Οι Έλληνες του Ιράν

 

               Ο Ελληνικός Ορθόδοξος Ναός του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου στη Τεχεράνη

 

Του ΙΑΣΩΝΑ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗ

Όταν μετακόμισα στο Ιράν, και άκουσα ότι υπήρχαν Έλληνες στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν μου φάνηκε αρκετά περίεργο. Μαθαίνοντας ότι καυχώνται μια θαυμάσια Ελληνική Ορθόδοξη εκκλησία, μόλις λίγα μέτρα μακριά από τη περιβόητη αμερικανική πρεσβεία η οποία κυριάρχησε σε όλα τα διεθνή μέσα ενημέρωσης τις 444 μέρες κατά τη κρίση του 1979-80 όπου Αμερικανοί διπλωμάτες πιάστηκαν όμηροι, μου φάνηκε ακόμα ποιο περίεργο. 

Όμως η ελληνική κοινότητα του Ιράν έχει μπει σε μια αμετάκλητη υποχώρηση από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν πολλοί έφυγαν από μια κοινωνικά περιοριστική Ισλαμική Επανάσταση και το πόλεμο Ιράν-Ιράκ. Σήμερα, δύο μνημεία στέκουν στην Τεχεράνη ως απόδειξη της καταρρέουσας ελληνικής κοινότητας: μια εκκλησία και ένα νεκροταφείο.

Καθώς διέφευγαν μια νέα κομμουνιστική κυβέρνηση στη Μόσχα στα τέλη της δεκαετίας του 1910 η οποία τους είχε αποκηρύξει ως ανεπιθύμητους καπιταλιστές, πολλοί Έλληνες Πόντιοι, όπως ο παππούς μου, προσπάθησαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα μέσω μιας νότιας διαδρομής, κατά μήκος του Ιράν, για να αποφύγουν μια εχθρική Τουρκία της οποίας ο στρατός τότε μαχόταν κατά της εισβολής των ελληνικών στρατευμάτων. Μόλις έφθασαν στο Ιράν, πολλοί από αυτούς τους Έλληνες αποφάσισαν ότι από πολλές πλευρές αυτή η χώρα ήταν καλύτερη και πιο πλούσια από την Ελλάδα - που ήταν μια χώρα άγονη, ορεινή, με περιορισμένη οικονομία και που δεν είχαν ποτέ επισκεφθεί ώστε και μετά βίας θα μπορούσαν να την αποκαλέσουν ως πατρίδα τους.Ασχολήθηκαν με τη κοπή ξυλείας, το μετάξι και τη γεωργία ρυζιού. Άλλοι χρησιμοποίησαν την γνώση τους στην καπνοβιομηχανία για να αναπτύξουν ένα " δρόμο του τσιγάρου" από το 1935 και μετά, ελπίζοντας ότι θα ανταγωνιστούν τον παλιό δρόμο του μεταξιού.Καθώς οι ειδήσεις για επιχειρηματικές ευκαιρίες στον Ιράν, είχαν εξαπλωθεί, περισσότεροι Έλληνες έφθασαν με στόχο την οικοδόμηση των σιδηροδρόμων και τη συγκομιδή από τις καλλιέργειες του καπνού. Οι πόλεις Ράστ και Παντάρ Παχλαβί της ακτογραμμής της Κασπίας έγιναν κέντρα άνθησης για το εμπόριο καπνού και η ελληνική κοινότητα ευημερούσε, φθάνοντας και μέχρι 3,000 με 4,000 άτομα.

"Οι περισσότεροι έμειναν εδώ, έφεραν τις γυναίκες τους ή παντρεύτηκαν κάποια Φατιμά η Λεϊλά και εγκαταστάθηκαν στο Ιράν για πάντα," μου είπε ένας γηραιός Έλληνας κάτοικος του Ιράν.

Στη δεκαετία του 1930, ο βασιλιάς του Ιράν, Σάχης Ρέζα προσπάθησε για τον εκμοντερνισμό τη χώρας, εντυπωσιασμένος από τον Κεμάλ Ατατούρκ και της πολιτικής της αναγκαστικής εκκοσμίκευσης στην Τουρκία.Έτσι, πίεσε μέσω μιας σειράς μέτρων με στόχο την εξάλειψη του ανατολίτικου στοιχείου στη χώρα του.Ανάγκασε τους μουλάδες να ξυρίσουν τις γενειάδες τους, να βγάλουν το παραδοσιακό τους τουρμπάνι και φορούν σκουφάκι, ώστε το μέτωπο τους να μην σκουπίζει το πάτωμα όταν προσεύχονταν.

