Η πλάνη μιας ξεπερασμένης πεπατημένης

Του Ανδρέα Χατζηκυριάκου

Τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας κατάφεραν να ξεγελάσουν τα καλύτερα μυαλά στον πλανήτη, που απέτυχαν παταγωδώς να τα προβλέψουν, απλούστατα διότι δεν μπόρεσαν να καταλάβουν και να ερμηνεύσουν σωστά τα προμηνύματά τους. Οι υπηρεσίες πληροφοριών της Δύσης, που για δεκαετίες μοναδική τους δουλειά ήταν η στενή παρακολούθηση των εξελίξεων στο ανατολικό μπλοκ, πιάστηκαν στον ύπνο όταν ο μεγάλος τους εχθρός κατέρρευσε. Δεν «είδαν» την κατάρρευση να έρχεται, δεν πίστεψαν ότι κάτι τόσο κοσμογονικό μπορούσε να συμβεί. Μόνο εκ των υστέρων, στην πολιτική νεκροψία, μπόρεσαν να δουν όσα ορθώνονταν μπροστά στα μάτια τους πριν την κατάρρευση, αλλά τα ερμήνευαν λάθος.
Το ίδιο συμβαίνει σήμερα στον Αραβικό κόσμο. Χιλιάδες επιστήμονες παγκοσμίως δεν είδαν το τσουνάμι που σαρώνει πανίσχυρους, μέχρι πριν ένα μήνα ηγέτες. «Τυφλωμένοι» από τις αλήθειες μιας πεπατημένης, που ίδιοι χάραξαν και γι’ αυτό αρνούνταν να επανεξετάσουν, οι ειδικοί χάζευαν αλλού όταν ο κόσμος γύρω τους άλλαζε. Όσα δεν κατανοούσαν τα υποτιμούσαν, όπως τη διείσδυση, την αμεσότητα, την ταχύτητα και τις επιπτώσεις της τεχνολογίας. Ούτε ένας ειδικός επί θεμάτων Μέσης Ανατολής προέβλεψε έστω και αμυδρά τον ξεσηκωμό που μαρτυρούμε σήμερα.
Το πρώτο ερώτημα είναι γιατί τόσα λαμπρά μυαλά πάτωσαν στις πιο κρίσιμες στιγμές της ιστορίας, στην οποία υποτίθεται ότι εξειδικεύονται και της οποίας θεωρούνται βαθείς γνώστες; Διότι σε ζητήματα που για δεκαετίες τίποτα δεν αλλάζει, και άρα οι προβλέψεις ότι τίποτα δεν θα γίνει είναι τόσο σίγουρες όσο ότι τη μέρα διαδέχεται η νύχτα, επικρατεί κάποια στιγμή το φαινόμενο της ομαδικής σκέψης (group thinking), της πιο μεταδοτικής «ασθένειας» στην πολιτική. Δεκάδες μορφωμένοι άνθρωποι ασχολούνται για δεκαετίες με την παρακολούθηση ενός στάσιμου ζητήματος. Στην απουσία κινητικότητας καταλήγουν να ενθουσιάζονται με επουσιώδεις λεπτομέρειες, να ανάγουν διαδικαστικά ζητήματα σε υπέρτατη ουσία (οι κρεμλινολόγοι ανέλυαν για βδομάδες φωτογραφίες από την εξέδρα των επισήμων στις παρελάσεις στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας και κατέληγαν σε σοβαρά συμπεράσματα με βάση το ποιος στεκόταν δίπλα σε ποιον ή ποιος απουσίαζε. Αν κάποιος απουσίαζε διότι ήταν συναχωμένος δεν «έπαιζε» ως εξήγηση διότι χαλούσε τη σοβαροφάνεια της ανάλυσης). Στην ομαδική σκέψη οι έξυπνοι άνθρωποι τείνουν να συγκλίνουν αυθόρμητα, ειλικρινά, σε μια μέση γραμμή η οποία είναι πολύ πιο κάτω από την ευφυΐα και του λιγότερο έξυπνου της ομάδας. Προσέξτε, δεν μιλάμε για yes men. Είναι μια ψυχολογική κλίση στη μέση γραμμή. Είναι ένας ασύνειδος φόβος να μη βρεθεί κανείς μόνος, μακριά από τους πολλούς.
Και πάμε στο δεύτερο ερώτημα: τι σχέση έχει με ’μας; Είδαμε το νέο συλλαλητήριο στα κατεχόμενα· τους Τουρκοκύπριους να πουλάνε τσαμπουκά στην Τουρκία· να μην πτοούνται από τις απειλές του Ερντογάν και να φωνάζουν συνθήματα εναντίον του και της Άγκυρας. Συνθήματα αδιανόητα για το Κυπριακό με βάση τις αλήθειες της πεπατημένης που χαράξαμε από το 1960.
Κι όμως δεκάδες έξυπνοι Ελληνοκύπριοι πολιτικοί, ακαδημαϊκοί και δημοσιογράφοι αυτό που καταλάβαμε είναι ότι οι Τουρκοκύπριοι ζητάνε ό,τι και εμείς από το 1974: «Έξω οι Τούρκοι από την Κύπρο». Είναι όμως έτσι; Ζητάμε ακριβώς το ίδιο πράγμα; Πολύ, μα πάρα πολύ αμφιβάλλω. Προσωπικά δεν κατέληξα ακόμη στη δική μου ερμηνεία για τις εξελίξεις στα κατεχόμενα, αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω δύο τουλάχιστον δεδομένα:
Το 2003, με την υποκίνηση του ίδιου του Ερντογάν, οι Τουρκοκύπριοι βγήκαν στους δρόμους και ανέτρεψαν ειρηνικά τον Ραούφ Ντενκτάς, ανακαλύπτοντας εκ του αποτελέσματος ότι διαθέτουν δύναμη. Επίσης, το άνοιγμα των οδοφραγμάτων επέτρεψε σε χιλιάδες Τουρκοκύπριους να αποκτήσουν κυπριακό και άρα ευρωπαϊκό διαβατήριο και παράλληλα να συγκρίνουν το επίπεδο ζωής τους με το δικό μας. Ίσως συνέβησαν κι άλλες σημαντικές αλλαγές στα κατεχόμενα τις οποίες δεν είδαμε ή δεν καταλάβαμε.
Αυτό που συμβαίνει στα κατεχόμενα από το 2003 θα κορυφωθεί σε μια ιστορική στιγμή που θα αλλάξει ριζικά τα δεδομένα στο Κυπριακό κι εμείς μάλλον θα βρεθούμε άφωνοι θεατές σε μια σημαντική στιγμή της ιστορίας μας, ακριβώς όπως ήμασταν τότε που άνοιξαν τα οδοφράγματα