάσπαρτος από αρχαιότητες, εμφανίζονται ακόμη και εκεί που δεν το περιμένει κανείς και αποδεικνύουν την ορμή και τη δύναμη με την οποία άνθησε και εξαπλώθηκε ο αρχαίος πολιτισμός.

Με πορεία από Βορρά προς Νότο, εκεί στη Θράκη γίνεται ο πρώτος σταθμός, ανάμεσα από τρία χωριά, τη Μικρή Δο ξιπάρα, τη Ζώνη

και τη Χελιδόνα. Για έναν τύμβο του 2ου αι. μ.Χ. πρόκειται, που έκρυβε τεράστια έκπληξη: τετρά τροχες άμαξες θαμμένες με τα άλογά τους δίπλα στις καύσεις των ιδιοκτητών τους, με τα κατάλοιπα να διατη ρούνται σχεδόν ατόφια. Ο κ. Διαμα ντής Τριαντάφυλλος που τα έφερε στο φως σχεδιάζει τώρα ένα υπαίθριο μουσείο για να γίνουν κτήμα όλων. Στο Αρ χοντικό, έξω από την Πέλλα, μία τερά στια νεκρόπολη που καταλαμβάνει 200 στρέμματα έχει φυλάξει για αιώνες τα οστά των ανθρώπων μιας άγνωστης ακόμη πόλης και μαζί τα αμύθητης αξί ας χρυσά κτερίσματά τους. Και να σκε φθεί κανείς ότι το ζευγάρι αρχαιολό γων Παύλος και Αναστασία Χρυσο στόμου βρίσκονται μόλις στην αρχή του έργου τους.

Αλλά και στις Αιγές, την κοιτίδα των Μακεδόνων, η κυρία Αγγελική Κοττα ρίδη

ανασκάπτει τους τάφους της βα σιλικής

δυναστείας των Τημενιδών όπου οι πυρές μιλούν για τη συνάφεια και τη συνέχεια των εθίμων τους με εκείνα της εποχής του Ομήρου. Η από λυτη αναπαράσταση μιας εκατόμβης - θυσίας εκατό βοοειδών - προς τιμήν του Δία έρχεται από το Δίον, την ιερή πόλη των Μακεδόνων, χάρη στα ευρή ματα του κ. Δημήτρη Παντερμαλή. Εί ναι μάλιστα ακριβώς όπως την περι γράφει ο Ομηρος στην Οδύσσεια. Στη Δυτική Ελλάδα τον μνημειώδη βω μό, κορωνίδα του Τροπαίου που κατα σκευάστηκε στη Νικόπολη κατ’ εντο λήν του Οκταβιανού έπειτα από τη νι

κηφόρα ναυμαχία του εναντίον του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας έχει φέ ρει στο φως ο κ. Κώστας Ζάχος. Ενα ιστορικό γεγονός που άλλαξε την πο ρεία του τότε κόσμου σηματοδοτείται με αυτή την πόλη και αυτό το μνη μείο.

Μικρή Δοξιπάρα. Ταφή των δύο αλό γων που έσερναν την άμαξα. Συνυ πάρχουν τα οστά ενός σκύλου και χαυλιόδοντες αγρι ογούρουνου, που δείχνουν ότι ο νε κρός ήταν κυνηγός

Ο,τι διασώθηκε από το Λύκειο του Αριστοτέλη δίπλα στον Ιλισό - σήμερα κέντρο της Αθήνας - είναι ελάχιστο. Η ανακάλυψή του όμως από την κυρία Εφη Λυγκού ρη καθώς συνδέεται με έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς της αρχαί ας Αθήνας αποτελεί ένα από τα σπου

δαιότερα ευρήματα των τελευταίων ετών. Σε μικρή απόσταση μάλιστα η αρχαία πόλη κείτεται κάτω από τα πό δια μας. Βουλή, πλατεία Συντάγματος, Βασιλίσσης Αμαλίας, Εθνικός Κήπος. Οπου κι αν έσκαψε η κυρία Ολγα Ζα χαριάδου για τις ανάγκες κατασκευής του μετρό συνάντησε τη ζωή χιλιάδων ετών.

Κατεβαίνοντας νοτιότερα, στην Πελο πόννησο, η αρχαία Μεσσήνη αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα ανασκα φής ολόκληρης πόλης από τον κ. Πέ τρο Θέμελη αλλά ταυτόχρονα και ανα στήλωσης των μνημείων της. Δεν είναι

περίεργο λοιπόν, που στο θέατρό της γίνονται ήδη εκδηλώσεις. Στην Κρήτη, λίγο έξω από το Ρέθυμνο, σε ένα μονα δικό τοπίο που μοσχοβολάει από τα βότανα του βουνού, ο κ. Νίκος Στα μπολίδης φέρνοντας στο φως τη νε κρόπολη της Ορθής Πέτρας επιχειρεί κατάδυση στα ταφικά έθιμα μιας επο χής (τέλη 8ου με 7ο αι. π.Χ.) που απο δεικνύει το άλλο παρελθόν της Κρή της.

Ο θάνατος του κορυφαίου αρχαιολό γου Γιάννη Σακελλαράκη κάνει δυσά ρεστα μοναδικό το κείμενο του αφιε ρώματος για τη Ζώμινθο αφού αποτε λεί

την τελευταία αναφορά του σε αυτή τη μινωική εγκατάσταση στον Ψηλο ρείτη. Ενα εύρημα που ανέτρεψε τα δε δομένα για τη μινωική αρχαιολογία κα θώς εκείνο που γνωρίζαμε ως τώρα ήταν πως οι Μινωίτες τα πεδινά προτι μούσαν και όχι τα ψηλά βουνά για να κατοικούν. Σε αυτά τα βουνά δεν είναι πολύτιμα μόνο τα αρχαία αλλά και η φύση, όπως η θαυμαστή τρικοκκιά στο μέσον του αρχαιολογικού χώρου που αλλάζει χρώματα ανάλογα με τις εποχές του χρόνου.

Τι είναι εκείνο που εντυπωσιάζει από όλα πιο πολύ; Για τους πολλούς ενδε

χομένως είναι τα λαμπερά ευρήματα, ο χρυσός ιδίως, για τους περισσοτέ ρους είναι σίγουρα η μεγάλη γλυπτι κή, ενώ για τους επιστήμονες μπορεί να είναι ένα μικρό κομμάτι από σπα σμένο αγγείο, ένα όστρακο στη γλώσ σα τους, επάνω στο οποίο διέκριναν μια σημαντική για εκείνους επιγραφή. Αλλωστε ο αρχαίος ελληνικός πολιτι σμός δεν έγινε γνωστός για τα χρυσά φια του αλλά για την καλλιέργεια του πνεύματος και της τέχνης. Και εν τέλει η ουσία είναι ότι όλοι κάτι παίρνουν από αυτόν.