Ο Σάχης Ρέζα απαγόρευσε επίσης το πέπλο για τις γυναίκες, παραχώρησε δημόσια εκπαίδευση, κατασκεύασε το πρώτο σύγχρονο πανεπιστήμιο του Ιράν, άνοιξε σχολεία για τις γυναίκες και τις είχε εντάξει στο εργατικό δυναμικό. Ο Σάχης Ρέζα ξεκίνησε το πρώτο πρόγραμμα εκβιομηχάνισης του Ιράν και βελτίωσε σημαντικά τη υποδομή της χώρας με την κατασκευή πολλών δρόμων, γέφυρες, κρατικά εργοστάσια ακόμη και τον πρώτο διακρατικό σιδηρόδρομο της χώρας.

Ένας γηραιός Έλληνας του Ιράν, ο Γιώτης Συμεωνίδης, θυμάται όταν επισκέφθηκε την Αθήνα στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και ποια ήταν η αντίδραση του όταν του είπαν ότι επρόκειτο να εισαχθεί η τηλεόραση στη Ελλάδα. "Ο πατέρας μου μου είπε με χαρά ότι η Ελλάδα θα είχε ασπρόμαυρη τηλεόραση σύντομα," θυμάμαι. "Του είπα ότι, στην Περσία, όχι μόνο έχουμε τηλεόραση, αλλά επίσης ότι εκεί η τηλεόραση είναι έγχρωμη!"

Η πλειοψηφία των Ελλήνων περνούσαν υπέροχα χορεύοντας τουίστ κατά τη δεκαετία του εξήντα στην Τεχεράνη. Το 1979, η Ισλαμική Επανάσταση θα βάλει τέλος σε όλα αυτά.Ο Αγιατολάχ Χομεϊνί έκανε έντονα γνωστό ότι "δεν υπάρχει διασκέδαση στο Ισλάμ". Οι καλές μέρες είχαν περάσει.

Το 2004, η Όλγα Ξανθοπούλου με χαιρέτισε το σπίτι της που βρίσκεται στο εξαθλιωμένο και ρυπασμένο κέντρο της Τεχεράνης, ανοίγοντας μου ένα θησαυρό αναμνήσεις. Ένα μέλος βετεράνος της Ελληνικής κοινότητας, η Όλγα γεννήθηκε - και επιμένει ότι θα πεθάνει - στο Ιράν. Αλλά είναι τόση η αίσθηση της απομόνωσης της που ισχυρίστηκε ότι δεν έχει μιλήσει ελληνικά μέσα σε τρία χρόνια πριν από την επίσκεψή μου, και συχνά σταματά τις αναπολήσεις της για να μου ζητήσει συγγνώμη για τα γραμματικά της λάθη.

Στους τοίχους, σε ορείχαλκο πλαίσιο, ασπρόμαυρες φωτογραφίες του εαυτό της και των αγαπημένων της, μας επαναφέρουν πίσω σε ξέγνοιαστες, προ-επαναστατικές μέρες.

"Όταν υπήρχε βράδυ θεάτρου στο κλαμπ, δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου χώρος για να κινηθούμε," είπε με πάθος. "Τι υπέροχα θέατρα είχαμε, τι όμορφους χορούς! Όμως (οι Έλληνες) τώρα έφυγαν όλοι και το κλαμπ είναι τώρα εντελώς άδειο.

"Στη περιοχή της σαρκός στη Λαλεχζάρ, τη περιοχή των κόκκινων φαναριών της Τεχεράνης, εκεί από όπου οι αξιοσέβαστες Σιιτικές οικογένειες έμεναν μακρυά, οι χαρτοπαίκτες προσκρούαν με πόρνες και τα κορίτσια από Δυτικοποιημένες οικογένειες είχαν την πρώτη τους ανάσα από ευρωπαϊκή ζωή στα γαλλικού τύπου μπιστρό.Μετά την επανάσταση, η περιβόητη περιοχή είχε κλείσει εντελώς και επαναπροσδιορίστηκε ως κέντρο για ηλεκτρικά είδη.

"Τα καμπαρέ της Λαλεχζάρ ήταν ανήθικα, αυθεντικά, ζωντανά!" αναστέναξε η Ξανθοπούλου. "Είχαν Περσική μουσική, χορό, αλλά όχι γυμνές γυναίκες.Όμως φορούσαν κοντές φούστες και όταν στροβίλιζαν, όλοι έβλεπαν τους μηρούς τους. Αχ, τι είχαμε και τι χάσαμε!"

Όλα αυτά ήρθαν στο τέλος, όταν εκατομμύρια άνθρωποι πήραν τους δρόμους το 1978, με αποκορύφωμα την υποδοχή του Αγιατολάχ Χομεϊνί από τις εξημμένες μάζες κατά την επιστροφή του στο Ιράν και τη διακήρυξη της Ισλαμικής Δημοκρατίας.Οι μέρες της δόξας τελείωσαν και άρχισε η έξοδος.

"Όποιος είχε ελληνικό διαβατήριο το χρησιμοποίησε για να βγει από τη χώρα", λέει η Ξανθοπούλου. Μέχρι το καιρό που ο Σαντάμ Χουσεΐν εισέβαλε στο Ιράν στα τέλη του 1981, ο αριθμός των Ελλήνων που ζούσαν στο Ιράν μειώθηκε στους 2,500, σύμφωνα με την ελληνική πρεσβεία.Οι υπόλοιποι έφυγαν κατά τα χρόνια της διάρκειας του πολέμου καθώς τα ιρανικά στρατιωτικά αεροπλάνα σφυρηλατούσαν την ιρακινή πρωτεύουσα.

Όπως λέει ο Κύριος Γραμματικόπουλος, ο πρόεδρος της κοινότητας, "Σήμερα ίσως 20-30 άτομα εξακολουθούν να μιλούν την Ελληνική γλώσσα και να έχουν ελληνικά διαβατήρια. Τους λίγους ανθρώπους που έχουμε τώρα, προσπαθούμε να τους κρατήσουμε εδώ. Έχουμε φιλανθρωπικά παζάρια, διατηρούμε τις εθνικές μας επετείους, και κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα, το Πατριαρχείο μας στέλνει ένα ιερέα. "

Αλλά οι σχέσεις αυτές οδεύουν προς την ολίσθηση.Τα Χριστούγεννα του 2004, σηματοδότησαν την πρώτη φορά που δεν υπήρχε λειτουργία στην ανακαινισμένη νεοκλασική εκκλησία. Κατά την ίδια περίπου περίοδο, διακόπηκε και η τελευταία απευθείας πτήση Αθήνα-Τεχεράνη της Iran Air. Τώρα οι επιβάτες από Αθήνα προς τη Τεχεράνη πηγαίνουν από το Ντουμπάι, το Μπαχρέιν ή την Κωνσταντινούπολη, προσθέτοντας άλλο ελάττωμα για να γίνει το ταξίδι.

Καθ 'όλη την επαναστατική περίοδο, οι Έλληνες είχαν οπτική άποψη από το κλαμπ τους, ακριβώς απέναντι από την πρεσβεία των ΗΠΑ. Ο μικρός αριθμός των Ελλήνων (μόνο 120 οικογένειες κατά τη περίοδο αυτή) σημαίνε ότι δεν χρειάζονταν να μεταπηδήσουν στην πλευρά του Χομεϊνί. Η ύπαρξη τους ήταν καλύτερα εάν παρέμενε άγνωστη.

Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, στεκόμουν στο τώρα ανενεργό Ορθόδοξο νεκροταφείο της Τεχεράνης και επέβλεπα τις σειρές από σταυρούς, χτυπημένους από τον καιρό να κοιτάζουν τον επισκέπτη. Νεαροί άνδρες και γυναίκες σε παλιομοδίτικα ρούχα και ραπτική, κοιτάζουν τον επισκέπτη από ξεθωριασμένες φωτογραφίες τοποθετημένες σε τάφους.Ο μόνος ήχος, πέρα από τη συνεχή κίνηση της Τεχεράνης, ήταν το νερό της βροχής που έσταζε μαλακά στη σήψη της γης.

Οι λίγοι Έλληνες του Ιράν - οι μη εξομοιωμένοι ελληνόφωνες, οι οποίοι εξακολουθούν να κατέχουν ελληνικά διαβατήρια - είναι σήμερα πολύ λιγότεροι από τους νεκρούς τους.


Πηγή: www.nostoc-nostoc.blogspot.com

θανασιάδη